Qoʻshma ot va qoʻshma sifatlar imlosi | 2️⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari

Savodxonlik boʻyicha darslarning ikkinchisi chiqdi. Tiniqroq formatda koʻrmoqchi boʻlsangiz, yutubga oʻtasiz.

@oriftolib

​​“Namchil”dagi -chil nima?

Tilimizda -chil qoʻshimchasi bilan tugaydigan bir qancha soʻz mavjud. Namchil, izchil, dardchil, epchil, serchil, gʻamchil... Oxirgi ikkitasi izohli lugʻat kiritilmagan. Serchil – sinchkov, eʼtiborli; gʻamchil – gʻami koʻp, gʻamli degani.

Koʻz yosh nima – gʻamchil shiradir,
Quyosh nima – yarmi xiradir.
Dunyo nima – ulkan oʻradir,
Yelkangizdan otdingiz, ota.
Husan Karvonli, “Ota”.

Bularni eslashimga Qoshgʻariy bobo lugʻatidagi bir izoh sabab boʻldi.

“Bir narsa ustidagi harakat uzoq davomli boʻlganligini, moʻlligini bildirgan soʻzga -chil qoʻshiladi, – deyiladi “Devonu lugʻotit-turk”da. – Chunonchi, tupchil yer (sershamol yer) iborasida shamol maʼnosidagi tupi soʻziga -chil qoʻshilib, bu soʻz davomlilikni anglatuvchi sifatga aylangan”.

Mahmud Qoshgʻariy yogʻmurchil yer degan iborani ham misol qilib keltiradi va u seryomgʻir yer deb izohlanadi. Koʻp kasal boʻladigan kishiga nisbatan esa igchil degan soʻz ishlatilgan ekan.

Ammo hamma otga ham -chil qoʻshilavermaydi, chunki, muallifning guvohlik berishicha, “bu qoida uncha keng tarqalmagan”.

Yogʻmurchilning bugun muomaladan chiqib ketgani ham Qoshgʻariy bobo fikrini tasdiqlab turgandek.

Elmurod Nishon

@oriftolib

Toshkentda turk xalqiga gumanitar yordam yigʻish boshlandi

Turkiyaning janubi-sharqiy viloyatlarida roʻy bergan kuchli zilzila oqibatida talafot koʻrgan hududlarga Oʻzbekistondan insonparvarlik yordam yuboriladi.

Kerakli mahsulotlarni yigʻish Oʻzbekiston Savdo-sanoat palatasi hamda “Yoshlar – kelajagimiz” jamgʻarmasi koʻmagida tashkil qilinmoqda.

Turkiyaga yuboriladigan insonparvarlik yordami uchun zarur mahsulotlar roʻyxatiga bolalar va kattalar uchun qishki kiyimlar, chodir, yotoq, isitish vositalari, generatorlar, chidamli oziq-ovqat konservalari, chaqaloqlar boʻtqasi va tagliklari, tozalash va gigiyena vositalari kiritilgan.

Gumanitar yordam berish istagida boʻlganlar quyidagi manzilga borishlari mumkin:

Toshkent shahri, Yakkasaroy tumani, Bobur koʻchasi, 30-uy. Toshkent toʻqimachilik va yengil sanoat instituti texnoparki.

🔎 Joylashuv

@oriftolib

Amaliyot: aniqlikka intiling

Xabardan:

Oʻzbekiston Prezidentining tegishli farmoyishi bilan Markaziy harbiy okrug qoʻshinlari qoʻmondoni general-mayor Oybek Saidov Sharqiy harbiy okrug qoʻshinlari qoʻmondoni etib tayinlandi. Bu haqda vazirlik matbuot xizmati xabar berdi.

Muharrirlardan biri bot orqali yozib qoldi: “Qaysi vazirlik ekanini yozmagan. Garchi ziyolilar va jurnalistlar bilsak-da, koʻpchilik qaysi vazirlik ekanini bilmasligi mumkin”.

Haqiqatan, shunday. Garchi qaysi vazirlik nazarda tutilayotganini mantiqan tushunish imkoni bor boʻlsa-da, ilk oʻrinda aniq-tiniq aytish kerak: Mudofaa vazirligi. Keyingi jumlalarda vazirlik deb ishlatish mumkin.

@oriftolib

Boshqalarga aqllilik qiladi, oʻziga – ahmoqlik.

Rus xalq maqoli

@oriftolib

Rangtasvir

Bu soʻz tasviriy sanʼat turini; biror qattiq yuzada rangli ashyolar, masalan, boʻyoqlar yordamida badiiy asar yaratish usulini va shu yoʻl bilan yaratilgan badiiy asarni anglatadi:

Festivalda mamlakatimizning 250 dan ortiq iqtidorli yosh ijodkorlari rangtasvir, grafika, haykaltaroshlik, amaliy sanʼat, dizayn va boshqa sanʼat turlari boʻyicha sara ijod namunalari bilan ishtirok etdilar.
Gazetadan.

Rangtasvir juft soʻz emas, qoʻshma soʻz. Uni chiziqcha bilan yozish xato.

📌 Demak:

Rangtasvir ✅
Rang-tasvir ❌

@oriftolib

Suqsurday qiz: suqsur nima?

Suqsur soʻziga badiiy adabiyotda, soʻzlashuvda uchrab turamiz:

Koʻkqamish koʻlidan suqsur uchirdim,
Suqsurni izlagan lochin boʻlaman.
«Alpomish».

Suqsur – oʻrdaksimonlar oilasiga mansub, patlari uzun va ingichka qush. Bu qush chiroyli boʻlgani uchun oʻxshatish vositaga ham aylangan. Suqsurdek soʻzi shu qush kabi chiroyli, qaddi-qomati kelishgan degan maʼnoga ega: suqsurday qiz, suqsurdek goʻzal, suqsurday bola, suqsurdek yigit.

Suqsur soʻzi suxsur shaklida ham ishlatiladi.

@oriftolib

​​Hayot va qahva piyolasi

Obroʻli bir oliy oʻquv yurtini tamomlagan, hozir yaxshi joylarda ishlaydigan bir guruh sobiq talabalar ustozlarini yoʻqlab kelishdi. Suhbat asnosida gap ishga koʻchdi va ular qiyinchiliklar koʻpligidan, turli muammolardan shikoyat qilishdi.

Professor mehmonlarga qahva taklif qildi, roziliklarini olgach, oshxonaga yoʻnaldi va birozdan soʻng patnis koʻtarib chiqdi. Unga turli xil – chinni, shisha, plastik va billur piyolalar terilgan edi. Ayrimlari oddiy, ayrimlari qimmatbaho edi.

Shogirdlari piyolalarni olib boʻlgach, professor ularga yuzlanib dedi:

– Eʼtibor beringlar, hammalaring qimmatbaho va zeb-ziynatli piyolalarni oldinglar. Oddiy va arzonlari patnisda qoldi. Bu aslida siz uchun meʼyordagi holat – eng yaxshisini istaysiz. Biroq shu bilan birga bu kayfiyat barcha muammolaringiz va tashvishlaringizning ildizi hamdir. Yodingizda boʻlsin, piyola hech qachon qahvaning taʼmini oʻzgartirib, yaxshilab qoʻymaydi. Qimmatbaho piyolalar baʼzida ichidagi qahvaning asl koʻrinishini yashiradi ham. Hammalaring istagan narsa aslida qahva edi, piyola emas. Lekin sizlar ongli ravishda chiroyli idishlarni tanladinglar, keyin kimga qanaqasi tushdiykan deb bir-birlaringning piyolalaringga eʼtibor qaratdinglar.

Tasavvur qiling, hayot bu – qahva; ish, pul, vaziyat, jamiyat kabilar esa piyoladir. Ular tirikchilikni taʼminlash vositalari xolos. Qanday piyolaga ega boʻlishimiz hayotimizning mohiyati va asl sifatini oʻzgartirmaydi. Baʼzida faqat piyolalarga eʼtibor berib, qahvaning taʼmidan lazzatlanishni unutib qoʻyamiz.

👉 Ibratli hikoyalardan

“Maʼrifat” gazetasida chop etilgan.

@oriftolib

Oʻquvchilar uchun tanlov

Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi huzuridagi Respublika taʼlim markazi Alisher Navoiy tavalludining 582 yilligi munosabati bilan 10–11-fevral kunlari soat 11:00 dan 20:00 ga qadar oʻquvchilar oʻrtasida onlayn tanlov eʼlon qildi.

Onlayn tanlov ikki yoʻnalishda oʻtkaziladi:

👉 Ona tili.
👉 Navoiy ijodi (9–11-sinflar).

Ona tili boʻyicha tanlov ikki bosqichda boʻladi:

1️⃣-bosqich – savodxonlik testi (umumiy).

2️⃣-bosqich – oʻqib tushunish koʻnikmasini baholovchi testlar (5–6-sinflar, 7–8–9-sinflar va 10–11-sinflar).

13-fevral kuni har bir yoʻnalishda yuqori ball toʻplagan 10 ta ishtirokchidan 3 nafari qurʼa tashlash (random) orqali aniqlanadi va 3 ta oʻringa “Asaxiy Books” internet doʻkonining 20 talik eng koʻp sotilgan kitoblar toʻplami sovgʻa qilinadi.

Tanlov @rtmtestrobot boti orqali oʻtkaziladi.

Aytgancha, sahifamizni muntazam kuzatib borayotgan oʻquvchilar savodxonlik boʻyicha testlarni yechishda muammoga duch kelmaydi. Oʻzimizning bogʻdan 😉.

@oriftolib

“Ikki marta kesdim, baribir kalta”, dedi tikuvchi.

Olmon matali

@oriftolib

​​Amaliyot: toʻlov tekin boʻlmaydi

Bugun OAVda chiqqan xabarning sarlavhasi va matnidan bir jumla:

↘️

Endilikda maktab darsliklarining ijara toʻlovlari doimiy ravishda bepul boʻladi

Endilikda maktab darsliklarining ijara toʻlovlari doimiy ravishda bepul boʻladi va ayni damda buning mexanizmi ishlab chiqilishi boʻyicha davlat rahbari tomonidan topshiriq berilgan.

↗️

Oʻzi toʻlov boʻlsa, u yana qanaqasiga bepul yoki tekin boʻladi? Bu oʻrinda toʻlov soʻzi toʻlanadigan pul, mablagʻni anglatadi. Toʻlanadigan pul bepul boʻladi deganga oʻxshab qolgan. Uslubiy gʻaliz.

Xoʻsh, nima deyish kerak? Ijara bepul yoki tekin boʻlishi mumkin, darslik tekin berilishi mumkin, ijara uchun toʻlov undirilmasligi mumkin va hokazo. Endilikda soʻzini ham endi shaklida qoʻllagan afzal. Loʻndaroq. Ega bor joyda majhul nisbat ortiqcha. Mazmun tashimaydigan soʻz va iboralardan esa voz kechish kerak. Doimiy ravishda iborasiga qay darajada ehtiyoj bor – buni ham oʻylab koʻrish zarur.

📌 Demak:

Endi maktab darsliklarining ijarasi doimiy ravishda bepul boʻladi

Endi maktab darsliklarining ijarasi doimiy ravishda bepul boʻladi. Davlat rahbari buning mexanizmini ishlab chiqish boʻyicha topshiriq bergan.

Yoki:

Endi maktab darsliklari ijarasi uchun pul toʻlanmaydi

Endi maktab darsliklarining ijarasi tekin boʻladi. Davlat rahbari buning mexanizmini ishlab chiqish boʻyicha topshiriq bergan.

👉 Bu jumlalarni yana qanday shaklda loʻnda va tushunarli ifodalash mumkin? Variantingizni izohlarda qoldiring.

✅ Nasib qilsa, “Tahrir va korrektura” kurslarida ham shunga oʻxshash misollar bilan ishlaymiz.

@oriftolib

Yangi dars: -illa va -dir qoʻshimchalari imlosi

“Ibrat farzandlari” loyihasida savodxonlik boʻyicha navbatdagi dars eʼlon qilindi. Unda -illa va -dir qoʻshimchalari imlosi tushuntirilgan.

👉 https://youtu.be/4A6teaXmGJw

@oriftolib