Taniqli matematik Shuhrat Ismoilov vafot etdi

Oʻzbekistondagi koʻplab matematiklarning ustozi, qator darsliklar muallifi Shuhrat Ismoilov vafot etdi.

Xalqaro toifadagi ekspert Shuhrat Ismoilov matematika olimpiadalarida Oʻzbekiston oʻquvchilari terma jamoasiga rahbarlik qilgan. Bu jamoa turli yillarda mamlakatimizga koʻplab medallar olib kelgan.

Shuhrat aka bilan Khan Academy Oʻzbek, STesting loyihalarida, matematika darsliklarini tayyorlashda birga ishlagan edik. Chet tillarini ham, oʻzbek tilini ham puxta biladigan, tanqidga ochiq, toʻgʻri fikr va taklifni hatto oʻziga qarshi boʻlsa ham qabul qila oladigan, halim kishi edi. Oʻzbek matematikasi, pedagogikasi katta bir mutaxassisdan ayrildi.

Alloh rahmat qilsin, ilm-fan yoʻlidagi xolis xizmatlariga ajr-u mukofotlarni koʻpaytirib bersin. Yaqinlariga sabr tilayman.

@oriftolib

-ov (-yov): chiziqcha kerak emas

-ov (-yov) yuklamasini yozishda xatoga koʻp yoʻl qoʻyiladi. Aslida bu muammoli yoki chalkash holat emas. Imlo qoidalarining “Chiziqcha bilan yozish” boʻlimida tartibi ochiq-oydin koʻrsatib qoʻyilgan:

❗️ -ov (-yov) yuklamasi oʻzidan oldin kelgan soʻzga qoʻshib yoziladi: koʻrganov, koʻrdiyov kabi.

E, boʻtam, oʻqishga oʻqiganman, ammo bunga sakson yillarcha boʻldiyov.
X. Toʻxtaboyev, “Shirin qovunlar mamlakati”.

Har ikki tomonning ishini koʻrgan odam muqarrar: “Bular kim tez qazirga oʻynashganov!” deb oʻylaydi.
M. Ismoiliy, “Fargʻona tong otguncha”.

📌 Demak:

Borganov, kelganov, boʻldiyov, qoldiyov ✅
Borgan-ov, kelgan-ov, boʻldi-yov, qoldi-yov ❌

@oriftolib

​​Qattiq sovuqni ifodalovchi soʻzlar

Ayoz – kech kuz, qish va erta bahordagi achchiq sovuq, qora sovuq.

Achchiq sovuq – jazillatadigan, jonni achitadigan sovuq.

Buyuq – qattiq sovuq, ayoz.

Zamharir – qattiq sovuq; qahraton qish.

Izgʻirin – achchiq sovuqli boʻralagan shamol; izgʻiriq.

Qatqaloq sovuq – hamma narsani muzlatib, qotirib qoʻyadigan qattiq sovuq.

Qahraton – juda qattiq, juda ham shiddatli, ortiq darajada sovuq.

Qish chillasi yoki qishki chilla – 25 dekabrdan 5 fevralgacha boʻlgan eng sovuq qirq kun.

Quruq sovuq yoki qora sovuq – havo ochiq yoki qor yogʻmay turgan vaqtdagi qattiq ayoz.

Fargʻona shevasida eshak oʻldirar sovuq degan ibora bor. Bunda quyosh yiltillab, yuzga iligʻi uradigan, lekin ozroq tashqarida turilsa, sovugʻi etni teshvoradigan havo nazarda tutiladi. Aytishlaricha, bir paytlar allakim quyosh chiqdi-ku deb eshagini tashqariga bogʻlab qoʻygan, bir-ikki soat oʻtgach, eshak sovuqdan oʻlib qolgan. Keyinchalik bu holat zarbulmasalga aylangan.

👉 Siz qattiq sovuqni ifodalaydigan yana qanday soʻzlarni bilasiz? Izohlarda qoldiring.

🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 Sovqotmoq va maʼnodoshlari
🔹 Bulduruq
🔹 Sovimoq va sovuq

@oriftolib

​​Qish lugʻati

Ayoz – bu soʻz turkiy tillarga oid. Odatda quruq sovuq, achchiq sovuq uchun ishlatiladi. Ildizi qadimgi turkiy tilda ham uchraydigan va ochiq koʻk yuzi, osmon maʼnolarini bildiradigan soʻzga borib taqaladi.

Ayoz, oʻtgan kuningni unutma,
Xom chorigʻingni quritma.

Buyugʻ (buyuq) – qattiq sovuq. Bu ot qadimgi turkiy tilda sovuqdan qotib oʻlib qolmoq maʼnosidagi bud feʼlidan yasalgan. Buyuq soʻzi shevalarimizda koʻp ishlatiladi. Fargʻonada, Qoʻqon atrofida bu soʻzni koʻp eshitganman. Odatda issiqroq havoda qavat-qavat qalin kiyinib olgan odamga eʼtiroz ohangida: “Namuncha qalin kiyinib olibsan? Buyugʻda qolganmisan?” deyiladi. Bud soʻzi Mahmud Qoshgʻariyning “Devon”ida uch oʻrinda keladi. Masalan, shunday misol berilgan: Er tumlugqa budti – Odam sovuqdan qotib qoldi va oʻldi.

Bulduruq – ayozli, sovuq kunlarda yoki tuman paytlarida nam havo zarralarining muzlashi natijasida hosil boʻladigan mayda qattiq qor; qirov.

Izgʻirin – sovuqqa shiddat bilan yoʻnaluvchi shamol maʼnosida ishlatiladi. Bu ot izgʻir feliga -in qoʻshimchasini qoʻshish orqali yasalgan. Umuman olganda, sovuq shamol desa boʻladi.

Qahraton – juda ham shiddatli sovuq.

Qirov – sovuq havo natijasida paydo boʻlgan oppoq qorsimon zarralar. Bu soʻz “Devon”da kiragu shaklida uchraydi. Gʻ undoshining v ga oʻzgarishi natijasida soʻz qirovga aylangan.

Tuman – atmosferaning quyi qatlamlarida yuzaga keladigan mayda suv zarralari. Qadimgi turkiy tilda ham bu soʻz xuddi shunday shaklda boʻlgan.

Tumov – burundan suv oqish kasalligi. Bu soʻz “Devon”da tumagu shaklida keladi. Gʻ undoshining v ga oʻzgarishi natijasida soʻz tumov ga aylangan (qadimgi turkiy tildagi buzagu – buzov kabi).

“Shevashunos”dan

@oriftolib

Iliq soʻzlar – jonga malham

Qish-da,
Pasayadi goho harorat,
Tarnovlar toʻngʻiydi, muzlaydi hovuz.
Oramizga sovuq tushmasin faqat,
Qalbimizni faqat qoplamasin muz…

Iliq, samimiy soʻzlar koʻngillarimizga harorat beradi, mudroq tuygʻularimizni uygʻotadi. Sizlarga ajoyib shoir, qadrdon akam Nodir Jonuzoqning telegram sahifasini tavsiya qilaman. Bu yerda shoirning eng sara va yangi sheʼrlari, hayotiy va adabiy kuzatishlari berib boriladi. Oʻquvchilar oʻz fikr-mulohazalari va taassurotlarini @nodirxatlar_bot manzili orqali shoirga yoʻllashi ham mumkin.

Kiring, oʻqing, uqing.

Ulanish:
👉 @n_jonuzoq

​​“Tiyrak” nima degani?

Shu soʻzning maʼnosini yanglish tushunish koʻp uchraydi. Baʼzilar uni yoshi ulugʻ, nuroniy mazmunida bilsa, boshqalar mulohazakor, teran fikrli anglamida fahmlaydi. Aslida-chi?

Tiyrak soʻzi oʻzbek tilida uch xil maʼnoda qoʻllanadi:

1️⃣ Bir yerda tinch turmaydigan, gʻayrati ichiga sigʻmaydigan; serharakat. Bu maʼnoda asosan bolalar va oʻsmirlarga nisbatan ishlatiladi:

Tiyrak bir bola armiyadan kecha qaytgan mezbonning yoniga oʻtirib, medalni havas bilan tomosha qila boshladi.
N. Safarov, “Toshga bitilgan xat”.

2️⃣ Bardam, tetik, baquvvat.

Saksonlardan oʻtgan, lekin tiyrak chol.

3️⃣ Ziyrak, hushyor.

Sochlari duv oqargan, ammo koʻz qarashlari tiyrak doktor opa har kuni Sherzoddan qandoq ovqatlanganini.. soʻraydi.
Oʻ. Hoshimov, “Nur borki, soya bor”.

Tiyrak tortmoq iborasi tetiklanmoq, jonlanmoq, kuch-quvvat olmoq maʼnosiga ega:

Baxmaldek yumshoq, chinni ovozidek jarangdor bu kulgidan allanechuk jonlanib, tiyrak tortadi.
N. Norqobilov, “Bekatdagi oq uycha”.

🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 “Dilgir” nima degani?
🔹 Siyqasi chiqdi: “siyqa” nima?
🔹 Ismi sharif: “sharif” nima?
🔹 Vallomat kim?
🔹 “Ayolgʻu” nima degani?

@oriftolib