Oʻgʻil yeb oʻrga ketar, qiz yeb qirga ketar

Bu maqoli bilan xalq: “Oʻgʻil-qizingni boqib katta qilasan, ular yeydi-ichadi-da, voyaga yetgach, uylangach, turmushga chiqqach, oʻzicha alohida turmush qurib ketadi, sen qolaverasan. Toʻgʻri, oʻgʻil-qizni boqish, ularga qalb haroratingni, mehring bulogʻini, koʻzing nurini, diqqat-eʼtiboringni, topgan-tutganingni baxsh etish – sening muqaddas burching. Ammo bir marta kechiradigan umringni batamom ularga bagʻishlab, faqat ularni deb oʻtkazib yuborma, oʻzingni ham bundoq oʻyla, sihatingga qara”, degan maʼnoda ota-onaga nasihat qiladi.

Maqolning maʼnodoshlari:

Oʻgʻil – uylanguncha oʻgʻil, qiz – chiqquncha qiz.

Palapon voyaga yetgach, uyasini tashlab ketadi.

👉 Palapon – uchirma qanot boʻlgan qush bolasi. U uchish qobiliyatiga ega boʻlgach, tuxumdan ochib chiqib, voyaga yetgan uyasini tark etib, boshqa yoqqa borib uya quradi va mustaqil hayot kechira boshlaydi. Ushbu maqolda shu hol majozan oʻgʻil-qizning kelgusidagi xatti-harakatiga tashbih etilgan.

Qiz yetilib, qirgʻoqqa ketar,
Oʻgʻil yetilib, yiroqqa ketar.

↘️ “Hikmatnoma. Oʻzbek maqollarining izohli lugʻati” kitobi asosida.

#Maqol

@oriftolib

Jazirama

Gap jazirama soʻzi haqida edi. U arabcha jazira soʻzidan. Jazira asliyatda orol, suv oʻrtasidagi quruqlik maʼnosini anglatadi. Lekin oʻzbekchada maʼnosi oʻzgarib ketgan. Jazirama tilimizda ikki xil mazmunga ega:

1️⃣ Juda issiq, kuydiradigan darajada: jazirama oftob, jazirama kunlar, jazirama issiq.

2️⃣ Juda issiq, oftobi kuydiradigan joy: jaziramada qolib ketdim.

Soʻzning asliyatdagi shakli ham tilda bor, biroq u asosan shevada ishlatiladi:

Saratonning uzoq va jazira kunining biror daqiqasini ham behuda oʻtkazmaydi.
Gazetadan.

Javoblar orasida tuman varianti koʻp uchradi. Izohli lugʻatga koʻra, qishda tushadigan tuman soʻzining asli moʻgʻulchaga borib taqaladi va oʻn ming maʼnosini anglatadi. Tuman soʻzi bu maʼnoda qadimgi turkiy tilda ham qoʻllangan. Uni moʻgʻulcha deyish anchayin bahsli. Moʻgʻul tili qadimda turkiy tillar bilan juda yaqin aloqada boʻlgan va ikki tilda bir xil soʻzlar koʻp.

Boshqa manbalarga koʻra, qadimgi turkiy soʻz boʻlgan tuman oldin ham hozir biz tushunadigan tabiat hodisasini anglatgan. Mahmud Koshgʻariy uni shu maʼnoda bir necha oʻrinlarda keltirgan.

Demak, tuman soʻzi savolda keltirilgan taʼrifga mos kelmaydi. Uning hudud maʼnosi keyinchalik oʻn ming maʼnosidan oʻsib chiqqan.

Iqlim ham taʼrifga mos emas. Bu haqda mana bu yerda batafsil oʻqish mumkin.

@oriftolib

​​Oʻzbek tili tilshunosi qidirilyapti

Tahrirchi degan loyiha haqida eshitgan boʻlsalaring kerak. Shu loyihaga maslahatlar bilan yordam berib turibman. Hozir imloni tekshiradigan kengaytma ustida ish ketyapti. Bu bosqichda morfologiya va sintaksisni, soʻzning asos va qoʻshimchalarini suv qilib ichib yuborgan mutaxassisga ehtiyoj bor. Hatto talaba boʻlsa ham mayli, kutganimizday ishlay olsa boʻldi, deyishyapti.

Aytilgan talablarga javob beraman, shartlari meni qoniqtiradi, degan kishi oʻzini sinab koʻrishi mumkin. Loyiha rahbarining aytishicha, sinov vazifasi bor, imtihon qilib, soʻng ish beriladi.

Ish haqida
Tahrirchining imlo tekshiruviga tilshunos sifatida hissa qoʻshish.

Masʼuliyatlar
🔹 Vazifa talablari, tavsifini oʻqish va amal qilish.
🔹 Lugʻatni morfologik tahlil qoidalari va teglari boʻyicha tasniflash.
🔹 Oʻzbek tilidagi korpusni har xil maqsadlarga qarab annotatsiya qilish.

Talablar
🔹 Tilshunoslik yoki boshqa tegishli sohada bakalavr yoki magistr darajasi.
🔹 Oʻzbek tili va grammatikasini mukammal bilish.
🔹 Kompyuter bilan ishlash qobiliyati.

Bonus
🔹 Data Science yoki dasturlashga oid bilimlar.

Ish tartibi
Masofaviy.

Maosh
400–500$

Bogʻlanish
👉 @saidov

@oriftolib

Ilvasin nima?

Ilvasin soʻzini yirtqich yoki sudralib yuruvchi hayvon maʼnosida tushunish koʻp uchraydi. Lekin bu xato, u goʻshti uchun ovlangan yoki ovlanadigan yovvoyi parrandalarni anglatadi:

Ilvasindan oʻzbek pazandaligida bedana, kaklik, tustovuq juda noyob masalliq tarzida ishlatiladi.
K. Mahmudov, “Oʻzbek tansiq taomlari”.

Soʻzning maʼnosini yaxshiroq tushunish uchun boshqa bir jumlani koʻrib chiqamiz:

Qirgʻiy – ilvasinga solinadigan qush.

Bu gapda qirgʻiy ov qushi ekani, u ovlanadigan qushlarni tutish uchun ishlatilishi aytilyapti. Demak, ilvasin qush maʼnosida.

@oriftolib

Arlon nima?

Bu soʻz badiiy adabiyotda uchrab turadi. Uni erkak ot, zotdor tuya maʼnosida yanglish tushunish holatlari bor. Aslida arlon boʻri yoki itning erkagini bildiradi. Afsuski, bu soʻz izohli lugʻatga kiritilmagan. Milliy ensiklopediyada esa it haqidagi maqolada uning erkagi arlon deyilishi eslatib oʻtilgan.

Badiiy asarlardan misollar:

Daydigan arlon boʻrilarni oʻn chaqirimlab uzoq yerlardan maraz hidiga chaqiradigan oʻsha yebtoʻymas yuho boʻrining isiga Akbara sira toqat qilolmadi.
Chingiz Aytmatov, “Qiyomat”.

Agar u arlon boʻrini tasodifan ilgʻamaganida, jondor bolasini qoʻlga kiritmoq oʻzi oʻylaganchalik oson emasligini fahmlab, bu niyatidan qaytgan boʻlarmidi?
Normurod Norqobilov, “Ena boʻri”.

@oriftolib

Azza-bazza

Bu soʻz asosan badiiy va publitsistik asarlarda uchraydi, soʻzlashuv tilida qoʻllanadi. Uning maʼnosini baʼzan yanglish tushunamiz. Azza-bazza oʻzbek tilida ikki xil maʼnoda qoʻllanadi:

1️⃣ Koʻngil amri bilan, ataylab, maxsus.

Ha, shunday yomgʻirda azza-bazza uzoqdan kelgan kishining bir niyati boʻlishi kerak.
Mirmuhsin, “Umid”.

2️⃣ Rostakamiga, astoydil.

– Oʻttiz yillik xotiningizga rahmingiz kelmaydimi? – Bonu endi azza-bazza yigʻiga tushdi.
H. Gʻulom, “Mashʼal”.

Bu soʻzni azza-bazza tushuntirdim 😉.

@oriftolib