​​Igna bilan bitadigan ishga juvoldiz tiqma: “juvoldiz” nima?

Bu maqolni qisqa qilib farosatni ishlatishga chaqiriq deyish mumkin. Igna oʻrniga juvoldizdan foydalanish – qoʻpollik, aqlni tejash belgisi. Juvoldiz qop tikish uchun ishlatiladigan yoʻgʻon, egik ignani bildiradi. Qop tikadigan igna bilan kiyim tikilsa, kiyimning sifati qopday boʻlib qolishi aniq.

Hozir bunday ignalar turmushimizda ishlatilmaydi. Shu sababli soʻz ham isteʼmoldan chiqqan. Badiiy asarlarda, maqollardagina uchraydi. Lekin maʼnosini bilish kerak. Shunda jumlani toʻla-toʻkis anglaysiz:

Soʻngra lattaga oʻralgan ikkita juvoldizni yerdan olib, ikkalasini terakka sanchdi.
M. Osim, “Karvon yoʻllarida”.

Oʻktam... supachada oʻtirib, juvoldiz bilan yirtiq qop-qanorlarni tikayotgan kampir qoshiga keldi.
Oybek, “Oltin vodiydan shabadalar”.

“Devonu lugʻatit-turk”da juvoldiz soʻziga maʼnodosh sifatida teman yigna birikmasi qoʻllangan. Obunachilarimiz yozishicha, baʼzi hududlarda tevana, tabana, taban igna kabi atamalar ishlatilar ekan. Bular Koshgʻariy izohlagan soʻzning tovush oʻzgarishiga uchragan shakllari ekani aniq koʻrinib turibdi.

🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 “Voronka”ning oʻzbekchasi bormi?
🔹 “Munchoq” soʻzining kechmishi
🔹 “Parol” soʻzining oʻzbekchasi
🔹 Chiroyli koʻzlar va kirpi
🔹 Notavon koʻngilga qoʻtir jomashov

@oriftolib

​​Investitsion chorshanba 😁

Taniqli muharrirlardan biri mana shu skrinshotni guruhga tashladi. Kulgim qistadi-yu, lekin bunaqa holatlar menga begona emas. Tarjimalar tahririda koʻp uchrataman. Baʼzi “tarjimoni zamon”lar gugl okamgilarning ijodini “Mana tarjima!” deb bervoraveradi. Koʻpi zarra xijolat tortmaydi. Baʼzilari oʻzining haqligini isbotlamoqchi ham boʻladi. Qilgan ishing koʻrsatib turibdi-ku holatingni. Yana nimani isbotlamoqchi boʻlasan, deydigan odam yoʻq.

Rasmdagi holat gugl tarjima tufayli emas, menimcha. Shunchaki malaka yetishmasligi, havaskorlik natijasi, rus tilini yangi oʻrgangan odamga yoki birorta talabaga tekin tarjima qildirish oqibati.

❗️ Инвестиционная среда oʻzbekchada investitsion muhit, sarmoya muhiti boʻladi. U sarmoya kiritish va faoliyat yuritish uchun yaratilgan huquqiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik shart-sharoitlar yigʻindisini anglatadi. Bunday shart-sharoitlar sarmoyaning foydaliligi, risklari va likvidligiga juda katta taʼsir koʻrsatadi.

Bu iborani koʻpincha investitsion iqlim shaklida ham ishlatishadi.

@oriftolib

“WikiStipendiya” marafoni yakunlandi

Yoshlar ijod saroyida taqdirlash marosimi boʻlib oʻtyapti.

Maʼruzachining aytishicha, shu yil may oyida elektron ensiklopediyaning oʻzbekcha talqinida 140 348 ta maqola boʻlgan. Jahon tillari orasida oʻzbek tili 60-oʻrinda turgan. Marofon davomida 70 000 ga yaqin maqola yaratilgan. Ayni damda oʻzbekcha Vikipediyaʼda 217 189 ta maqola bor. Oʻzbek tili 49-oʻringa koʻtarilgan.

@oriftolib

Bu qaysi soʻz?

Bu soʻz asliyatda maʼlum bir hududni anglatadi. Lekin oʻzbek tilida ob-havo bilan bogʻliq maʼnoda qoʻllanadi. U tilimizda oʻta faol boʻlsa-da, maʼlum muddat undan foydalanish deyarli toʻxtaydi.

Gap qaysi soʻz haqida?

@oriftolib

Oʻgʻil yeb oʻrga ketar, qiz yeb qirga ketar

Bu maqoli bilan xalq: “Oʻgʻil-qizingni boqib katta qilasan, ular yeydi-ichadi-da, voyaga yetgach, uylangach, turmushga chiqqach, oʻzicha alohida turmush qurib ketadi, sen qolaverasan. Toʻgʻri, oʻgʻil-qizni boqish, ularga qalb haroratingni, mehring bulogʻini, koʻzing nurini, diqqat-eʼtiboringni, topgan-tutganingni baxsh etish – sening muqaddas burching. Ammo bir marta kechiradigan umringni batamom ularga bagʻishlab, faqat ularni deb oʻtkazib yuborma, oʻzingni ham bundoq oʻyla, sihatingga qara”, degan maʼnoda ota-onaga nasihat qiladi.

Maqolning maʼnodoshlari:

Oʻgʻil – uylanguncha oʻgʻil, qiz – chiqquncha qiz.

Palapon voyaga yetgach, uyasini tashlab ketadi.

👉 Palapon – uchirma qanot boʻlgan qush bolasi. U uchish qobiliyatiga ega boʻlgach, tuxumdan ochib chiqib, voyaga yetgan uyasini tark etib, boshqa yoqqa borib uya quradi va mustaqil hayot kechira boshlaydi. Ushbu maqolda shu hol majozan oʻgʻil-qizning kelgusidagi xatti-harakatiga tashbih etilgan.

Qiz yetilib, qirgʻoqqa ketar,
Oʻgʻil yetilib, yiroqqa ketar.

↘️ “Hikmatnoma. Oʻzbek maqollarining izohli lugʻati” kitobi asosida.

#Maqol

@oriftolib

Jazirama

Gap jazirama soʻzi haqida edi. U arabcha jazira soʻzidan. Jazira asliyatda orol, suv oʻrtasidagi quruqlik maʼnosini anglatadi. Lekin oʻzbekchada maʼnosi oʻzgarib ketgan. Jazirama tilimizda ikki xil mazmunga ega:

1️⃣ Juda issiq, kuydiradigan darajada: jazirama oftob, jazirama kunlar, jazirama issiq.

2️⃣ Juda issiq, oftobi kuydiradigan joy: jaziramada qolib ketdim.

Soʻzning asliyatdagi shakli ham tilda bor, biroq u asosan shevada ishlatiladi:

Saratonning uzoq va jazira kunining biror daqiqasini ham behuda oʻtkazmaydi.
Gazetadan.

Javoblar orasida tuman varianti koʻp uchradi. Izohli lugʻatga koʻra, qishda tushadigan tuman soʻzining asli moʻgʻulchaga borib taqaladi va oʻn ming maʼnosini anglatadi. Tuman soʻzi bu maʼnoda qadimgi turkiy tilda ham qoʻllangan. Uni moʻgʻulcha deyish anchayin bahsli. Moʻgʻul tili qadimda turkiy tillar bilan juda yaqin aloqada boʻlgan va ikki tilda bir xil soʻzlar koʻp.

Boshqa manbalarga koʻra, qadimgi turkiy soʻz boʻlgan tuman oldin ham hozir biz tushunadigan tabiat hodisasini anglatgan. Mahmud Koshgʻariy uni shu maʼnoda bir necha oʻrinlarda keltirgan.

Demak, tuman soʻzi savolda keltirilgan taʼrifga mos kelmaydi. Uning hudud maʼnosi keyinchalik oʻn ming maʼnosidan oʻsib chiqqan.

Iqlim ham taʼrifga mos emas. Bu haqda mana bu yerda batafsil oʻqish mumkin.

@oriftolib