​​Maqol va matal: farqi nimada?

Maqol xalq hayotiy tajriba asosida yaratgan, ixcham, obrazli, tugal maʼnoli va hikmatli ibora yoki gapdir. Uni oʻz oʻrnida qoʻllash nutqni taʼsirli, jozibador qiladi.

Izohli lugʻatga koʻra, matal tugal maʼno ifodalamaydigan obrazli ibora, hikmatli soʻzdir. Kitobda qizil qor yoqqanda, tuyaning dumi yerga tekkanda kabi iboralar matalga misol sifatida keltirilgan.

Biroq milliy ensiklopediyaning yondashuvi boshqacharoq: matal bir yoki bir necha jumladan tuziladi. Ular orasida qofiyalanish hamisha ham saqlanmaydi. Matalda oʻxshatish, taqqoslash, kinoya, qochiriq kabi badiiy vositalardan foydalaniladi. Majoziy iboraning oʻz asl maʼnosi bilan koʻchma maʼnosi oʻrtasida yaqinlik, mantiqiy bogʻlanish boʻlishi kerak.

Milliy ensiklopediya “Shamol boʻlmasa, daraxtning shoxi qimirlamas”, “Qizim, senga aytaman, kelinim, sen eshit” kabilarni matalga misol qilib keltirgan.

Matallar koʻpincha boshqa bir jumla ichida qoʻllanadi, uni toʻldiradi, yumor belgilariga ega boʻladi. Maqollar koʻchma va oʻz maʼnosida qoʻllanishi mumkin, matallar esa faqat koʻchma maʼnoda ishlatiladi. Manbalarda “Qil uchida turibman”, “Semizlikni qoʻy koʻtaradi”, “Tuyaga yantoq kerak boʻlsa, boʻynini choʻzar”, “Mushuk tekinga oftobga chiqmaydi” kabilar matal sifatida koʻrsatilgan.

Bir-biriga juda oʻxshash boʻlgani sababli jumla shaklidagi matallar aksariyat hollarda maqollar qatoriga qoʻshiladi.

🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 Notavon koʻngilga qoʻtir jomashov.
🔹 Dunyoni suv olsa, oʻrdakka nima gʻam?
🔹 Men nima deyman-u, qoʻbizim nima deydi?!
🔹 Yalqov togʻni koʻtarib yurishga majbur boʻladi.
🔹 Istaging qancha koʻp boʻlsa, koʻngling shuncha koʻp qoladi.

@oriftolib

Hammayoqda “shapka”!

Shapka soʻzini shunchalik koʻp ishlatganimizdan uning oʻzbekchasini unutayozdik hisob. Oʻz soʻzimizni ishlatmasak, tilimiz qashshoqlashib, gʻariblashib boraveradi. Bu masalaga ayniqsa ommaviy axborot vositalari jiddiy qarashi kerak.

Xoʻsh, shapka soʻzining oʻzbekchasi nima boʻladi? Qalpoq boʻladi. Oʻzbekchada bosh kiyimni ifodalaydigan ancha-muncha soʻz bor. Lekin ular badiiy adabiyot yoki publisistikada yashaydi xolos. Jonli tildan yiroqlashib ulgurgan:

Qalpoq
Tumoq
Telpak
Choʻgirma (uning toʻgalak, sherozi va silkma kabi turlari bor)
Boʻrk
Quloqchin
Papax

👇 Siz yana qanday qishki bosh kiyimlarni bilasiz? Izohlarda qoldiring.

@oriftolib

Taniqli yozuvchi Sobir Oʻnar vafot etdi

Bugun, 18-dekabr kuni Oʻzbekiston yozuvchilar uyushmasi aʼzosi, isteʼdodli yozuvchi Sobir Oʻnar 58 yoshida olamdan oʻtdi.

Sobir aka bilan uch-toʻrt marta suhbatdosh boʻlganman. Samimiy, bagʻrikeng, saxovatli, tanti inson edilar.

Alloh rahmat qilsin. Yaqinlariga sabr bersin.

Toʻldirish: janoza ertaga Yunusoboddagi “Oqtepa” masjidida bomdod namozidan soʻng oʻqiladi.

@oriftolib

​​Igna bilan bitadigan ishga juvoldiz tiqma: “juvoldiz” nima?

Bu maqolni qisqa qilib farosatni ishlatishga chaqiriq deyish mumkin. Igna oʻrniga juvoldizdan foydalanish – qoʻpollik, aqlni tejash belgisi. Juvoldiz qop tikish uchun ishlatiladigan yoʻgʻon, egik ignani bildiradi. Qop tikadigan igna bilan kiyim tikilsa, kiyimning sifati qopday boʻlib qolishi aniq.

Hozir bunday ignalar turmushimizda ishlatilmaydi. Shu sababli soʻz ham isteʼmoldan chiqqan. Badiiy asarlarda, maqollardagina uchraydi. Lekin maʼnosini bilish kerak. Shunda jumlani toʻla-toʻkis anglaysiz:

Soʻngra lattaga oʻralgan ikkita juvoldizni yerdan olib, ikkalasini terakka sanchdi.
M. Osim, “Karvon yoʻllarida”.

Oʻktam... supachada oʻtirib, juvoldiz bilan yirtiq qop-qanorlarni tikayotgan kampir qoshiga keldi.
Oybek, “Oltin vodiydan shabadalar”.

“Devonu lugʻatit-turk”da juvoldiz soʻziga maʼnodosh sifatida teman yigna birikmasi qoʻllangan. Obunachilarimiz yozishicha, baʼzi hududlarda tevana, tabana, taban igna kabi atamalar ishlatilar ekan. Bular Koshgʻariy izohlagan soʻzning tovush oʻzgarishiga uchragan shakllari ekani aniq koʻrinib turibdi.

🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 “Voronka”ning oʻzbekchasi bormi?
🔹 “Munchoq” soʻzining kechmishi
🔹 “Parol” soʻzining oʻzbekchasi
🔹 Chiroyli koʻzlar va kirpi
🔹 Notavon koʻngilga qoʻtir jomashov

@oriftolib

​​Investitsion chorshanba 😁

Taniqli muharrirlardan biri mana shu skrinshotni guruhga tashladi. Kulgim qistadi-yu, lekin bunaqa holatlar menga begona emas. Tarjimalar tahririda koʻp uchrataman. Baʼzi “tarjimoni zamon”lar gugl okamgilarning ijodini “Mana tarjima!” deb bervoraveradi. Koʻpi zarra xijolat tortmaydi. Baʼzilari oʻzining haqligini isbotlamoqchi ham boʻladi. Qilgan ishing koʻrsatib turibdi-ku holatingni. Yana nimani isbotlamoqchi boʻlasan, deydigan odam yoʻq.

Rasmdagi holat gugl tarjima tufayli emas, menimcha. Shunchaki malaka yetishmasligi, havaskorlik natijasi, rus tilini yangi oʻrgangan odamga yoki birorta talabaga tekin tarjima qildirish oqibati.

❗️ Инвестиционная среда oʻzbekchada investitsion muhit, sarmoya muhiti boʻladi. U sarmoya kiritish va faoliyat yuritish uchun yaratilgan huquqiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik shart-sharoitlar yigʻindisini anglatadi. Bunday shart-sharoitlar sarmoyaning foydaliligi, risklari va likvidligiga juda katta taʼsir koʻrsatadi.

Bu iborani koʻpincha investitsion iqlim shaklida ham ishlatishadi.

@oriftolib