​Monitor, displey, ekran va tachskrin: farqi nimada?

Bu atamalarni sinonim sifatida ishlatish koʻp uchraydi. Aslida ular bir-biridan farq qiladi.

Monitor – vizual axborotni aks ettirishga xizmat qiluvchi elektron qurilma. U mustaqil ishlay oladi. Uni bir qurilmadan, masalan, kompyuterdan uzib, boshqa qurilmaga ulash mumkin.

Displey ham vizual axborotni aks ettiradi. Biroq u qurilmaning bir qismi xolos. Oʻzi mustaqil ishlamaydi. Alohida holatda qurilmaning detali sanaladi. Masalan, mobil qurilmalar, kalkulyatorlar, elektron soatlar, murakkab elektron dastgohlar displey bilan jihozlangan. Monitorlarda ham displey bor.

Ekran – vizual axborot aks etadigan hudud, sath. Kinoteatr sahnasidagi tasvir koʻrinadigan joy ham ekran sanaladi. Monitor va displey ham ekranga ega. Bunda tasvir hosil qilishda qatnashuvchi qoʻshimcha qism va jihozlar ekran sanalmaydi.

Tachskrin yoki sensorli ekran – teginish orqali axborot kiritishga xizmat qiluvchi qurilma. U monitor yoki displeyning teskarisi, qurilmadan maʼlumot chiqarishga emas, unga maʼlumot kiritishga xizmat qiladi. Baʼzi monitor va displeylar sensorli ekranga ega. Aytgancha, men sensor telefonlarni siypaloq deb atayman 😄. Balki, oʻzbekchada unga boshqa soddaroq ot topsa boʻlar.

@oriftolib

Imlo lugʻatining zoʻri: ham tekin, ham elektron

Mendan baʼzida u yoki bu soʻzning qanday yozilishini soʻrab turishadi. Lugʻatdan koʻrsa boʻlmaydimi, deysizmi? Buning uchun avvalo lugʻatning oʻziga ega boʻlish kerak-da.

Lugʻat masalasida elektronlarini afzal koʻraman. Soʻzni tez va oson topa olasiz. Yaqinda taniqli jurnalist Shuhrat Shokirjonov ikkita foydali saytni tavsiya qilib qoldi. Tekshirib koʻrdim. Ayniqsa, elektron imlo lugʻati zoʻr ekan. Soʻzlarni ham kiril, ham lotinda tekshira olarkansiz. Soʻzning qaysi turkumga oidligi, boʻgʻinlarga boʻlinishini ham koʻrish mumkin.

Xullas:

👉 IMLO.UZ – Oʻzbek tilining onlayn imlo lugʻati. Sayt bazasida jami 87 105 ta soʻz bor.

👉 LOTIN.UZ – Matnni ikki alifboga oʻzaro oʻgirib beradigan onlayn servis.

Maza qilib foydalaninglar va sayt yaratuvchilarining keyingi ishlariga muvaffaqiyat tilab, duo qilib qoʻyinglar.

@oriftolib

Qoʻlga qalam olaylik!

Nagoya universiteti professori Alisher Umirdinov Kun.uz uchun yozgan maqolasida Oʻzbekistondagi ilmiy kitoblar yetishmovchiligi haqida fikr yuritibdi. Erinmay oʻqib chiqing, juda dolzarb mulohazalar bildirilgan.

Haqiqatan, oʻz sohasini toʻkis biladigan har bir mutaxassis buni boshqalarga oʻrgatish, kitob yozish, videodars tayyorlash harakatida boʻlishi kerak. Bu – farzandlarimiz, kelajak avlod oldidagi burch.

Muallif yozadi:

Yaponlarning bu darajaga yetishi ortida nima turadi, bilasizmi? Bunga koʻp faktorlar taʼsir qilgan boʻlsa-da, bir jihatni alohida aytish kerak – yapon olimlari dunyoda mavjud ilmni oʻrganib, keyin bu ilmni oʻz davlatlariga kitob yozish orqali tashib keltirishgan.

Oqibatda bir kun kelib ilmning deyarli xohlagan sohasini yapon tilida yozilgan kitoblar orqali oʻrganish imkoni paydo boʻldi. Dunyoda qaysi sohada yangi tendensiya paydo boʻlsa, yapon olimlari yo oʻsha sohada kitob yozib millatiga tanishtiradi, yoki biror oʻzga tilda yozilgan kitobni tezda yapon tiliga oʻgiradi.

Yaponiya va uning xalqi mana shunday – ilmga toʻyingan holda ildamlaydi. Va ulardan Nobel mukofoti sohiblari chiqadi.

***
Shaxsiy rivojlanish va marketingga oid kitoblarni chop etish va oʻqish yaxshi, ammo mamlakatning asl muvaffaqiyatini iqtisod, fizika, tarix, siyosat, geografiya, biologiya, kimyo va hokazo ilmlarni oʻrganish taʼminlaydi. Bu sohalarni xalqimizga oson tushuntirib beradigan katta va kichik kitoblar taqchilligi – kundek ravshan.

***
Kitob yozish uchun hammada ham PhD tituli yoki universitet diplomi boʻlishi shart emas. Oʻzini mutaxassis hisoblagan barcha kitob yoza oladi.

Toʻliq:
👉 https://kun.uz/76669744

@oriftolib

Tarjimaga qiziqadiganlar uchun

#Soʻragan_edingiz

Kanalda tarjimaga oid maqolalar ham berilgan. Qiziqqanlar tanishib chiqishi mumkin:

🔹 Bir ibora tarjimasi: feel more rested
🔹 Read between the lines
🔹 Kalka va kalkalash
🔹 Ifoda tarzi oʻzbekcha boʻlsin
🔹 Oʻqiganim kitob va oʻqigan kitobim
🔹 “Svejiy” soʻzining tarjimasi haqida
🔹 Kitob tarjima qilish uchun nima qilish kerak?
🔹 Bermudmi yo Bermuda?
🔹 Ilvirs nima?

@oriftolib

Fikrimiz inobatga olinganidan mamnunmiz

Chilonzor tumani hokimligi axborot xizmati Gʻafur Gʻulom bogʻining nomi oʻzgargani boʻyicha ijtimoiy tarmoqlarda bildirilgan eʼtirozlarga munosabat eʼlon qildi.

Chilonzor tumani hokimining maʼnaviy-maʼrifiy ishlar samaradorligini oshirish, davlat tili toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini taʼminlash boʻyicha maslahatchisi B. Rasulov bergan maʼlumotlarga koʻra, bogʻning nomlanishiga rasman oʻzgartirish kiritilmagan.

“Albatta, bu borada jamoatchilik fikri ham eʼtiborga olinadi. Bogʻ oldin atalgan nomi Gʻafur Gʻulom nomidagi bogʻ boʻlib qoladi”, degan Botir Rasulov.

Bu masala boʻyicha bildirgan eʼtirozlarimiz inobatga olinganidan, bogʻ nomi ajnabiylashtirilmaganidan mamnunmiz.

@oriftolib

“Namoz” soʻzi haqida

Musulmonlarning kunda besh mahal oʻqiydigan ibodatining ismi namozdir. Ushbu soʻz bizga forscha orqali kirib kelgan.

Bu soʻz oʻrta forschada ayni maʼnoni bildiruvchi namaç yoki namâz soʻzidan kelib chiqqan. “Avesto” tilida nəmah – ibodat soʻzi bilan ayni negizdandir. Sanskritchada esa námas- / namaskar bilan aynidir.

Namoz bilan bogʻliq soʻzlar:

namozxon
namozgoh
namozxona
benamoz
namozsiz
namozlik
joynamoz
namozshomgul
namozgar (namozi digar – odatda peshin namozidan keyingi namozlar uchun qoʻllanadi)

Undan tashqari Namozbek, Namozboy, Namozxon kabi atoqli ismlarda ham uchraydi.

“Shevashunos”dan

🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 “Namoz” soʻzining oʻzbekchasi
🔹 “Juma” soʻzining maʼnosi
🔹 Tarovih va qadr kechasi
🔹 “Ramazon” nima degani, “roʻza”-chi? Ramazonga oid soʻzlarning lugʻaviy maʼnosi

@oriftolib

​Emigrant va relokant: oʻzbekchasi bormi?

Emigratsiya – boshqa mamlakatga iqtisodiy, siyosiy, shaxsiy sabablarga koʻra doimiy yashash maqsadida koʻchishdir. Emigrant esa shu maqsadda koʻchgan kishi. Bu ikki soʻz oʻrnini bosuvchi atamalar oʻzbek tilida shu paytgacha qoʻllanib kelgan: muhojirlik va muhojir. Izohli lugʻatga koʻra, muhojir oʻzi fuqaro boʻlib turgan yoki doimiy yashayotgan mamlakatini tashlab, boshqa davlatga doimiy yashash uchun joʻnab ketuvchi kishidir.

Relokatsiya esa yashash yoki ish joyini oʻzgartirishdir. Masalan, bir shaharda tadbirkorlik qiluvchi shaxs oʻz biznesini boshqa joyga koʻchirsa, relokatsiya qilgan boʻladi. Yoki kompaniyalar oʻz malakali xodimlarini boshqa filiallariga joʻnatsa, ular relokantlarga aylanadi. Relokatsiyani oʻzbekchada joy oʻzgartirish, relokantni esa koʻchma ishchi deb atash mumkin.

Urush sababli Rossiyadan koʻchib kelayotgan kishilarni relokantlar deb atash urfga kirdi. Yuqoridagi sharhdan bu soʻz ularga u qadar mos emasligi koʻrinib turibdi. Chunki keluvchilarning koʻpi ish joyini oʻzgartirishni emas, nomaqbul sharoit va muhitdan qochishni maqsad qilgan. Ularni shunchaki xorijliklar yoki qoʻnoqlar deb atagan maʼqul.

@oriftolib

Tilimizni bilamizmi: doʻppi kiygan soʻzlar – gʻirt oʻzbekcha boʻlib ketgan 15 ta oʻzlashma

Baʼzi doʻstlarning mehr-oqibatini koʻrib ham hayron qolasiz, ham havas qilasiz: tugʻishgan, qondoshdan koʻra yaqinroqqa oʻxshaydi. Aslini surishtirsangiz, bir-biriga yetti yot begona. Tilda ham shunga oʻxshash hodisa bor. Chetdan kelgan soʻz tilga singishib ketadi, oʻz soʻzimizga aylanadi. Oʻsha tilning egasi boʻla turib, uning oʻzlashma ekani – ajnabiy tildan kirganini koʻpda farqlayvermaymiz.

Oldinroq “Daryo” nashrining “Tilimizni bilamizmi?” ruknida rus tilidan kirgan ana shunday 15 ta soʻz haqida maʼlumot bergandim. Bugun boshqa chet tillaridan kirgan va tilimizga “qoni qoʻshilib ketgan” 15 ta soʻzni sharhladim:

🔹 Antiqa va osori atiqa
🔹 Bambuk – daraxtsimon oʻsimlik
🔹 Baxshi – qadim soʻz
🔹 Dakki – hindistonlik
🔹 Daftar va qalam – asli yunoncha
🔹 Javon – “taxtali rom” degani
🔹 Zumrad va Esmeralda – egizaklar
🔹 Iqlim – yetti iqlim kezgan soʻz
🔹 Kalish milliy kiyim emas
🔹 Kamzul – el kezgan soʻz
🔹 Qaysar – aslida kishi nomi
🔹 Qandil: shamdan chiroqqa
🔹 Nomus – qonunga bogʻliq
🔹 Obuna – yozilish, imzo chekish
🔹 Sandiq – sandiq toʻla tarix

#Doʻppi_kiygan_soʻzlar

Toʻliq:
👉 https://bit.ly/3sP6KEW

@oriftolib

Avvalo: vergul kerakmi yoki yoʻq?

Ayrimlarda bir odat bor: bir joyda bir soʻz bilan vergul ishlatilganini koʻrdimi, hamma joyda vergul ishlatishini talab qiladi. Albatta, ayniqsa, aslida, umuman kabi soʻzlarda shunaqa holatlar koʻp kuzatiladi. Bularning qatoriga avvalo soʻzini ham bemalol qoʻshish mumkin.

Xoʻsh, qachon vergul ishlatish kerak, qachon kerakmas?

📌 Vergul kerak:

Soʻz avvali shuki, birinchidan maʼnolarini ifodalasa va kirish soʻz boʻlib kelsa:

– Avvalo, mening uyim yoʻq. Undan keyin meni muborakbod qilib turgan tanishlarim ham yoʻq, – dedi Anvar qoʻl siltab.
A. Qodiriy, “Mehrobdan chayon”.

📌 Vergul kerak emas:

Soʻz eng avval, dastavval, dastlab, birinchi galda maʼnolarida kelsa:
Avvalo boʻyningdagi qarzingni uz, undan keyin kigiz bilan bigiz soʻra-da.
K. Yashin, “Hamza”.

Biz avvalo oʻsimliklarning oʻsish davrini qisqartirish va hosildorlikni oshirishga erishdik.
“Fan va turmush”.

🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 Vergul qachon ishlatiladi: eng asosiy 7️⃣ ta qoida
🔹 Asosan: vergul kerakmi yoki yoʻq?
🔹 Odatda: vergul kerakmi yoki yoʻq?
🔹 Shubhasiz: vergul kerakmi yoki yoʻq?

@oriftolib

Antiqa va osori atiqa

Antiqa soʻzining ildizi lotincha antiquus – qadimgi soʻziga borib taqaladi. Oʻzbek tilida qadimdan qolgan, hayratga soladigan kabi maʼnolarda qoʻllanadi. Soʻzni qadimgi degan maʼnoda qoʻllash allaqachon eskirgan. U hozir asosan qoyil qoldiradigan maʼnosida ishlatilyapti:

Otamurod oddiy bodring, pomidorlarni turli usullarda qirqib, antiqa salatlar tayyorlar... Zulxumor boʻlsa, uning bu sanʼatiga mahliyo boʻlib oʻtirar edi.
M. Mansurov, “Yombi”.

Osori atiqa iborasidagi atiqa soʻzi ham antiqa bilan oʻzakdosh. Osor arabchadan olingan, asar, nishona maʼnosida. Osori atiqa qadim dunyo nishonalari, qadimdan, antik dunyodan qolgan yodgorliklar, obidalardir:

Bu osori atiqalar oʻzida oʻtmish nafasini saqlab qolgan.
Gazetadan.

#Doʻppi_kiygan_soʻzlar

@oriftolib

Bambuk – daraxtsimon oʻsimlik

Bambuk – tropik va subtropik mamlakatlarda oʻsadigan, tanasi qamishga oʻxshash, ichi kavak, boʻyi baland oʻsimlik. Bambuk atamasi malayyacha bambu – daraxtsimon oʻsimlik soʻzidan paydo boʻlgan:

Bambuk xalq xoʻjaligida uy, koʻprik qurishda, duradgorlikda ishlatiladi, tolasidan qogʻoz tayyorlanadi.
“OʻzME”.

Malayziyaliklar tilidagi bambu dunyoning juda koʻp tillariga, jumladan, fransuz, holland, portugal, ingliz kabi Yevropa tillariga ham baʼzi tovush oʻzgarishlari bilan oʻtgan.

#Doʻppi_kiygan_soʻzlar

@oriftolib

🔥 Siyosat olamida yangi loyiha boshlaganidan xabaringiz bormi?

GeoSiyosat – jahonda va mintaqamizda yuz berayotgan geosiyosiy oʻzgarishlar, shuningdek, rus-ukrain mojarosi, Tayvanda yuzaga kelishi mumkin boʻlgan yangi urush oʻchogʻi haqida batafsil maʼlumot olishingiz mumkin. Kanalda siyosiy maqolalar, statistikalar berib boriladi. Yurtimizda bu kabi siyosiy analitiklar sanoqli.

Kanalga ulanish: 👉 @GeoSiyosatuz

@oriftolib

Baxshi – qadim soʻz

Baxshi soʻzi oʻzbekcha ham, moʻgʻulcha ham, forscha ham emas. Uning ildizi sanskrit tiliga borib taqaladi. Asliyatda bhikshu koʻrinishiga ega va budda ruhoniysi; duoxon; darvesh kabi maʼnolarni anglatadi. Oʻzbek tilida xalq dostonlarini aytuvchi oqin; azayimxon; Buxoro xonligidagi lavozim egasi kabi maʼnolarga ega:

Dutorsiz baxshi boʻlmas,
Yomonsiz – yaxshi.
Maqol.

Sotiboldining xotini ogʻrib qoldi. Baxshi oʻqidi. Allaqanday bir xotin kelib, tolning xipchini bilan savaladi.
A. Qahhor, “Bemor”.

Buxoro xonligida maʼmuriy binolar qurishda mablagʻ hisobini olib boruvchi kishilarni, turkmanlarda urugʻ oqsoqollarini baxshi deb atashgan.
“OʻzME”.

#Doʻppi_kiygan_soʻzlar

@oriftolib