Ёш истеъдодли шоир Обидхон Мамадалиев оғир касалликдан вафот этди.

Жигарим, Аллоҳ раҳмат қилсин! Сиз яхши шоир, яхши йигит эдингиз. Яхшилар сув ва ҳаводек зарур паллада, ўзи шундоқ ҳам кам сонларни яна камайтириб кетдингиз! Ҳаммамизга Аллоҳ сабр берсин!

@Botirjon_Ergashev

Савод – индикатор, инсон билими, дунёқараши, фикрлари қайси илдиздан сув ичяпти, қаердан келиб чиқяпти, қандай манбаларга таянади, нимадан таъсирланади, ниманинг ичида кўпроқ юради – шуларнинг барини одам ёзган матнда ўқиб олиш мумкин.

Масалан, кўпчилик Х ва Ҳ ҳарфларини фарқлашга қийналади. Талаффузда йўқ, бизга хос эмас деб алифбодан чиқариб юборишга ҳам уринишлар бўляпти. Чунки бу ҳарфларни қўллашнинг тизимли қоидаси йўқ, айтиб ё эшитиб кўриб ҳам фарқлаш қийин, фақат кўп-кўп матн ўқиган (сифатли матн ўқиган) кўз эслаб қолади. Демак, бу ҳарфларда хато қилувчилар ё сифатли ўзбекча китоб кам ўқиган, ё умуман саводсиз (иккинчи ҳолатда бошқа сўзларда ҳам кўплаб хато қилишади).

Шунингдек, бошқа тилда матнларни кўп ўқийдиганлар, айниқса, техник матнларни кўп ўқийдиганлар ўзбек тилида матн ёзганда арабий, форсий сўзлар имлосида адашади. Бу умуман саводсизликни эмас, ўзбек тилида саводга урғу бериши кераклигини, ўзбек тилидаги китобларни кўпроқ ўқиш лозимлигини англатади.

Яна шошганда ё эътиборсизликдан қилинадиган хатолар (опечаткалар) ҳам бор. Уларнинг ўзига хослиги шундаки, одам билмасдан эмас, билиб туриб, қандайдир сабабларга кўра хато қилади. Масалан, қилган – қилгна, юриш – бриш, вазирлиги – вазирлиг ва ҳ.к. Бундай хатоларни кўп қиладиган одамлар шошадиган, тез қарор қабул қиладиган ва қарорларини кўпинча қайта кўриб чиқмайдиган инсонлар бўлишади (матнни эълон қилишдан аввал қайта бир марта ўқиб чиқишни истамагани ё ўқиб чиқса ҳам шу хатоларни кўрмаганидан маълум хулосалар чиқариш мумкин). Ўзим кўпинча шундай хатоларни ўтказиб юбораман, кузатувчиларим тузатишади. Каналимни бир қараб чиқинг, эълон қилингач таҳрирланган постлар кўп). Ушбу постда ҳам имло хатолар бўлса керак, қаранглар-чи😄

Ноёб, кам ишлатиладиган сўзларда ҳам хато қилмайдиган, тиниш белгиларини ўрнида бехато қўллайдиган қатлам бор – улар жуда озчилик. Масалан, ҳашарот, талафот, тўғриламоқ каби сўзларни кўпчилик ҳашорат, талофат, тўғирламоқ тарзида ёзади. Бундай одамларни китоб ўқимаган деб бўлмайди, шунчаки, имло луғатига иши тушмаган дейиш мумкин. Кўпинча профессионал муҳаррирлар, мусаҳҳиҳлар, матн билан кунда ишлаб, икир-чикирларигача биладиган одамларгина бу сўзларни тўғри ёзишади. Энг зўр олим, тилшунос ҳам баъзан тире билан дефиснинг фарқига бормайди, бу билимсизлик эмас, ушбу белгилар жуда хос белгилар эканидан (пунктуациямизнинг мураккаблигини тан олиш керак).

Шунақанги сўзлар борки, имлоси икки хил (тилшунослигимиз муаммолари), масалан таТбиқ – таДбиқ, ЗулайХо – ЗулайҲо. Бундай сўзларда хатоларни мен доим кечираман, чунки луғатларимизда ўзи якдиллик йўқ.

Матнда нафақат имло, балки услуб ҳам инсон салоҳияти ва дунёқарашини намоён бўлади. Жумлалар аниқ, лўнда, силлиқ кетадиган, фикр чиройли тасвирланган, турли ифодалар, ўхшатишлар, қаршилантиришлар ва бошқа усуллардан моҳирона фойдаланилган, қисқа матнда кўп нарса айтиб, чуқур мулоҳазаларни уйғота оладиганлар инсонга нафақат билим, балки завқ ҳам беради. Блогерлардан, масалан, Хушнуднинг имло хатоларсиз ёзиш билан бирга, масаланинг ҳамма жиҳатларини тартиб билан, тизимли, ипга тергандек тушунтириши унинг услубидир. Отабек Бакировнинг кўп ўзбекча сифатли матн ўқиганини ва тилни яхши ҳис қилишини эса ишлатадиган ифодалари, сўзлари, ҳатто тилимизга олиб кираётган (ички имкониятлардан фойдаланиб ясаётган) муваффақиятли сўзларидан (“кутилма”) билиш мумкин. Муҳрим чексиз даражада узун жумла тузиб ҳам фикрини аниқ тушунтира оладиган ноёб қобилиятга эга.

Хуллас, сиёсатчиларга, масъулларга, зиёлиларга, омма олдига чиқиб матнда гапирадиган инсонларга эслатма шуки, матн – сиз ҳақингизда яширин маълумотларни берувчи восита. Имкон қадар хатосиз ёзинг, қайта ўқинг, биладиганларга ўқитиб олинг, турли имло дастурларидан фойдаланинг.

Бировлардан хато топишга уста, имло хатоларни писанда қилишдан лаззатланадиганларга эса бировнинг хатосини оммавий жойда эмас, ўзига шахсан айтиб тузатишни маслаҳат бераман. Чунки ўзбек тилида умуман имло хатосиз ёзиш қийин, “қирқ сонияда ўч қайтиб” ўзингизда ҳам хатолар чиқиб қолса, уялиб қолишингиз мумкин.

P.S. Бу пост ҳам, кутилганидек, таҳрирланди))

@shahnozxon