Қизил китобми ёки “Қизил китоб”?
Пунктуация қоидаларига кўра, турли асарларнинг, шунингдек, китоб, газета, журналларнинг номлари матнда қўлланганда қўштирноққа олинади. Масалан, “Ўткан кунлар” романи, “Саҳиҳул Бухорий” китоби, “Маърифат” газетаси, “Ёшлик” журнали каби. Лекин истисноли ҳолатлар ҳам бор. Жумладан, Қизил китоб. Уни изоҳли луғат шундай шарҳлаган: йўқолиб бораётган ёки йўқолиш хавфида бўлган ноёб ўсимлик ва ҳайвон турларини қайд қилувчи давлат ҳужжати.
👉 Бу китоб-ҳужжат номи турли жойларда турлича берилган. Хўш, аслида қандай ёзиш тўғри?
Бу давлат ва халқаро даражадаги муҳим ҳужжат номи бўлгани учун унинг биринчи сўзини бош ҳарф билан ёзиш керак. Одатда ҳужжатнинг расмий номи мавзу сифатида тўлиқ келтирилгандагина қўштирноқ ишлатилади. Қизил китобда эса бундай ҳолат йўқ, уни қўштирноқсиз ёзиш зарур.
Қизил сўзи бирор китобнинг рангини ифодалаганда сўз кичик ҳарфларда ёзилади: токчадаги қизил китоб (китобнинг муқоваси қизил рангда).
📌 Демак:
Халқаро қизил китоб, Ўзбекистон қизил китоби, Қизил китоб, қизил (муқовали) китоб ✅
Халқаро Қизил китоб, Халқаро “Қизил китоб”, Ўзбекистон Қизил китоби, Ўзбекистон “Қизил китоб”и, “Қизил китоб”, Қизил (муқовали) китоб ❌
@oriftolib
Пунктуация қоидаларига кўра, турли асарларнинг, шунингдек, китоб, газета, журналларнинг номлари матнда қўлланганда қўштирноққа олинади. Масалан, “Ўткан кунлар” романи, “Саҳиҳул Бухорий” китоби, “Маърифат” газетаси, “Ёшлик” журнали каби. Лекин истисноли ҳолатлар ҳам бор. Жумладан, Қизил китоб. Уни изоҳли луғат шундай шарҳлаган: йўқолиб бораётган ёки йўқолиш хавфида бўлган ноёб ўсимлик ва ҳайвон турларини қайд қилувчи давлат ҳужжати.
👉 Бу китоб-ҳужжат номи турли жойларда турлича берилган. Хўш, аслида қандай ёзиш тўғри?
Бу давлат ва халқаро даражадаги муҳим ҳужжат номи бўлгани учун унинг биринчи сўзини бош ҳарф билан ёзиш керак. Одатда ҳужжатнинг расмий номи мавзу сифатида тўлиқ келтирилгандагина қўштирноқ ишлатилади. Қизил китобда эса бундай ҳолат йўқ, уни қўштирноқсиз ёзиш зарур.
Қизил сўзи бирор китобнинг рангини ифодалаганда сўз кичик ҳарфларда ёзилади: токчадаги қизил китоб (китобнинг муқоваси қизил рангда).
📌 Демак:
Халқаро қизил китоб, Ўзбекистон қизил китоби, Қизил китоб, қизил (муқовали) китоб ✅
Халқаро Қизил китоб, Халқаро “Қизил китоб”, Ўзбекистон Қизил китоби, Ўзбекистон “Қизил китоб”и, “Қизил китоб”, Қизил (муқовали) китоб ❌
@oriftolib
👍29
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
83%
Кийимни қуритди | Kiyimni quritdi
17%
Кийимни қурутди | Kiyimni qurutdi
👍43🤩1
Нега “ҳапдори” хато-ю, “ҳаб дори” тўғри?
Тўғриси, бу сўзнинг изоҳини ўқимагунимча, ўзим ҳам уни хапдори шаклида ёзардим. Бироқ биз ўрганиб қолган ҳолатлар ҳамиша ҳам тўғри бўлавермайди.
Ҳаб сўзи аслида мустақил маънога эга. У араб тилидан кирган, аслиятда дона ва донни; кичик-кичик шарчалар шаклида тайёрланган нарсани, дорини англатади. Ўзбек тилида ютиш учун мош каби юмалоқ ёки ясмиқ каби ялпоқ қилиб тайёрланган дори; таблетка маъносига эга:
Ҳаб ютмоқ.
Бошқалар бунга эришиш учун аллақандай ҳабларга муҳтождир.
А. Қаҳҳор, Сароб.
Менимча, бундай дориларни табиблар тайёрлагани, кейинчалик тиббиёт ривожлангани ва рус тилининг таъсири натижасида бу сўз истеъмолдан чиқиб кетган. Ҳозир баъзи-баъзида таблеткани ҳаб дори деб ифодалаш учраб қолади.
Айтганча, таблетка ҳам аслида русча сўз эмас. У рус тилига француз тилидан ўтган. Французчада бўлак, парча маъносини билдирган tablette сўзининг илдизи лотинча tabula – тахта, тахтача сўзига бориб тақалади. Русчадаги таблица (жадвал), табель (рўйхат, ҳисобот), инглизчадаги table (жадвал) сўзлари ҳам tabulaнинг “авлодлари”дир.
Мутахассислар бу сўзни ҳабдори шаклида ёзиш афзаллигини таъкидлашяпти. Худди ширчой сўзи сингари. Ҳаб сўзи шир сўзи каби ўзбек тилида мустақил ишлатилмай қўйган. Шир (сут) сўзи қатнашган ширбоз, ширгуруч, ширхўрда каби сўзлар қўшиб ёзилади. Асослар мантиқли.
Имло ва изоҳли луғатларнинг кейинги нашрларида керакли тузатиш киритилмагунча, сўз ҳабдори шаклида берилмагунча вақтинча ҳаб дори вариантини тўғри деб турамиз. Чунки бу луғатларда бирикма айни шу кўринишда ёзилган.
@oriftolib
Тўғриси, бу сўзнинг изоҳини ўқимагунимча, ўзим ҳам уни хапдори шаклида ёзардим. Бироқ биз ўрганиб қолган ҳолатлар ҳамиша ҳам тўғри бўлавермайди.
Ҳаб сўзи аслида мустақил маънога эга. У араб тилидан кирган, аслиятда дона ва донни; кичик-кичик шарчалар шаклида тайёрланган нарсани, дорини англатади. Ўзбек тилида ютиш учун мош каби юмалоқ ёки ясмиқ каби ялпоқ қилиб тайёрланган дори; таблетка маъносига эга:
Ҳаб ютмоқ.
Бошқалар бунга эришиш учун аллақандай ҳабларга муҳтождир.
А. Қаҳҳор, Сароб.
Менимча, бундай дориларни табиблар тайёрлагани, кейинчалик тиббиёт ривожлангани ва рус тилининг таъсири натижасида бу сўз истеъмолдан чиқиб кетган. Ҳозир баъзи-баъзида таблеткани ҳаб дори деб ифодалаш учраб қолади.
Айтганча, таблетка ҳам аслида русча сўз эмас. У рус тилига француз тилидан ўтган. Французчада бўлак, парча маъносини билдирган tablette сўзининг илдизи лотинча tabula – тахта, тахтача сўзига бориб тақалади. Русчадаги таблица (жадвал), табель (рўйхат, ҳисобот), инглизчадаги table (жадвал) сўзлари ҳам tabulaнинг “авлодлари”дир.
Мутахассислар бу сўзни ҳабдори шаклида ёзиш афзаллигини таъкидлашяпти. Худди ширчой сўзи сингари. Ҳаб сўзи шир сўзи каби ўзбек тилида мустақил ишлатилмай қўйган. Шир (сут) сўзи қатнашган ширбоз, ширгуруч, ширхўрда каби сўзлар қўшиб ёзилади. Асослар мантиқли.
Имло ва изоҳли луғатларнинг кейинги нашрларида керакли тузатиш киритилмагунча, сўз ҳабдори шаклида берилмагунча вақтинча ҳаб дори вариантини тўғри деб турамиз. Чунки бу луғатларда бирикма айни шу кўринишда ёзилган.
@oriftolib
👍24🔥5
Калка ва калкалаш
Калка сўзининг расм чизиш билан боғлиқ маъноси ҳам бор. Лекин бугун тил билан боғлиқ маъносига тўхталамиз.
“Калка таржима бўлибди”, “Ибораларни калкаламаслик керак” деган гаплар қулоққа чалиниб қолади. Хўш, калка ўзи нима дегани?
Французча calque – нусха, тақлид сўзидан олинган бу атама тилшуносликда бошқа тилдан сўзма-сўз таржима қилиш орқали ясалган сўз ёки иборани англатади. Таржима она тилидаги сўзлар воситасида қилинади, лекин чет тилидаги тартиб-таомил сақланади. Масалан, дунёқараш сўзи русча мировоззрение сўзининг, ишчи кучи эса рабочая сила иборасининг калькасидир.
Калка кўпинча салбий хусусият касб этса-да, ижобий жиҳатлари ҳам бор. У ижодий жараёнда пайдо бўладиган тил ҳодисаси, тилни бойитиш омилларидан бири. Албатта, таржимон маҳорат билан ўгира олса. Тилда мавжуд бўлган тайёр сўз, бирикма ва иборалар ўрнига чет тилидан сўзма-сўз таржима қилиб, ўхшамаган “эъжодий” янгиликлар яратиш эса таржимоннинг нўноқлиги белгиси. Бундай сунъий ибора ва жумлалар авж олса, оммалашса, тил софлиги ва ривожига жиддий зарба беради.
Сиз қандай калка сўз ва ибораларни биласиз? Изоҳларда қолдиринг.
@oriftolib
Калка сўзининг расм чизиш билан боғлиқ маъноси ҳам бор. Лекин бугун тил билан боғлиқ маъносига тўхталамиз.
“Калка таржима бўлибди”, “Ибораларни калкаламаслик керак” деган гаплар қулоққа чалиниб қолади. Хўш, калка ўзи нима дегани?
Французча calque – нусха, тақлид сўзидан олинган бу атама тилшуносликда бошқа тилдан сўзма-сўз таржима қилиш орқали ясалган сўз ёки иборани англатади. Таржима она тилидаги сўзлар воситасида қилинади, лекин чет тилидаги тартиб-таомил сақланади. Масалан, дунёқараш сўзи русча мировоззрение сўзининг, ишчи кучи эса рабочая сила иборасининг калькасидир.
Калка кўпинча салбий хусусият касб этса-да, ижобий жиҳатлари ҳам бор. У ижодий жараёнда пайдо бўладиган тил ҳодисаси, тилни бойитиш омилларидан бири. Албатта, таржимон маҳорат билан ўгира олса. Тилда мавжуд бўлган тайёр сўз, бирикма ва иборалар ўрнига чет тилидан сўзма-сўз таржима қилиб, ўхшамаган “эъжодий” янгиликлар яратиш эса таржимоннинг нўноқлиги белгиси. Бундай сунъий ибора ва жумлалар авж олса, оммалашса, тил софлиги ва ривожига жиддий зарба беради.
Сиз қандай калка сўз ва ибораларни биласиз? Изоҳларда қолдиринг.
@oriftolib
👍23😁4🤔2😱1
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
53%
Қалам тутқазди | Qalam tutqazdi
13%
Қалам тутқизди | Qalam tutqizdi
34%
Иккови ҳам тўғри.
👍33😁7🔥5😢3🎉1
👍37🔥5😁5😱1
Жағ, даҳан, ияк, чакак: фарқи нимада?
#Сўраган_эдингиз
Юқоридаги сўзларнинг барчаси – одам аъзосини англатувчи сўз. Маъноси бир-бирига яқин, баъзида уларни алмашлаб ҳам қўллаш мумкин. Хўш, уларнинг луғавий маъноси қандай:
Жағ – одам ва ҳайвонларда калланинг тишлар ўрнашган суяги.
Даҳан – оғиз. Икки лаб ва уларнинг бир-бирига тегиб турган жойи ва атрофи.
Ияк – пастки жағнинг ҳар икки томони қуйилиб келиб бирлашган жойи. Пастки жағ.
Чакак – пастки жағ.
Бу сўзлардан жағ, ияк, чакак маънодош бўлса-да, ҳар доим ҳам бир-бирининг ўрнида қўлланавермайди. Масалан:
Жағи тинмайди – чакаги тинмайди ✅– ияги тинмайди ❌🤦🏻♂️
Жағ пайлари – чакак пайлари 🤔 – ияк пайлари 🤔
@oriftolib
#Сўраган_эдингиз
Юқоридаги сўзларнинг барчаси – одам аъзосини англатувчи сўз. Маъноси бир-бирига яқин, баъзида уларни алмашлаб ҳам қўллаш мумкин. Хўш, уларнинг луғавий маъноси қандай:
Жағ – одам ва ҳайвонларда калланинг тишлар ўрнашган суяги.
Даҳан – оғиз. Икки лаб ва уларнинг бир-бирига тегиб турган жойи ва атрофи.
Ияк – пастки жағнинг ҳар икки томони қуйилиб келиб бирлашган жойи. Пастки жағ.
Чакак – пастки жағ.
Бу сўзлардан жағ, ияк, чакак маънодош бўлса-да, ҳар доим ҳам бир-бирининг ўрнида қўлланавермайди. Масалан:
Жағи тинмайди – чакаги тинмайди ✅– ияги тинмайди ❌🤦🏻♂️
Жағ пайлари – чакак пайлари 🤔 – ияк пайлари 🤔
@oriftolib
👍26
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
62%
Орқаваротдан гапирма! | Orqavarotdan gapirma!
27%
Орқаворатдан гапирма! | Orqavoratdan gapirma!
11%
Орқаваратдан гапирма! | Orqavaratdan gapirma!
👍39😱10😢5🔥3
-ки боғловчиси имлоси
Амалдаги имло қоидаларида бу боғловчи қай тарзда ёзилиши ҳақида гап йўқ. Лекин ўзбек тили грамматикасига оид китобларда у ўзидан олдинги сўзга қўшиб ёзилиши кўрсатилган. Амалиётда ҳам шундай:
Ҳамма касал шундаки, сиз халқ кучига ишонмайсиз.
Ш. Рашидов, Бўрондан кучли.
Ҳаётда шундай кишилар бўладики, қалб калити уларнинг қўлида.
Ё. Шукуров, Халқ билан ҳамнафас.
Эътибор берган бўлсангиз, юқорида -ки боғловчиси кесимга қўшилиб келяпти. Бундай ҳолатларда ундан кейин вергул қўйилади. Кесимга қўшилмаган ҳолатларда вергул талаб қилмайди:
Кимки бунинг моҳиятини англамаса, хато қилади.
Бу боғловчининг -ким кўриниши ҳам бор. Лекин бу шаклда қўллаш ҳозир эскирган:
Ажабким, муқаддас нарсалар ёнма-ён бўларкан.
Газетадан.
Фиғонким, гардиши даврон айирди ўз диёримдан.
Фурқат.
📌 Демак:
Шундай гапирдики, ҳайрон қолдим. ✅
Шундай гапирди-ки, ҳайрон қолдим. ❌
Шундай гапирди ки, ҳайрон қолдим. ❌
❗️ Мумтоз шеъриятда, баъзан ҳозирги замон шеъриятида ҳам -ки (ким) боғловчиси жумла бошида келадиган ҳолатлар учраб туради. Бунда у сўз каби ёзилади:
Кишан кийма, бўйин эгма,
Ки, сен ҳам ҳур туғилғонсан!..
Чўлпон
Ким, кучук бирла хўдукка неча қилсанг тарбият,
Ит бўлур, доғи эшак, бўлмаслар асло одами.
Алишер Навоий
Мен жумла тузишда ва таҳрирда -ки боғловчисидан иложи борича фойдаланмасликка ҳаракат қиламан. Насиб қилса, бу ҳақда алоҳида гаплашамиз.
🤔 Айтганча, баъзи китобларда -ки боғловчиси юклама деб берилган. Унинг боғловчи ёки юклама экани баҳс мавзуси эмас 🙃. Мақсад – имлосини ўрганиш.
@oriftolib
Амалдаги имло қоидаларида бу боғловчи қай тарзда ёзилиши ҳақида гап йўқ. Лекин ўзбек тили грамматикасига оид китобларда у ўзидан олдинги сўзга қўшиб ёзилиши кўрсатилган. Амалиётда ҳам шундай:
Ҳамма касал шундаки, сиз халқ кучига ишонмайсиз.
Ш. Рашидов, Бўрондан кучли.
Ҳаётда шундай кишилар бўладики, қалб калити уларнинг қўлида.
Ё. Шукуров, Халқ билан ҳамнафас.
Эътибор берган бўлсангиз, юқорида -ки боғловчиси кесимга қўшилиб келяпти. Бундай ҳолатларда ундан кейин вергул қўйилади. Кесимга қўшилмаган ҳолатларда вергул талаб қилмайди:
Кимки бунинг моҳиятини англамаса, хато қилади.
Бу боғловчининг -ким кўриниши ҳам бор. Лекин бу шаклда қўллаш ҳозир эскирган:
Ажабким, муқаддас нарсалар ёнма-ён бўларкан.
Газетадан.
Фиғонким, гардиши даврон айирди ўз диёримдан.
Фурқат.
📌 Демак:
Шундай гапирдики, ҳайрон қолдим. ✅
Шундай гапирди-ки, ҳайрон қолдим. ❌
Шундай гапирди ки, ҳайрон қолдим. ❌
❗️ Мумтоз шеъриятда, баъзан ҳозирги замон шеъриятида ҳам -ки (ким) боғловчиси жумла бошида келадиган ҳолатлар учраб туради. Бунда у сўз каби ёзилади:
Кишан кийма, бўйин эгма,
Ки, сен ҳам ҳур туғилғонсан!..
Чўлпон
Ким, кучук бирла хўдукка неча қилсанг тарбият,
Ит бўлур, доғи эшак, бўлмаслар асло одами.
Алишер Навоий
Мен жумла тузишда ва таҳрирда -ки боғловчисидан иложи борича фойдаланмасликка ҳаракат қиламан. Насиб қилса, бу ҳақда алоҳида гаплашамиз.
🤔 Айтганча, баъзи китобларда -ки боғловчиси юклама деб берилган. Унинг боғловчи ёки юклама экани баҳс мавзуси эмас 🙃. Мақсад – имлосини ўрганиш.
@oriftolib
👍18
Омикрон, “омикрон” ёки Omicron?
Ҳозир коронавируснинг энг кенг тарқалаётган штамми мана шу – омикрон. У турли нашрларда турлича ёзиляпти. Аслида қандай ёзиш керак?
Омикрон юнон алифбосининг 15-ҳарфи. Коронавируснинг олдинги штаммлари ҳам юнон алифбоси ҳарфлари билан номланган.
Алфа, бета, гамма, делта, омикрон каби сўзлар бу ўринда коронавируснинг вариантини англатяпти. Шу сабабли уларни кичик ҳарфларда ва қўштирноқсиз, ҳеч қандай чизиқчасиз ёзиш керак. Штамлар имлоси навлар имлосига ўхшайди. Штамм атоқли от эмас, ёки сарлавҳа эмас. Илмий матнлардагина сўзни қўштирноқда ва бош ҳарфда бериш мумкин. Чунки бундай матнларнинг ўзига хос талаб ва асослари бор. Оммавий ахборот воситалари, телеграм каналлар ва оддий ёзишмаларда бу шаклда ёзмаган тўғри.
Сўзни инглизча шаклда бериш ҳам хато эмас. Инглиз тили илмий жабҳада ҳам халқаро тил саналади. Коронавирус номини COVID-19 деб ёзганимиз каби штамм номини Omicron деб ҳам ёзса бўлади. Бу ўринда касалликнинг халқаро илмий номи бериляпти деб қабул қилинади.
Бу сўз савдо белгиси, корхона ёки ташкилот номи бўлмагани учун уни аслидагидай бериш шарт эмас. Шу сабабли омикрон шаклида ёзиш тарафдориман.
📌 Демак:
Omicron штамми, омикрон штамми ✅
Omicron-штамми, омикрон-штамми ❌
@oriftolib
Ҳозир коронавируснинг энг кенг тарқалаётган штамми мана шу – омикрон. У турли нашрларда турлича ёзиляпти. Аслида қандай ёзиш керак?
Омикрон юнон алифбосининг 15-ҳарфи. Коронавируснинг олдинги штаммлари ҳам юнон алифбоси ҳарфлари билан номланган.
Алфа, бета, гамма, делта, омикрон каби сўзлар бу ўринда коронавируснинг вариантини англатяпти. Шу сабабли уларни кичик ҳарфларда ва қўштирноқсиз, ҳеч қандай чизиқчасиз ёзиш керак. Штамлар имлоси навлар имлосига ўхшайди. Штамм атоқли от эмас, ёки сарлавҳа эмас. Илмий матнлардагина сўзни қўштирноқда ва бош ҳарфда бериш мумкин. Чунки бундай матнларнинг ўзига хос талаб ва асослари бор. Оммавий ахборот воситалари, телеграм каналлар ва оддий ёзишмаларда бу шаклда ёзмаган тўғри.
Сўзни инглизча шаклда бериш ҳам хато эмас. Инглиз тили илмий жабҳада ҳам халқаро тил саналади. Коронавирус номини COVID-19 деб ёзганимиз каби штамм номини Omicron деб ҳам ёзса бўлади. Бу ўринда касалликнинг халқаро илмий номи бериляпти деб қабул қилинади.
Бу сўз савдо белгиси, корхона ёки ташкилот номи бўлмагани учун уни аслидагидай бериш шарт эмас. Шу сабабли омикрон шаклида ёзиш тарафдориман.
📌 Демак:
Omicron штамми, омикрон штамми ✅
Omicron-штамми, омикрон-штамми ❌
@oriftolib
👍32🔥6
👍23🔥4😱4😁3😢1
👍38😱2
Ҳирс ва хирс
Талаффузи яқин бу икки сўз маъно жиҳатидан фарқ қилади. Ҳирс араб тилидан кирган, ўзбек тилида икки хил маънода қўлланади:
1️⃣ Етишиш, эришишга бўлган кучли интилиш, истак, майл: мол-дунё тўплашга бўлган ҳирс.
2️⃣ Салбий маънода: жинсий ҳиссиёт, шундай ҳиссиётли майл: ҳирс билан қаради.
Хирс сўзи тилимизда бот-бот учраб туради, асосан сўзлашув тилида ишлатилади. Форсчадан кирган бу сўз айиқ деган маънони англатади: хирсдай йигит, хирсдай бақувват, хирсдан-да кучли.
Хирсдай тўқ ибораси икки хил маънога эга:
1️⃣ Овқатни кўп еган, қорни тўқ.
2️⃣ Кўчма маънода: мўл-кўлчиликда яшовчи бой, бадавлат киши ҳақида.
❗️ Хирс сўзи айиқ маъносида ўхшатишли бирикмалар ва ибораларда учрайди, холос. Ҳайвон маъносида ишлатилмайди. Масалан, ҳайвонот боғига хирс келтирилди дейилмайди.
📌 Демак:
Хирсдай йигит, хирсдай тўқ одам, ҳирси кучли ✅
Ҳирсдай йигит, ҳирсдай тўқ одам, хирси кучли ❌
@oriftolib
Талаффузи яқин бу икки сўз маъно жиҳатидан фарқ қилади. Ҳирс араб тилидан кирган, ўзбек тилида икки хил маънода қўлланади:
1️⃣ Етишиш, эришишга бўлган кучли интилиш, истак, майл: мол-дунё тўплашга бўлган ҳирс.
2️⃣ Салбий маънода: жинсий ҳиссиёт, шундай ҳиссиётли майл: ҳирс билан қаради.
Хирс сўзи тилимизда бот-бот учраб туради, асосан сўзлашув тилида ишлатилади. Форсчадан кирган бу сўз айиқ деган маънони англатади: хирсдай йигит, хирсдай бақувват, хирсдан-да кучли.
Хирсдай тўқ ибораси икки хил маънога эга:
1️⃣ Овқатни кўп еган, қорни тўқ.
2️⃣ Кўчма маънода: мўл-кўлчиликда яшовчи бой, бадавлат киши ҳақида.
❗️ Хирс сўзи айиқ маъносида ўхшатишли бирикмалар ва ибораларда учрайди, холос. Ҳайвон маъносида ишлатилмайди. Масалан, ҳайвонот боғига хирс келтирилди дейилмайди.
📌 Демак:
Хирсдай йигит, хирсдай тўқ одам, ҳирси кучли ✅
Ҳирсдай йигит, ҳирсдай тўқ одам, хирси кучли ❌
@oriftolib
👍21
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
71%
Тўғралган пиёз | Toʻgʻralgan piyoz
11%
Тўрғалган пиёз | Toʻrgʻalgan piyoz
18%
Иккови ҳам тўғри.
👍7😢3😁1
“Қулоғи том битган”: том нима?
Тилимизда уч хил том сўзи бор. Иккитасининг маъноси кўпчилигимизга яхши таниш: уйнинг томи, китобнинг томи (жилди). Сарлавҳадаги иборада бу икки том сўзи қатнашмаган. У бошқа бир омоним. У араб тилидан кирган том сўзи бўлиб, аслиятда тўла, тўлиқ, бутун; мукаммал маъносини билдиради. Ўзбекчада икки хил маънода қўлланади:
1️⃣ Тўла, тўлиқ: том иштаҳа, том ихлос, том итоат.
2️⃣ Бутунлай, тамомила, батамом: қулоғим том битди, том ҳайрон қолди, том маҳлиё бўлди.
Том маънода, том маъноси билан каби ибораларда ҳам ана шу том сўзи ишлатилган. Бунда тўлиқ, чин маъно назарда тутилади.
Қулоғи том битмоқ бирикмаси қулоқ тамоман битганини, эшитиш қобилияти йўқолганини билдиради. Бу ибора бўйича баъзан эҳтимология 🙃 вариантлари ҳам учраб туради: “том остида қолган одамнинг қулоғи эшитмай қолади, шунинг учун том битди дейилган” деганга ўхшаш. Бу хато, албатта.
@oriftolib
Тилимизда уч хил том сўзи бор. Иккитасининг маъноси кўпчилигимизга яхши таниш: уйнинг томи, китобнинг томи (жилди). Сарлавҳадаги иборада бу икки том сўзи қатнашмаган. У бошқа бир омоним. У араб тилидан кирган том сўзи бўлиб, аслиятда тўла, тўлиқ, бутун; мукаммал маъносини билдиради. Ўзбекчада икки хил маънода қўлланади:
1️⃣ Тўла, тўлиқ: том иштаҳа, том ихлос, том итоат.
2️⃣ Бутунлай, тамомила, батамом: қулоғим том битди, том ҳайрон қолди, том маҳлиё бўлди.
Том маънода, том маъноси билан каби ибораларда ҳам ана шу том сўзи ишлатилган. Бунда тўлиқ, чин маъно назарда тутилади.
Қулоғи том битмоқ бирикмаси қулоқ тамоман битганини, эшитиш қобилияти йўқолганини билдиради. Бу ибора бўйича баъзан эҳтимология 🙃 вариантлари ҳам учраб туради: “том остида қолган одамнинг қулоғи эшитмай қолади, шунинг учун том битди дейилган” деганга ўхшаш. Бу хато, албатта.
@oriftolib
👍38😁7🔥5
Цензура талаби билан
Рус тилининг бир нечта изоҳли луғати бор. Шулардан бири – Ожегов изоҳли луғати. Китоб ҳажми ортиб кетмаслиги учун ва луғатчилик принципларига кўра, луғатга кишининг қаерданлигини билдирувчи ва жойга хосликни англатувчи сўзлар киритилмаган. Шу сабабли ундан москвич – москвалик, московский – Москвага хос, оренбуржец – оренбурглик, оренбургский – Оренбургга хос каби сўзлар жой олмаган.
Лекин Ожегов луғатига истисно тариқасида ленинградец (ленинградлик) сўзи киритилади. Баъзи манбаларга кўра, бу ленинградский сўзи бўлган. Истисно ўша давр сиёсати ва цензура талаби билан киритилган.
Чунки...
Луғатда ленивый (дангаса) ва ленинец (ленинчи) сўзларининг кетма-кет келиши кўнгли нозик цензура эътиборини тортган. Ахир дангаса ленинчи деган мазмун келиб чиқиши мумкин-да! Ноқулай “қўшни”ларни ажратиш учун улар орасига нимадир қўшиш керак эди. Ана шу талаб туфайли ленинградец (ёки ленинградский) сўзи луғатдан жой олган. Луғатнинг кейинги нашрларидан эса бу сўз чиқариб ташланган.
@oriftolib
Рус тилининг бир нечта изоҳли луғати бор. Шулардан бири – Ожегов изоҳли луғати. Китоб ҳажми ортиб кетмаслиги учун ва луғатчилик принципларига кўра, луғатга кишининг қаерданлигини билдирувчи ва жойга хосликни англатувчи сўзлар киритилмаган. Шу сабабли ундан москвич – москвалик, московский – Москвага хос, оренбуржец – оренбурглик, оренбургский – Оренбургга хос каби сўзлар жой олмаган.
Лекин Ожегов луғатига истисно тариқасида ленинградец (ленинградлик) сўзи киритилади. Баъзи манбаларга кўра, бу ленинградский сўзи бўлган. Истисно ўша давр сиёсати ва цензура талаби билан киритилган.
Чунки...
Луғатда ленивый (дангаса) ва ленинец (ленинчи) сўзларининг кетма-кет келиши кўнгли нозик цензура эътиборини тортган. Ахир дангаса ленинчи деган мазмун келиб чиқиши мумкин-да! Ноқулай “қўшни”ларни ажратиш учун улар орасига нимадир қўшиш керак эди. Ана шу талаб туфайли ленинградец (ёки ленинградский) сўзи луғатдан жой олган. Луғатнинг кейинги нашрларидан эса бу сўз чиқариб ташланган.
@oriftolib
👍31😁19😱3
👍15😁4
Обакидандон бу – ...
Anonymous Quiz
10%
Қурут | Qurut
28%
Қуруқ мева | Quruq meva
62%
Ширинлик | Shirinlik
👍15🔥9💯1
Обакидандон нима?
Леонид Гайдайнинг “Ишбилармон кишилар” филмидаги жумла ёдингизда бўлса керак-а: “Ҳей, бола, обакидандондан еб, бизнинг аравада айланиб келишни хоҳламайсанми?” 😎🤾🤕
Хўш, бу жумладаги обакидандон нимани англатади? Изоҳли луғатга кўра, форсча обаки – суюқ, сувли ва дандон – тиш сўзларидан ясалган бу сўз ўзбекчада шакар қиёмидан тайёрланган ширинлик турини англатади:
Пенсияга борса, бир қарич келадиган қизил обакидандон, бир дўппи олиб келади.
А. Мухтор, Опа-сингиллар.
Масалан, шакарни қайнатиб, қиём қиласиз, кейин унга лимон кислотаси аралаштирасиз, кейин чўп териб, уларнинг уч қисмига қиёмдан қуясиз. 10–15 дақиқадан сўнг, қиём совиб, обакидандон ҳосил бўлади. Ҳаммамиз яхши биладиган хўрозқанд ҳам обакидандоннинг бир тури.
@oriftolib
Леонид Гайдайнинг “Ишбилармон кишилар” филмидаги жумла ёдингизда бўлса керак-а: “Ҳей, бола, обакидандондан еб, бизнинг аравада айланиб келишни хоҳламайсанми?” 😎🤾🤕
Хўш, бу жумладаги обакидандон нимани англатади? Изоҳли луғатга кўра, форсча обаки – суюқ, сувли ва дандон – тиш сўзларидан ясалган бу сўз ўзбекчада шакар қиёмидан тайёрланган ширинлик турини англатади:
Пенсияга борса, бир қарич келадиган қизил обакидандон, бир дўппи олиб келади.
А. Мухтор, Опа-сингиллар.
Масалан, шакарни қайнатиб, қиём қиласиз, кейин унга лимон кислотаси аралаштирасиз, кейин чўп териб, уларнинг уч қисмига қиёмдан қуясиз. 10–15 дақиқадан сўнг, қиём совиб, обакидандон ҳосил бўлади. Ҳаммамиз яхши биладиган хўрозқанд ҳам обакидандоннинг бир тури.
@oriftolib
👍48😱2
👍23😢16😁11🔥8😱5
Forwarded from Isroil Tillaboyev blogi
Кеч тушди. Дўконни беркитаётган эдим. Ортимдан бир киши:
- Ука олма оласизми? - деди.
45-50 ёш чамаси, велосипедда олма сотиб юрган экан.
- Қани кўрайчи, нархи қанча экан? - олдига яқинлашдим.
- Сизга 7500 дан қилиб бераман, - деди.
Дарров савдогарлигим тутиб кетди.
- 5000 дан беринг ҳаммасини оламан, - дедим.
- Йўқ ука, майли сизга 7000 дан берай, 4 кг холос, ҳаммасини олинг, - деди.
Қарасам 5000 данга бермайдиган.
- Хўп 6000 дан беринг, 2 килосини оламан, -дедим, - ҳаммаси кўпда ахир.
Бир муддат ўйланиб қолди.
- Ука ҳаммасини олинг, 6500 дан берай, - деди.
- Ҳаммасини нима қиламан амаки, эртага ҳам сотаверасизда, - дедим.
- Йўқ, бугун ҳаммасини сотишим керакда, келинг ука мана хохлаган биттасини олиб таътиб кўринг, жуда ширин олмалар, - деб, салафан пакет ичидан бир дона олма олиб менга узатди.
Кўзим амаки узатган олмага эмас, олма узатилган қўлларга тушиб қолди.
Совуқдан тилим-тилим бўлиб ёрилиб кетибди. Бир вақтлар, кузнинг совуқ кунларида, пахта даласида пахта терган вақтимда, ўзимни ҳам қўлларим шундай ёрилиб кетган эди. Эслаб, ичим ачишиб кетди.
Қилган ишимдан хафа бўлиб кетдим.
Менга узатган олмани олиб, уни ҳам салафанга солдим-да, амакига юзланиб:
- 8000 дан оламан, ҳаммасини оламан, - дедим.
Нархни эшитиб, менга ажабланиб қаради.
- Ҳа, ҳа 8000 дан оламан, - дедим яна қўшимча қилиб.
- Хазиллашяпсизми ука? - дегунча, мен пул санашга тушиб кетдим.
- Мана 32000 рози бўлинг! - дедим.
Пулни қўлимдан оларкан, санаб ўтирмай, 2000 ни қайтариб берди ва:
- Мен розиман ука, сиз ҳам рози бўлинг, - деди.
Пулларни чўнтагига соларкан, яна менга юзланиб:
- Яхши бўлди-да, жуда зарур эди, - деб қўйди, кўзлари қувнаб.
Амаки кетгач, қилган ишимдан ўзим ҳам хурсанд бўлдим, кўнглим ёришди.
Лекин... ёрилган қўллар барибир кўз ўнгимдан кетмаяпти...
(c) Мурод Тўхтаназаров
@domlajon
- Ука олма оласизми? - деди.
45-50 ёш чамаси, велосипедда олма сотиб юрган экан.
- Қани кўрайчи, нархи қанча экан? - олдига яқинлашдим.
- Сизга 7500 дан қилиб бераман, - деди.
Дарров савдогарлигим тутиб кетди.
- 5000 дан беринг ҳаммасини оламан, - дедим.
- Йўқ ука, майли сизга 7000 дан берай, 4 кг холос, ҳаммасини олинг, - деди.
Қарасам 5000 данга бермайдиган.
- Хўп 6000 дан беринг, 2 килосини оламан, -дедим, - ҳаммаси кўпда ахир.
Бир муддат ўйланиб қолди.
- Ука ҳаммасини олинг, 6500 дан берай, - деди.
- Ҳаммасини нима қиламан амаки, эртага ҳам сотаверасизда, - дедим.
- Йўқ, бугун ҳаммасини сотишим керакда, келинг ука мана хохлаган биттасини олиб таътиб кўринг, жуда ширин олмалар, - деб, салафан пакет ичидан бир дона олма олиб менга узатди.
Кўзим амаки узатган олмага эмас, олма узатилган қўлларга тушиб қолди.
Совуқдан тилим-тилим бўлиб ёрилиб кетибди. Бир вақтлар, кузнинг совуқ кунларида, пахта даласида пахта терган вақтимда, ўзимни ҳам қўлларим шундай ёрилиб кетган эди. Эслаб, ичим ачишиб кетди.
Қилган ишимдан хафа бўлиб кетдим.
Менга узатган олмани олиб, уни ҳам салафанга солдим-да, амакига юзланиб:
- 8000 дан оламан, ҳаммасини оламан, - дедим.
Нархни эшитиб, менга ажабланиб қаради.
- Ҳа, ҳа 8000 дан оламан, - дедим яна қўшимча қилиб.
- Хазиллашяпсизми ука? - дегунча, мен пул санашга тушиб кетдим.
- Мана 32000 рози бўлинг! - дедим.
Пулни қўлимдан оларкан, санаб ўтирмай, 2000 ни қайтариб берди ва:
- Мен розиман ука, сиз ҳам рози бўлинг, - деди.
Пулларни чўнтагига соларкан, яна менга юзланиб:
- Яхши бўлди-да, жуда зарур эди, - деб қўйди, кўзлари қувнаб.
Амаки кетгач, қилган ишимдан ўзим ҳам хурсанд бўлдим, кўнглим ёришди.
Лекин... ёрилган қўллар барибир кўз ўнгимдан кетмаяпти...
(c) Мурод Тўхтаназаров
@domlajon
👍70😢20🔥4