Ҳайит қутлуғ бўлсин!

Амакиси:
– Ўҳў, пулларингиз роса кўпайиб кетибди-ку! Ҳайитликни роса йиғибсиз-да!

Уч ярим яшар қизим:
– Сиз ҳам берсангиз, янаям кўпайиб кетади!

😂😂😂


Барча мўмин-мусулмонларни улуғ айём билан табриклайман.

Байрамда ота-она, қариндош-уруғ, яқинлар, айниқса, болаларга қувонч улашинг.

Байрам муборак!

@oriftolib

Байрам муборак: “муборак” нима?

Байрамлар, хушхабарлар, муваффақиятлар билан қутлаш учун муборак сўзини ишлатамиз. Арабчадан олинган бу сўз барака, табаррук сўзлари билан ўзакдош. Аслиятда Худо марҳамат қилган; хайрли; бахтли маъноларини англатади. Ўзбекчада тўрт хил маънода ишлатилади:

1️⃣ Бахт келтирувчи; хайрли, эзгу, қутлуғ.

– Кўрай-чи, қадамим муборак бўлармикин, – деб қўйди.
А. Қодирий, Ўтган кунлар.

2️⃣ Табаррук, муқаддас, азиз.

Бектемир... халтачани, гўё муборак жойдан келган азиз дўстининг совға-саломи каби, ҳаяжон билан очди.
Ойбек, Қуёш қораймас.

3️⃣ Табриклаш, қутлаш ибораси.

Саруполар муборак. Ўғил муборак. Байрам муборак.

4️⃣ Асосан хотин-қизлар ва баъзан эркаклар исми.

Бир оз ўтгач, хонага Муборакхон кириб келди.

@oriftolib

Ёд ва ёт

Баъзида талаффузи яқин сўзларни янглиш қўллаймиз. Натижада маъно буткул ўзгариб кетади. Масалан, менталитетимизга ёт тушунча ибораси менталитетимизга ёд тушунча шаклида ишлатилиши кўп учрайди. Хўш, бунда нима ўзгаради?

Менталитетимизга ёт – менталитетимизга бегона. ✅
Менталитетимизга ёд – менталитетимиз ёд олган. 🙃

Ёд сўзи хотира, эс; хотирада, эсда сақлаш; эслаш маъноларини англатади.

Ёт сўзи уч хил маънода қўлланади:

1️⃣ Қариндошлиги йўқ; бегона.
2️⃣ Таниш бўлмаган, нотаниш, бегона; ўзга, чет.
3️⃣ Қишлоқ хўжалигида: ёввойи, бегона.

Етти ёт бегона ибораси эса мутлақо қариндошлиги йўқ, нотаниш деган маънони билдиради.

@oriftolib

Жўрттага

Бу сўз онгли равишда, атайин, атайлаб, қасддан деган маъноларни англатади:

Мен жўрттага баъзи гапларни тескариликка олиб кўрсам ҳам, у [Зайнаб] чурқ этмайдир.
А. Қодирий, Ўтган кунлар.

Қудрат жўрттага бақалоқ гавдасини қимирлатмай турарди.
Ҳ. Назир, Сўнмас чақмоқлар.

Аҳмад жўрттага сакраб ўрнидан турди.
Ф. Мусажонов, Ҳиммат.

📌 Демак:

Жўрттага ✅
Жўртага ❌

@oriftolib

Палапон ва полапон

Бу сўз баъзи луғатларда палапон, баъзиларида эса полапон шаклида берилган. Изоҳли луғат эса ҳар икки шаклни келтирган.

Палапон сўзлашув тилида қўлланади. У тўрт хил маънога эга:

1️⃣ Паррандаларнинг ҳали пат ва қанот чиқармаган ёки эндигина чиқара бошлаган боласи; жиш.

2️⃣ Гўдак болаларни, ёшларни эркалатиб айтиладиган сўз.

3️⃣ Кўчма маънода, бетакаллуф ҳазил сифатида: ҳеч нарса билмайдиган, тажрибасиз.

4️⃣ Бесўнақай, катта; салмоқланиб, лапанглаб юрадиган.

Полапон сўзи палапоннинг вариантдошидир.

📌 Демак:

Палапон, полапон ✅

👉 Тўлиқ ўқиш

@oriftolib

Таниқли таржимон Низом Комил вафот этди

Бугун – 2021 йилнинг 24 июл куни эрта тонгда таниқли таржимон Низом Комил 84 ёшида вафот этди.

Жаноза аср намозидан сўнг “Чўпон ота” масжидида ўқилади. Марҳум “Чўпон ота” қабристонига қўйилади.

Низом Комил 1937 йили туғилган. Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика институт (ҳозирги университитет)ида таҳсил олган.

Нодар Думбадзе, Эрих Мария Ремарк, Фозил Искандар ва бошқа адибларнинг асарларини ўзбек тилига маҳорат билан ўгирган.

Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатган маданият ходими.

Низом Комил билан бундан ўн икки-ўн уч йиллар олдин бафуржа суҳбатлашган эдим. Самимий, дангал, бағрикенг одам сифатида таассурот уйғотганди. Таржималарини мароқ ва ҳайрат билан ўқиганман. Сўз танлаш ва қўллашда энг уста адиблардан бири эди Низом ака.

Аллоҳ раҳмат қилсин.

@oriftolib

​Белгилардаги ҳиссиёт

#Сўраган_эдингиз

Ҳозир компютер ва смартфонларда эможилар – ҳисбелгиларнинг хилма-хил турлари бор. Тайёр график нишонлар – стикерлардан ҳам фойдаланиш мумкин. Лекин баъзида ҳарфлар ва тиниш белгилари билан ҳам турли муносабат ва ҳолатларни акс эттириш мумкин.

Бунда керакли эможини қидириб ўтирмайсиз, клавиатурадаги тайёр белгилардан фойдаланасиз. Масалан, жумла охирига ) – ёпувчи қавс белгисини қўйиш жилмайиш, хуш кайфиятни англатади. Бундай имло интернет тилига хос. Эможилардан эса жиддийроқ матнларда ҳам фойдаланиш бошланган.

Қуйида туйғу ёки ҳолатни ифодалашга хизмат қиладиган баъзи белгилар билан танишасиз.

@oriftolib

​Кобулми ёки Қобул?

Афғонистон пойтахти номини ёзишда кўп хатоликлар, хилмахилликлар кузатилади. Хўш, қай бири тўғри: Кобулми ёки Қобул?

Кобул шакли тўғри. Пушту ва дарий тилларида бу сўз коф (ک) ҳарфи билан ёзилади.

Кобул сўзининг этимологияси ҳақида турли тахминлар бор. Бир тахминга кўра, у капул – сомон кўприк маъносини англатади. Бошқа бир версияга асосан, об дар бейни гул – гул орасидаги сув, яъни гулзор оралаб ўтадиган дарё бирикмасидан келиб чиққан. Рус топонимчи олими Евгений Поспелов фикрича, шаҳарга шу номдаги дарёнинг оти берилган.

Шаҳар милоддан олдинги давр манбаларида Кубха номи билан аталган. Аҳамонийлар пайтида шаҳар Кабур деб номланган. Қадимги Хитой манбаларида Гаофу деб тилга олинади ва аҳолиси савдогарлар экани айтилади. Баъзи асарларда шаҳар Кофес, Кофене тарзида тилга олинади.

Айрим олимлар фикрича, Камбожа давлати номи Кобул шаҳри номига бориб тақалади.

Ўзбекистон миллий энциклопедиясида шаҳар номи Кобул шаклида берилган. “Бобурнома”да, изоҳли луғатдаги мисолларда ҳам айни шу имло қўлланган.

📌 Демак:

Кобул ✅
Қобул ❌

@oriftolib

​Фентези, фантастика, илмий-фантастика: фарқи нимада?

Таниқли болалар ёзувчиси Саъдулло Қуронов телеграмда саҳифа очибди. Муаллиф ўз саҳифасида ижод сирлари, болалар адабиётининг ўзига хос хусусиятлари ҳақида сўз юритади. Кичик-кичик ҳикоялар, эсселар қоралаб юрган, катта асар ёзиш учун ишни нимадан бошлашни билмай турганлар учун канал беминнат ёрдам беради.

Ижодкорлар ва адабиёт мухлисларига тавсия қиламан:
👉 @bolalar_yozuvchisi

Қуйида Саъдулло Қуронов саҳифасида эълон қилинган мақола билан танишасиз. Унда бир-бирига яқин бўлган учта адабий жанрнинг ўхшаш ва фарқли жиҳатлари ҳақида сўз боради.

Фентези, фантастика, илмий-фантастика жанрларини ўзаро фарқлаб олинг.

Фентези – эртакнамо жанр. Бунда ёзувчи ривоятлар, мифлар, эртак ва афсоналардан бизга маълум бўлган қаҳрамонлар, мотивлар воситасида янги бир асар яратади. Бундай асарларда эртакларга хос ғайритабиий, сеҳрли воқеалар номаълум замон ва маконда тасвирланади. Ҳарри Поттер ҳақидаги асар фентезининг энг ёрқин намуналаридан бири ҳисобланади.

Илмий фантастика. Бу жанрда ҳам реалликка тўғри келмайдиган воқеалар тасвирланади. Бироқ тасвирланаётган воқелик физика ва бошқа аниқ-табиий фанларнинг фундаментал қонуниятлари чегарасидан чиқиб кетмайди. Яъни ёзувчи ўзи қаламга олаётган ғайритабиий ҳодиса учун илмий асос қидиради. Турли тадқиқотлар, гипотезалар, илмий фаразларга таянади. Эртаклардаги каби шунчаки сеҳргарликни қўллаш йўлидан бормайди.

Фантастика – бир вақтнинг ўзида фентези ва илмий-фантастикани қамраб олувчи умумий ном. Бир сўз билан айтганда, фантастика ғайритабиий, реалликка тўғри келмайдиган воқеаларнинг тасвиридир. Эртаклар ҳам, афсоналар ҳам, “Сариқ девни миниб” асари ҳам фантастика ҳисобланади.

@oriftolib

Boʻlim va boshqarmalar nomi bosh harf bilan yoziladimi yoki kichik?

Tashkilotlar ichidagi boʻlimlar qanday yozilishi kerak? Bu masalada aniq qoida yoʻq va shu sababli xilmaxilliklar, chalkashliklar koʻp uchraydi. Boʻlimlar nomi bir joyda bosh harf, boshqa joyda kichik, yana bir joyda qoʻshtirnoqda beriladi. Aslida qanday yozgan toʻgʻri? Bunga bor qoidalar va mantiq asosida javob topamiz.

Boʻlimlar nomi kichik harflarda yozilishi kerak. Nega?

1️⃣ Boʻlim nomi tashkilot nomi emas va atoqli ot hisoblanmaydi.

2️⃣ Imlo qoidalarida boʻlimlar nomi bosh harfda yozilishi koʻrsatilmagan.

Tashkilotlarning alohida nomga ega boʻlmagan va shu tashkilotga boʻysunuvchi boʻlimlari nomi kichik harflarda yozilishi kerak: shahar xalq taʼlimi boʻlimi, tuman markaziy poliklinikasi, kadrlar boʻlimi, marketing boʻlimi, axborot xizmati kabi.

Boshqarmalar, muassasalar, kengashlar, markazlar nomi-chi? Agar ularning alohida nomi boʻlmasa, kichik harf bilan, alohida nomi boʻlsa, bosh harf bilan yozilishi kerak. Oʻz nomi bor boshqarma yoki muassasa nomiga nisbatan imlo qoidalaridagi bosh harf bilan yozish toʻgʻrisidagi tartib amal qiladi. Chunki ular ham alohida nomli tashkilot sanaladi:

👉 viloyat xalq taʼlimi boshqarmasi, viloyat ichki ishlar bosh boshqarmasi, shahar maktabgacha taʼlim boshqarmasi, viloyat davlat soliq boshqarmasi, tuman xalq deputatlari kengashi, universitet ilmiy kengashi, TTI qoshidagi akademik litsey.

👉 IIV Migratsiya va fuqarolikni rasmiylashtirish bosh boshqarmasi, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi, Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi huzuridagi Eksportni ragʻbatlantirish agentligi, Xalq taʼlimi vazirligi huzuridagi Respublika taʼlim markazi, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Davlat test markazi.

❗️ Eʼtibor bering: vazirlik va qoʻmitalarning nomi bilan bir xil ataluvchi boshqarmalar nomi kichik harflarda yoziladi. Yuqori turuvchi tashkilotdan farqli, alohida nomga ega boʻysunuvchi tashkilotlar nomi esa bosh harflarda berilishi kerak.

👉 Toʻliq oʻqish

Mavzuga aloqador:
👉 Idora va tashkilotlar nomini yozishdagi xatolar
👉 Atab qoʻyilgan nomlar qoʻshtirnoqqa olinadi
👉 Tarixiy yodgorliklar nomi qanday yoziladi?

@oriftolib

​Урушлар номи қандай ёзилади?

#Сўраган_эдингиз

Савол:
Биринчи жаҳон уруши, иккинчи жаҳон уруши каби бирликларнинг ҳар бири бош ҳарф билан ёзиладими?

Жавоб:
Имло қоидаларига кўра, муҳим тарихий сана ва байрамларнинг номлари таркибидаги биринчи сўз бош ҳарф билан бошланади: Мустақиллик куни, Хотира куни, Рамазон ҳайити, Наврўз байрами каби.

Урушлар номи ҳам ана шу қоидага тушади. Улар муҳим тарихий сана ҳисобланади. Шунга кўра, урушлар, жанг ва тўқнашувлар номининг биринчи сўзи бош ҳарфда ёзилиши керак. Номлар қўштирноққа олинмайди:

Биринчи жаҳон уруши, Иккинчи жаҳон уруши, Рус-япон уруши, Шимол ва жануб уруши (АҚШ), Лой жанги, Анқара жанги.

❗️ Эътибор беринг: уруш ва жангларнинг расмий-тарихий номларигина бош ҳарфлар билан ёзилади. Умум қабул қилинган шаклдан ўзгача тарздаги аташ ёки изоҳлашлар кичик ҳарфларда берилиши керак: руслар ва японлар ўртасидаги уруш, хуросонликлар ва мовароуннаҳрликлар жанги каби.

Лекин жанг ёки урушга қандай ном берилгани айтилганда қўштирноқ ишлатилади. Бунда одатда аталмоқ, номламоқ, ном бермоқ, ном олмоқ каби сўзлар қатнашади:

Бу жанг тарихда “Лой жанги” номи билан шуҳрат топди.
“Рус-япон уруши” деб аталган бу уруш ҳақида маълумотлар кўп.

📌 Демак:

Иккинчи жаҳон уруши, Болқон уруши, Бадр жанги ✅

Иккинчи Жаҳон уруши, Иккинчи Жаҳон Уруши, иккинчи жаҳон уруши, Болқон Уруши, болқон уруши, “Болқон” уруши, Бадр Жанги, бадр жанги, “Бадр” жанги ❌

@oriftolib