#Дарё

Жаҳонгашта сўзлар

Бу гал “Тилимизни биламизми?” рукнида дунё кезиб, бошқа тиллар орқали қайтиб келган жаҳонгашта сўзларимиздан баъзиларини шарҳладим. Мақоладан шашлик, товар, йогурт ва кармон сўзлари тарихи, уларнинг аслан туркийча экани ҳақидаги маълумотлар ўрин олган.

Қизиққанлар “Дарё”да мақоланинг тўлиқ шакли билан танишишлари мумкин:

👉 https://daryo.uz/2021/06/16/tilimizni-bilamizmi-dunyo-kezib-boshqa-tillar-orqali-qaytib-kelgan-jahongashta-sozlarimiz/

@oriftolib

“Кармон” ўзимизники

“Ўзбек тилининг изоҳли луғати” бу сўзни рус тилидан кирган деб кўрсатибди. Лекин унинг келиб чиқиши туркий тилларга тақалади.

Рус тилшуноси М. Фасмер карман сўзининг этимологияси бўйича бир неча мисолларни келтиради. Жумладан, бу сўз бир неча туркий тилларда борлиги, чўнтак, ҳамён маъноларини англатишини таъкидлайди.

А. Семёнов этимологик луғатида ёзишича, бу сўз рус тилига XVI аср охири – XVII аср бошларида ўтган. XIX аср сўнгигача карман рус тилида ҳам ҳамён маъносини англатган.

Замонавий рус тилида чўнтак маъносини билдирадиган бу сўз сумка, рюкзак каби буюмларга ўрнатиладиган ёнчиққа нисбатан ҳам ишлатилади.

Кармон сўзини оғзаки тилда кам қўллаймиз. Ҳозир бу маънода русча кошелёк сўзидан фойдаланиш урф бўлган. Унинг ўзбекча муқобили – ёнчиқ сўзи эса деярли истеъмолда эмас.

Баъзида шундай. Тайёр ўз сўзимиз турганда чет сўзни маъқул кўрамиз.

@oriftolib

​#Сўраган_эдингиз

Пайғамбарми ёки пайғамбар?

Пайғамбар сўзи бош ҳарф билан ёзиладими ёки кичик ҳарф билан? Бу худди Ислом сўзини бош ҳарф билан ёзишга ўхшаб кетади.

1️⃣ Имло қоидаларига кўра, бу сўз кичик ҳарф билан ёзилади: пайғамбарлар тарихи, Исо пайғамбар, пайғамбар юборди, пайғамбар бўлди.

2️⃣ Агар бу сўз Пайғамбаримиз Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи ва салламни ифода этса, у зотга ҳурматан бош ҳарфда ёзиш керак. Барча исломий нашрларда ана шу қоидага амал қилинади. Бунда пайғамбар сўзи ёлғиз ўзи ҳам, исм билан бирга ҳам келиши мумкин: Пайғамбаримиз, Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом.

Лекин Аллоҳнинг пайғамбари бирикмасида кичик ҳарф билан ёзиш тўғри. Чунки бу ўринда пайғамбар сўзи исм ўрнида қўлланмаяпти.

Пайғамбар сўзининг маънодошлари – набий, расул сўзларини ҳам юқоридаги қоидаларга кўра ёзиш мумкин. Лекин Расулуллоҳ сўзини бош ҳарф билан ёзиш керак. Чунки бунда мусулмонлар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламни назарда тутадилар.

Муҳаммад алайҳиссалом назарда тутилмаган ўринларда пайғамбар, набий ва расул сўзларини диний матнларда ҳам кичик ҳарф билан ёзиш керак.

@oriftolib

​“Маҳсулот”нинг ўзбекчаси – товар

Тилимизга ўрнашиб, ўзига тегишли бўлмаган ҳудудларни ҳам эгаллаб олган монополтабиат сўзлардан бири маҳсулотдир. Бу сўзни ўринли-ўринсиз қўллайверамиз. Унинг туркийча муқобили – товарга эса жуда кам мурожаат қиламиз. У гўё рус ёки бошқа Европа тилидан кириб келгандай туюлади. Аслида бундай эмас. Товар ғирт ўзбекча сўз.

Маҳмуд Кошғарийнинг “Девону луғатит турк” асарида тавар сўзига жонли, жонсиз мол, мато деб таъриф берилган:

Ўл анинг бирла тавар яришди – У шериги билан товарни тенг бўлишди.

Товар рус тилига туркий тиллардан ўтган. У болгар, словен, чех, поляк каби тилларда ҳам ишлатилади.

Дастлаб чорва моли маъносида қўлланган товар кейинчалик ҳар қандай моддий бойликни ифода эта бошлаган. Қадимда кўчманчи туркий қавмларда чорва асосий бойлик бўлган.

Халқнинг турмуш тарзи тилда акс этиши – табиий ҳол. Инглиз, рус ва бошқа тилларда маблағ, сармоя маъносида қўлланадиган капитал сўзи ҳам лотинча caput – бош, асосий сўзига бориб тақалади. Қадимда Европада ҳам бойлик чорва сони билан ўлчанган, буни аниқлаш учун чорва боши саналган, чорва бойликнинг асосий ўлчови бўлган.

Хуллас, томирида туркий тил қони оқаётган товар сўзини бемалол ишлатаверишимиз керак. У тилимизнинг минг йиллик товари.

@oriftolib

Болалар ва ёшлар учун юридик энциклопедия нашрдан чиқди

Ёзувчи Саъдулло Қуронов ва мен болалар ва ёшлар учун энциклопедия тайёрлаганимиз ҳақида ёзган эдим. Ана шу китоблар нашр этилибди.

📗 Болалар учун юридик энциклопедия

✍️ Ш. Баҳронов, С. Қуронов

Китобда болалар ёшлик чоғиданоқ ўрганиши зарур бўлган ҳуқуқий маълумотлар келтирилган. Болалар яхшироқ ўзлаштириши учун мавзулар суратлар билан бойитилган.

📗 Ёшлар учун юридик энциклопедия

✍️ Ш.Баҳронов, О.Мадвалиев

Китобда ёшлар ўз ҳуқуқларини ўрганиши учун зарур маълумотлар келтирилган. Энциклопедияни тайёрлашда Конституция, қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, миллий ва юридик энциклопедиялар, изоҳли луғат, интернет ва бошқа манбалардан кенг фойдаланилган.

@oriftolib

Қараб: вергул керакми ёки йўқ?

-б, -иб қўшимчали ҳар қандай феълдан кейин вергул қўйилавермаслиги ҳақида олдин ёзган эдим. Шундай қўшимчали қараб сўзи билан вергул ишлатишда ҳам хатоликлар, чалкашликлар тез-тез кўзга ташланиб туради. Вергул қўйиш-қўймасликни бизга мазмун аниқлаб беради.

Вергул керак эмас:

1️⃣ Қараб сўзи ўзидан кейин келаётган феълни мазмунан тўлдириб, изоҳлаб келса, иш-ҳаракат бир пайтда содир бўлса:

У менга қараб гапирар эди. ➡️ У менга қараган ҳолатда гапирар эди.

Ўзбек ойим эрига анқайганча қараб турар эди. ➡️ Қараб ва туриб битта мазмунни ифодалаяпти. Иш-ҳаракат бир пайтда содир бўляпти.

2️⃣ Қараб сўзи кўмакчи вазифасини бажарса. Бунда у нисбат, қиёс, макон, йўналиш каби муносабатларни билдиради. Нисбат ва қиёс маъносида келганда кўра, асосан сўзларига, йўналиш маъносини билдирганда томон, томонга, сари сўзиларига маънодош бўлади:

Шароитга қараб иш тут. Даромадни қилинган меҳнатга қараб тақсимла. ➡️ Шароитга кўра иш тут. Даромадни қилинган меҳнатга асосан тақсимла.

Қишлоққа қараб кетди. Тўғрига қараб улоқтирди. ➡️ Қишлоқ томонга кетди. Тўғрига улоқтирди.

3️⃣ Иборалар таркибида келганда:

Оғзингга қараб гапир.

Бу худди биринчи қоидага ўхшайди. Бу ерда ҳам битта иш-ҳаракат ҳақида сўз боряпти.

Вергул керак:

Агар бирдан ортиқ, кетма-кет, алоҳида иш-ҳаракат назарда тутилса:

У олдин ойнага қараб, сўнг деразага кўз ташлади.

Лекин бундай жумлалар кам учрайди. Қараб сўзи деярли вергулсиз ишлатилади.

📌 Демак:

Уйга қараб кетди, дўстига қараб гапирди, умри йўл қараб ўтди, олдин китобга қараб, кейин жавоб берди ✅

Уйга қараб, кетди, дўстига қараб, гапирди, умри йўл қараб, ўтди, олдин китобга қараб кейин жавоб берди ❌

@oriftolib

​Қисқартмалар имлоси: лотин ёзувидаги хатолар

Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосига тўлиқ ўтиб кетмаганимиз, сўзларни ёзишга кирил нуқтаи назаридан ёндашаётганимиз сабаб турли хатоликларга йўл қўйяпмиз. Жумладан, қисқартма сўзларда.

Кирил ёзувида ё, я, ю, е ёлашган унлилари билан бошланган сўзлар қисқартмага айланса, бу ҳарфлар қисқартма сўз таркибида иштирок этади: АЁҚШ, ЯТТ, ОЎЮ, ЕХҲТ каби. Лекин бу қисқартмалар лотин ёзувида ифодаланганда кирил ҳарфларини жуфт ҳарф кўринишида ўгириш – хато. Чунки лотин алифбосида ё, я, ю, е ҳарфларига муқобил ҳарф йўқ, улар иккита ҳарф ёрдамида ифодаланади.

АЁҚШ – автомобилларга ёнилғи қуйиш шохобчаси, лотинча имлода – avtomobillarga yonilgʻi quyish shoxobchasi. Сўзнинг бош ҳарфларини олиб, қисқартма ясаймиз: AYQSH. Sh ҳарф бирикмаси барча ҳарфлари катта ёзиладиган сўзларда, қисқартмаларда SH шаклида берилгани яхши.

ЯТТ – якка тартибдаги тадбиркор, лотин ёзувида – yakka tartibdagi tadbirkor. Бош ҳарфлардан қисқартма – YTT.

ОЎЮ – олий ўқув юрти, лотин ёзувида – oliy oʻquv yurti. Бош ҳарфлардан қисқартма – OOʻY.

ЕХҲТ – Европада Хавфсизлик ва Ҳамкорлик Ташкилоти, лотин ёзувида – Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti. Бош ҳарфлардан қисқартма – YXHT.

Бир гал собиқ “Камолот” ЁИҲ номини лотинчада “Kamolot” YoIH эмас, “Kamolot” YIH шаклида ёзиш кераклигини бутун бошли таҳририятга тушунтира олмаган эдим. “Кирилчада бор-ку, нега лотинчада йўқ бўлиб қолиши керак?! Лотинчада ҳам Ё бор, Yo деб ёзамиз, холос”, деган далил келтиришганди. Шунга ўхшаш эътирозларга жавоб шу: қисқартмаларда одатда сўздаги биринчи ҳарф олинади. Кирилчада ёлашган унлилар билан бошланган сўзлар лотинчада y ҳарфи билан ёзилади ва қисқартмада ана шу ҳарфдан фойдаланилади.

❗️ Лекин UNICEF, UNESCO, USAID каби халқаро ташкилотлар номини ўзбекча имлода бермоқчи бўлсак, YUNISEF, YUNESKO, YUSAID деб ёзамиз. Чунки бу сўзлар ўзбекчада қисқартмага айлантирилмаяпти. Улар ўзи қисқартма, инглиз тилида қисқартмага айлантирилган. Биз ўзбекча имлода қисқартманинг талаффуз вариантини ёзамиз.

Масалан, UNICEFнинг инглизча кенгайтмаси – United Nations International Children's Emergency Fund, ўзбекчада Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bolalar Jamgʻarmasi бўлади. UNICEF “юнисеф” деб ўқилгани учун уни ўзбекча имлода ЮНИСЕФ – YUNISEF шаклида ёзамиз.

Бу каби номларни ўзбекча матн ичида аслидагидай – UNICEF, UNESCO, USAID шаклида бериш ҳам хато эмас. Халқаро брендлар номини ёзишда ҳам одатда шу таомилга амал қилинади.

Хатолар оммалашиши ёки тузатилишида нуфузли сайтлар, расмий манбаларнинг ўрни катта. Юқоридаги каби қисқартмаларни лотин ёзувида тўғри ифодалашга энг биринчи галда йирик оммавий ахборот воситалари эътибор қаратса, нур устига нур бўларди.

📌 Демак:

FHDY, AYQSH, YTT, OOʻY, YXHT, YUNISEF, UNICEF ✅

FHDYO, FHDYo, AYOQSH, AYoQSH, YATT, YaTT, OOʻYU, OOʻYu,YEXHT, YeXHT, YuNISEF, YUNICEF ❌

@oriftolib

Сабр қиласизми ёки тоқат?

Телеграмда тил мавзусига оид каналлар кўпайиб боряпти. “Сўздин сўз” саҳифаси ўхшаш тушунчаларнинг фарқи ҳақида баҳс юритар экан. Қуйида ушбу каналдан олинган мақола билан танишасиз.

Ҳеч бир сўз бошқа бир сўз ифодалаган маънони ўзида тўлақонли ифодалай олмайди. Маъно жиҳатдан бир-бирига жуда яқин келиши мумкин, лекин улар орасида қандайдир фарқлар мавжуд бўлади. Сабр ва тоқат сўзлари ҳам шундай сўзлар сирасига киради. “Ўзбек тилининг изоҳли луғати”да бу сўзларга қуйидагича изоҳ берилган:

Сабр – [арабча – чидам, бардош, ирода, қатъият] 1) Бирор ҳолат ёки ҳодисани бардош билан кутиш, қаноат қилиш; ўзини тийиш. 2) Ғам-кулфат, азоб-мусибатларга чидаш, тоқат қилиш, бардош бериш.

Тоқат – [арабча – куч, қувват]; чидам, бардош, сабр; чидаш, бардош бериш қобилияти; сабр-бардош, чидам, тўзим.

Маъно жиҳатдан бу сўзлар деярли бир хил. Уларнинг бир-биридан фарқи эса қуйидагича:

Сабр тоқатга нисбатан кучлироқ тушунчани ифодалайди. Сабр қилган инсон охирини (яъни қачон содир бўлишини) билмасдан, барчасига рози бўлиб, ҳаммаси яхши бўлишини ўйлаб кутади. Тоқат қилган одам эса охирини билиб кутади, яъни маълум бир вақтгача. Ўша вақт келса ёки кутилган пайтдан ўтса, тоқат қилганнинг тоқати тоқ бўлади. Шунингдек, сабр – бардош билан кутиш, тоқат эса бардош бериш қобилиятидир.

👉 @farqi_bormi

@oriftolib

Тўрт сабаб. Биз нега илмда кундан кунга орқада қоляпмиз?

Зангиотадаги коронавирусга ихтисослашган 2-клиник шифохонанинг радиология бўлими мудири, Буюк Британиянинг Абердин университети магистри Маъруфжон Салоҳиддинов Kun.uz'га тақдим этган мақоласида олий таълим ва илмий соҳадаги муаммолар ҳақида сўз юритиб, қатор ечимларни таклиф қилибди.

Муаллифнинг таҳлиллари, муаммоларга таклиф қилган ечимлари менга жуда маъқул келди. Ривожланган мамлакатларда илм-фан қай даражада ўсаётганини ичидан билган мутахассиснинг мулоҳазалари сизни ҳам бефарқ қолдирмайди деб ўйлайман.

Мақола билан бу ерда танишишингиз мумкин.

@oriftolib

Қудуқ

Бир фермернинг эшаги қудуққа тушиб кетди. Бечора жонивор зорланиб бақира бошлади. Ҳовлиқиб югуриб келган фермер ҳолатни кўриб, боши қотди. “Эшагим қариб қолганди, барибир кўпга бормайди. Ёшроғини сотиб олишни ўйлаб юргандим. Қудуқ эса қуриб қолган. Бу жойни кўмиб ташлаб, бошқа ердан қазимоқчи эдим. Ҳозир кўмиб ташласам, ҳаром қотган эшакнинг ҳиди ташқарига чиқмайди, чуқурдан ҳам қутуламан”, деб ўйлади у.

Фермер қўшниларини ёрдамга чақирди. Келганлар қўлига кетмон, куракларни олиб, енг шимариб ишга киришди. Эшак гап нимадалигини тушуниб, жони борича ҳанграшга тушди. Лекин бироз ўтиб, овози тинди. Ҳамма ҳайрон. Яна бироз тупроқ ташлангач, фермер қудуқ ичига разм солиб, нима бўлганини билишга қарор қилди.

У кўрганларидан ҳайратда эди. Эшак елкасига тушган тупроқ уюмларини силкиниб қоқиб ташлар, оёғи остини тепкилаб-текислаб турарди. Шундай қилиб, эшак бироз вақтдан сўнг юқорига чиқиб олди!..

Бу воқеа ҳаётда бўлганига ишонгиси келмайди одамнинг. Ахир эшак фаросатсизлиги билан машҳур. Ҳикояни зарбулмасал сифатида қабул қилган маъқул. Шунда унинг ҳикмати осонроқ англашилади.

Кунда ёки кунора бошимизга турли ташвишлар уюми ёғилади, елкамизга қийинчиликлар юки тушади. Ана шундай пайтларда нолиб, зорланиб, ҳаракатсиз турганлар ғам-ташвишлар остида эзилиб-кўмилиб кетади. Доим олға интилиб, оғир ўй-хаёлларга бўй бермаганлар эса мақсадга эришаверади.

@oriftolib

Шошмасдан шошилинг

Малакали муҳаррир фақат босма ёки электрон нашрларга эмас, телеканалларга ҳам керак.

Бир устоз ёзувчининг “Шошмасдан шошилинг” деган гапи бўларди. Хабар ва репортажлар тайёрлашда тез ишлашга тўғри келади. Лекин шунда ҳам шошилмай, керак бўлса, тўрт-беш марта яхшилаб қараб олиш керак.

Электрон нашрлар ёки каналлардаги хатони тузатса бўлади. Ўзимда ҳам хатолар ўтади, обуначилар айтса ё кўзим тушиб қолса, таҳрирлаб қўяман. Бироқ телевидениеда бунинг иложи йўқ. Қайта эфир бўлсагина, ўзгартириш мумкин, холос.

Хабар изоҳининг тўғри варианти:
Andijon ishsizlikdan xoli hududga aylanadi.

Сарлавҳа ва тагсарлавҳаларда жумладаги нуқта тушиб қолади.

* Расм обуначилардан.

@oriftolib

#Сўраган_эдингиз

Ҳисобрақамми ё ҳисоб рақам?

Ҳозирги замонда банкка иши тушмайдиган одам топилмаса керак. Пластик картангиз борми, демак, банкда ҳисоб рақамингиз ҳам бор.

Ҳисобрақам, ҳисобварақ сўзлари кўп ишлатилади. Лекин бу сўзларнинг ҳеч бири на изоҳли луғатга, на имло луғатга киритилибди. Миллий энциклопедияда ҳам изоҳланмаган.

Балки бунга банк тизимида иш юритиш ҳали-ҳамон тўлиқ давлат тилида йўлга қўйилмагани сабабдир.

Луғатда йўқ бўлса-да, сўз ёки бирикма бор. Уни қандай ёзиш масаласини ҳал қилиш керак. Одатда луғатлардан жавоб тополмаган пайтларим қиёс ва мантиққа мурожаат этаман. Ҳозир ҳам шу йўлдан борамиз.

Тилимизда иккала қисми от сўз туркумига мансуб қўшма сўзлар бор. Улар битта тушунчани ифода этади ва қўшиб ёзилади. Масалан, молбозор сўзи. Лекин бу сўзга эгалик қўшимчаси қўшилса, ажратиб ёзилади:

Молбозорга бордим ➡️ Мол бозорига бордим.

Лекин ҳар қандай от+от шаклидаги қўшма отлар эгалик қўшимчаси қўшилса, ажратиб ёзилавермайди. Масалан, билагузук, кўзойнак, томорқа сўзларига эгалик қўшимчаси қўшилса-да, ажратиб ёзилмайди: билагузугинг, кўзойнагим, томорқаси.

Ажратиб ёзиш ҳали яхлит сўз сифатида жуда урфга кирмаган қўшма сўзларда кузатилади. Ҳисобрақам, ҳисобварақ сўзлари билан ҳам шу ҳолат. Улар эгалик қўшимчасисиз бўлса – қўшиб, эгалик қўшимчаси олса – ажратиб ёзиш керак:

Банкдаги ҳисобрақам, ҳисобварақни тўлдиринг ➡️ Банк ҳисоб рақами, ҳисоб варағини тўлдиринг.

Гарчи алоҳида сўз сифатида шарҳланмаган бўлса-да, миллий энциклопедияда шу сўзлар иштирок этган жумлалар бор. Уларда сўзлар баъзан қўшиб, баъзан ажратиб ёзилган. Лекин аниқ принцип йўқ. Бир хил ҳолатда икки хил имло танланган ўринлар бор.

Изоҳли луғатда ҳисоб варақаси деган бирикмага кўзим тушди, холос. Бирикма ажратиб ёзилган.

Турли иккиланишлар, тушунмовчиликлар пайдо бўлмаслиги учун бу сўзлар луғатларга киритилиши, луғатга киритилган қўшма отлар эгалик қўшимчасини олса-да, қўшиб ёзилиши имло қоидаларида аниқ кўрсатиб қўйилиши керак. Шунда турли луғатлар ва энциклопедияларнинг ўзида ҳам чалкашликларга йўл қўйилмайди.

Ҳозирча бундай қоида йўқ. Одатга ва шахсий танловга кўра, хулоса қилиб турамиз.

📌 Демак:

Ҳисобрақамлар рўйхати, ҳисобварақларни жўнатиш, ҳисоб рақамлари рўйхати, мижозларнинг ҳисоб варақларини жўнатиш ✅

Ҳисобрақамлари рўйхати, ҳисобварақларини жўнатиш ❌

@oriftolib

​Ўлчам бирликлари қандай ёзилади?

2018 йил 10 январда Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистон Республикасида ўлчам бирликларини қўллаш тўғрисида”ги қарори қабул қилинган. Унда ўлчам бирликларининг номи қандай ёзилиши белгилаб берилган. Кўпчилик бу қарордан бехабар ва шу сабаб хатоларга йўл қўяди.

Қарорда кўрсатилишича, техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларда, илмий-техник ва бошқа нашрларда, шу жумладан, оммавий ахборот воситаларида эълон қилишда, ўқув, ўқув-методик ва турли маълумотлар берадиган ёрдамчи адабиётларда ушбу қарор билан тасдиқланган ўлчам бирликлари, уларнинг номи ва белгиланиши қўлланади.

Ҳаётда энг кўп дуч келадиган ўлчам бирликларини мисоллар билан тушунтираман:

Метр – m, сантимент – cm, дециметр – dm, килограмм – kg, секунд – s, гектар – ha, тонна – t, центнер – q, литр – l, сутка – d, соат – h, минут – min, киловатт-соат – kW·h.

Дейлик, сиз 1 соат сўзини қисқартма шаклда бермоқчисиз. Уни 1 с ёки 1 s тарзида ёзсангиз, хатога йўл қўйган бўласиз. Тўғриси – 1 h. Ёки метрни олайлик. 1 метрни кирилча имлода ҳам 1 m шаклида ёзишингиз керак, 1 м деб ёзиш хато.

❗️ Эътибор беринг, сиғим ҳажмининг бирлиги литрни (ҳарфли белгиси l – эл) L белгиси билан ҳам ифодалаш мумкин.

Давоми:
👉 Қиймат ва белги ўртасида бўш жой қолдирилади
👉 Ҳосила бирликлар: ё қисқартма билан, ё тўлиқ
👉 Оралиқдаги қиймат қандай ифодаланади?
👉 Ахборот миқдори ўлчамлари

@oriftolib

“Дилгир” нима дегани?

Шу сўзни кўпинча хато мазмунда қўллаймиз. Масалан, баъзи жойларда дилгирни тийрак, ҳаракатчан, ғайрати ичига сиғмайдиган деган маънода ёш болаларга нисбатан ишлатишади. Аслида бу сўзнинг маъноси бошқа.

Дилгир форс тилидан олинган, аслиятда нохуш, хафа, маҳзун; жаҳли чиққан каби маъноларга эга. Ўзбек тилида икки хил маъно билдиради:

1️⃣ Кўнгли ғаш, кўнгли олинган, юраги сиқилган.

Абдусалом дилгир бўлиб, отасини кутиб ўтирган эди.

С. Сиёев, Аваз.

Лекин мезбоннинг дилгир кайфияти уларнинг очилиб-сочилиб ўтиришига монелик қиларди.

Н. Аминов, Қаҳқаҳа.

2️⃣ Юрагини олдириб қўйган, қўрқиб қолган.

Ўша даҳшатли воқеадан кейин у жуда дилгир бўлиб қолган.

@oriftolib

#Сўраган_эдингиз

“Таҳаккум” нима дегани?

Таҳаккум бугунги тилимизда ишлатилмайди. Лекин Навоий ва Бобур асарларида ишлатилган.

“Навоий асарлари луғати” таҳаккум сўзини икки маънода шарҳлаган:

1️⃣ Ҳукм юритиш, зўрлик билан ҳукмронлик қилиш; устун чиқиш;

2️⃣ Бировнинг ҳукмини, амрини истар-истамас қабул этиш.

“Бобурнома” луғати эса ҳукм қилиш йўли, устун чиқиш йўли деб изоҳлабди.

“... Эл қочиб ул вилоятқа борди, таҳаккум тариқи била тамаъ қиладур, агар бурунроқ бу сўз арода бўлса эди, филжумла важҳи бор эди, аларнинг таҳаккумини ким тортор бўлғай?”

Шу парча “Бобурнома” табдилида бундай берилибди:

“Яна бири буки, эл қочиб у вилоятларга борган шундай бир пайтда буйруқ йўсинида бу талаб қўйилди. Агар бу таклиф бурунроқ орага тушса, балки ўринли бўлар эди. Уларнинг ҳукмига ким ҳам рози бўларди?!”

Юқоридаги жумлаларда таҳаккум бир ўринда буйруқ, ҳукм юритиш, кейингисида ҳукм қилиш маъносида келяпти.

@oriftolib

yoshlardaftari.uz сайти экан.

Бир саҳифада икки хил алифбода ёзмаслик керак. Имло хатосини ҳам тўғрилаб қўйиш зарур.

Yoshlar va ayollar daftari ✅
Masʼul xodimlar uchun kirish ✅

Холат | Xolat ❌
Ҳолат | Holat ✅

@oriftolib