#Сўраган_эдингиз
Қисқартма сўзлар: қўшимчалар қўшиб ёзиладими ё ажратиб?
Тилимизда рус ва бошқа Европа тиллари таъсирида қисқартма сўзлар пайдо бўлган. Уларнинг имлосида баъзан иккиланишлар бўлиб туради. Қоидаларни билиб олиш эса бунга барҳам беради.
Имло қоидаларига кўра, қисқартмаларнинг барча турлари ва уларга қўшиладиган қўшимчалар қўшиб ёзилади: СамДУ, ТошДУнинг каби.
Яъни:
Сам ДУ, Фар ДУ, Ўз МУ деб ажратиб ёзиш хато.
Қисқартмага бирикадиган қўшимча ҳам қўшиб ёзилади: СамДУда, ФарДУга, ЎзМУдан.
❗️ Лекин ёнма-ён келган икки қисқартма ажратиб ёзилади: ЎзХДП МК – Ўзбекистон Халқ демократик партияси марказий кенгаши. Бу ерда ЎзХДП алоҳида, МК алоҳида қисқартма.
📌 Демак:
АҚШда, БМТнинг, ОАВдан, ЮНИСЕФни, БухДУга ✅
АҚШ да, БМТ нинг, ОАВ дан, ЮНИСЕФ ни, БухДУ га, Бух ДУга, Бух ДУ га ❌
@oriftolib
Қисқартма сўзлар: қўшимчалар қўшиб ёзиладими ё ажратиб?
Тилимизда рус ва бошқа Европа тиллари таъсирида қисқартма сўзлар пайдо бўлган. Уларнинг имлосида баъзан иккиланишлар бўлиб туради. Қоидаларни билиб олиш эса бунга барҳам беради.
Имло қоидаларига кўра, қисқартмаларнинг барча турлари ва уларга қўшиладиган қўшимчалар қўшиб ёзилади: СамДУ, ТошДУнинг каби.
Яъни:
Сам ДУ, Фар ДУ, Ўз МУ деб ажратиб ёзиш хато.
Қисқартмага бирикадиган қўшимча ҳам қўшиб ёзилади: СамДУда, ФарДУга, ЎзМУдан.
❗️ Лекин ёнма-ён келган икки қисқартма ажратиб ёзилади: ЎзХДП МК – Ўзбекистон Халқ демократик партияси марказий кенгаши. Бу ерда ЎзХДП алоҳида, МК алоҳида қисқартма.
📌 Демак:
АҚШда, БМТнинг, ОАВдан, ЮНИСЕФни, БухДУга ✅
АҚШ да, БМТ нинг, ОАВ дан, ЮНИСЕФ ни, БухДУ га, Бух ДУга, Бух ДУ га ❌
@oriftolib
👍3
Соҳилдаги кампир
Оила дам олиш кунини соҳилда ўтказди. Болалар денгизда мириқиб чўмилди, қумда ҳаммомпиш ўйнади. Бир пайт узоқроқда шу тарафга қараб келаётган увоққина бир кампир кўзга ташланди. Кийимлари эскиган, серямоқ эди. У қумдан нимадир ажратиб олиб, халтасига солар, ора-сира бир нарсалар деб тўнғиллаб қўярди.
Ота-она болаларни чақириб, кампирга яқин йўламасликларинини тайинлади. Қария оила турган жой рўпарасига келди ва буларга жилмайиб қаради. Лекин оиладагиларнинг ҳеч бири унга муносабат билдирмади.
Орадан анча вақт ўтгач, оила аъзолари бу увоққина кампир ҳақида бир гапни эшитишди. Айтишларича, у бутун ой-кунларини шу соҳилда ўтказар экан. Болаларнинг оёқларини тилиб кетмасин дея шиша синиқларини териб юраркан.
@oriftolib
Оила дам олиш кунини соҳилда ўтказди. Болалар денгизда мириқиб чўмилди, қумда ҳаммомпиш ўйнади. Бир пайт узоқроқда шу тарафга қараб келаётган увоққина бир кампир кўзга ташланди. Кийимлари эскиган, серямоқ эди. У қумдан нимадир ажратиб олиб, халтасига солар, ора-сира бир нарсалар деб тўнғиллаб қўярди.
Ота-она болаларни чақириб, кампирга яқин йўламасликларинини тайинлади. Қария оила турган жой рўпарасига келди ва буларга жилмайиб қаради. Лекин оиладагиларнинг ҳеч бири унга муносабат билдирмади.
Орадан анча вақт ўтгач, оила аъзолари бу увоққина кампир ҳақида бир гапни эшитишди. Айтишларича, у бутун ой-кунларини шу соҳилда ўтказар экан. Болаларнинг оёқларини тилиб кетмасин дея шиша синиқларини териб юраркан.
@oriftolib
😢6👍1
👍2🤨2
Вергул қачон ишлатилади: энг асосий 7️⃣ та қоида
Шаҳноза опа яқинда вергулни қўллаш қоидаларини ихчамлаштириб, беш-олтита қоидага жамлаш ҳақида ёзганди. Ана шу ғоя асосида вергул ишлатиладиган энг муҳим ҳолатларни йиғиб чиқдим. Имкон қадар ихчамлаштирдим.
Қоидаларга амал қилишда энг муҳими – моҳиятни тушуниб олиш. Шунга эришган одам қоидада айнан кўрсатилмаган ўринларда ҳам тиниш белгиларини тўғри қўллай олади.
Ўзбек тилида вергул қуйидаги ҳолатларда ишлатилади:
1️⃣ Уюшиқ бўлаклар ва гапда такрорланган сўзлар билан.
Мисоллар:
Сен куйчи, пахтакор, олим...
У ўқиб, ёзиб, таҳлил қилиб чиқди.
Қани, қани, меҳмонларнинг қўлига сув қуйворинглар.
Безовта қилиб қўйдим, узр, узр.
2️⃣ Ажратилган бўлаклар билан.
Мисоллар:
Азизга, собиқ талабага, бу сўз ёқмади.
Ислоҳотларга биз, яъни ёшлар ҳам ҳисса қўшишимиз керак.
3️⃣ Киритмалар (кириш сўзлар, кириш бирикмалар ва кириш гаплар) ва модал сўзлар билан.
Мисоллар:
Астойдил ишланса, шубҳасиз, бу ердан яхши ҳосил олиш мумкин.
Балки, бу ҳақда бир ўйлаб кўрарсиз.
4️⃣ Ундалмалар ва ундов сўзлар билан.
Мисоллар:
Оғайни, бу масалага енгил қараш ярамайди.
Ҳой, бу нима қилганингиз ахир?!
5️⃣ Бошқа бўлакларга боғланмаган сўзлар билан.
Мисоллар:
Қани, бу ҳолатни оддийроқ тушунтириб беринг-чи.
Бу саволга, хўш, ҳуқуқшунос жавоб бера қолсин.
6️⃣ Муаллиф гапини кўчирма гапдан ажратишда.
Мисоллар:
– Мен бугун боролмайман, – деди у.
“Мен бугун боролмайман”, деди у.
7️⃣ Бирдан ортиқ иш-ҳаракат ифодаланган содда гаплар, бирдан ортиқ кесим қатнашган қўшма гапларда.
Мисоллар:
Дадам келгач, ош сузилди.
Гуллар очилиб, атрофга анвойи бўйлар таралди.
Касби – ўқитувчи, мутахассислиги – математик, ижодкорлиги ҳам бор.
Атроф қоронғи, лекин дарахтлар яққол кўзга ташланади.
Аччиғим чиқди-ю, аммо билдирмадим.
Ё сиз келинг, ё мен борай.
❗️ Эслатмалар:
Ундов, ундалма ва киритмалар гап бошида келганда вергул улардан кейин, гап ўртасида келганда ҳар икки ёндан, гап охирида келганда улардан олдин қўйилади.
Қўшма гаплар ёки уюшиқ бўлаклар ва, -у, -ю, ҳамда, ё (гапда бир марта қатнашса) каби тенг боғловчилар билан боғланса ёки саналса, улар орасига вергул қўйилмайди.
Вергул қавс ва қўштирноқ билан қўлланганда улардан кейин, тире билан қўлланганда ундан олдин қўйилади, кўп нуқта билан келганда эса тушиб қолади.
Ҳар бир ҳолатга изоҳ берганман. Мақоланинг тўлиқ варианти билан сайтда танишишингиз мумкин.
👉 Тўлиқ ўқиш
@oriftolib
Шаҳноза опа яқинда вергулни қўллаш қоидаларини ихчамлаштириб, беш-олтита қоидага жамлаш ҳақида ёзганди. Ана шу ғоя асосида вергул ишлатиладиган энг муҳим ҳолатларни йиғиб чиқдим. Имкон қадар ихчамлаштирдим.
Қоидаларга амал қилишда энг муҳими – моҳиятни тушуниб олиш. Шунга эришган одам қоидада айнан кўрсатилмаган ўринларда ҳам тиниш белгиларини тўғри қўллай олади.
Ўзбек тилида вергул қуйидаги ҳолатларда ишлатилади:
1️⃣ Уюшиқ бўлаклар ва гапда такрорланган сўзлар билан.
Мисоллар:
Сен куйчи, пахтакор, олим...
У ўқиб, ёзиб, таҳлил қилиб чиқди.
Қани, қани, меҳмонларнинг қўлига сув қуйворинглар.
Безовта қилиб қўйдим, узр, узр.
2️⃣ Ажратилган бўлаклар билан.
Мисоллар:
Азизга, собиқ талабага, бу сўз ёқмади.
Ислоҳотларга биз, яъни ёшлар ҳам ҳисса қўшишимиз керак.
3️⃣ Киритмалар (кириш сўзлар, кириш бирикмалар ва кириш гаплар) ва модал сўзлар билан.
Мисоллар:
Астойдил ишланса, шубҳасиз, бу ердан яхши ҳосил олиш мумкин.
Балки, бу ҳақда бир ўйлаб кўрарсиз.
4️⃣ Ундалмалар ва ундов сўзлар билан.
Мисоллар:
Оғайни, бу масалага енгил қараш ярамайди.
Ҳой, бу нима қилганингиз ахир?!
5️⃣ Бошқа бўлакларга боғланмаган сўзлар билан.
Мисоллар:
Қани, бу ҳолатни оддийроқ тушунтириб беринг-чи.
Бу саволга, хўш, ҳуқуқшунос жавоб бера қолсин.
6️⃣ Муаллиф гапини кўчирма гапдан ажратишда.
Мисоллар:
– Мен бугун боролмайман, – деди у.
“Мен бугун боролмайман”, деди у.
7️⃣ Бирдан ортиқ иш-ҳаракат ифодаланган содда гаплар, бирдан ортиқ кесим қатнашган қўшма гапларда.
Мисоллар:
Дадам келгач, ош сузилди.
Гуллар очилиб, атрофга анвойи бўйлар таралди.
Касби – ўқитувчи, мутахассислиги – математик, ижодкорлиги ҳам бор.
Атроф қоронғи, лекин дарахтлар яққол кўзга ташланади.
Аччиғим чиқди-ю, аммо билдирмадим.
Ё сиз келинг, ё мен борай.
❗️ Эслатмалар:
Ундов, ундалма ва киритмалар гап бошида келганда вергул улардан кейин, гап ўртасида келганда ҳар икки ёндан, гап охирида келганда улардан олдин қўйилади.
Қўшма гаплар ёки уюшиқ бўлаклар ва, -у, -ю, ҳамда, ё (гапда бир марта қатнашса) каби тенг боғловчилар билан боғланса ёки саналса, улар орасига вергул қўйилмайди.
Вергул қавс ва қўштирноқ билан қўлланганда улардан кейин, тире билан қўлланганда ундан олдин қўйилади, кўп нуқта билан келганда эса тушиб қолади.
Ҳар бир ҳолатга изоҳ берганман. Мақоланинг тўлиқ варианти билан сайтда танишишингиз мумкин.
👉 Тўлиқ ўқиш
@oriftolib
👍24
“Қадринг баланд бўлсин, она тилим” республика танлови эълон қилинди
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Маънавият ва давлат тилини ривожлантириш масалалари департаменти, Республика Маънавият ва маърифат маркази ва Инновацион ривожланиш вазирлиги “Қадринг баланд бўлсин, она тилим” республика танловини эълон қилди.
Танлов учта йўналишда ўтказилади.
Биринчи йўналиш – “Давлат тили устуворлиги таъминланган энг намунали ҳудуд”. Бунда маҳаллий ижро этувчи туман ва шаҳар ҳокимликлари иштирок этади.
Иккинчи йўналиш – “Давлат тилида иш юритиш йўлга қўйилган энг яхши тизим”. Ғолиб вазирлик, идора, хўжалик бирлашмалари орасидан аниқланади.
Учинчи йўналиш – “Ўзбек тилини ривожлантиришга қаратилган энг яхши илмий-амалий лойиҳа”. Бунда илмий ташкилотлар, олий ва ўрта-махсус таълим муассасалари қатнашади.
Танлов шу йилнинг 10 июнидан 10 сентябригача бўлган муддат оралиғида ўтказилади ва ғолиблар 21 октябр – Ўзбек тили байрами куни арафасида эълон қилинади.
Танлов ғолиблари қимматбаҳо совринлар билан тақдирланади.
Менга айниқса иккинчи йўналиш маъқул келди. Давлат тилида иш юритиш тўкис йўлга қўйилган ташкилот, унинг раҳбари, тилга масъул ходимлари эътиборга, таҳсинга лойиқ. Бунда иш юритиш билан бирга ташкилот ташаббуси билан қабул қилинган қонун ва қарорлар, турли меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларнинг сифатига ҳам диққат қаратилса, нур устига нур бўларди.
Менимча, танлов йўналишлари қаторига ўзбек тилига оид соф илмий ва илмий-оммабоп асарлар муаллифлари, интернетда ўзбек тилини ўргатиш бўйича иш олиб бораётган репетиторлар учун номинациялар киритиш керак. Давлат тилини ривожлантиришда уларнинг ҳам хизмати бор.
Танлов ҳақида бу ерда кенгроқ маълумот олишингиз мумкин.
@oriftolib
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Маънавият ва давлат тилини ривожлантириш масалалари департаменти, Республика Маънавият ва маърифат маркази ва Инновацион ривожланиш вазирлиги “Қадринг баланд бўлсин, она тилим” республика танловини эълон қилди.
Танлов учта йўналишда ўтказилади.
Биринчи йўналиш – “Давлат тили устуворлиги таъминланган энг намунали ҳудуд”. Бунда маҳаллий ижро этувчи туман ва шаҳар ҳокимликлари иштирок этади.
Иккинчи йўналиш – “Давлат тилида иш юритиш йўлга қўйилган энг яхши тизим”. Ғолиб вазирлик, идора, хўжалик бирлашмалари орасидан аниқланади.
Учинчи йўналиш – “Ўзбек тилини ривожлантиришга қаратилган энг яхши илмий-амалий лойиҳа”. Бунда илмий ташкилотлар, олий ва ўрта-махсус таълим муассасалари қатнашади.
Танлов шу йилнинг 10 июнидан 10 сентябригача бўлган муддат оралиғида ўтказилади ва ғолиблар 21 октябр – Ўзбек тили байрами куни арафасида эълон қилинади.
Танлов ғолиблари қимматбаҳо совринлар билан тақдирланади.
Менга айниқса иккинчи йўналиш маъқул келди. Давлат тилида иш юритиш тўкис йўлга қўйилган ташкилот, унинг раҳбари, тилга масъул ходимлари эътиборга, таҳсинга лойиқ. Бунда иш юритиш билан бирга ташкилот ташаббуси билан қабул қилинган қонун ва қарорлар, турли меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларнинг сифатига ҳам диққат қаратилса, нур устига нур бўларди.
Менимча, танлов йўналишлари қаторига ўзбек тилига оид соф илмий ва илмий-оммабоп асарлар муаллифлари, интернетда ўзбек тилини ўргатиш бўйича иш олиб бораётган репетиторлар учун номинациялар киритиш керак. Давлат тилини ривожлантиришда уларнинг ҳам хизмати бор.
Танлов ҳақида бу ерда кенгроқ маълумот олишингиз мумкин.
@oriftolib
👍4
#Сўраган_эдингиз
Сархушми ёки сарҳуш?
Хуш ва ҳуш сўзларининг фарқи, бу сўзларни ёзишда баъзан чалкашликлар пайдо бўлиши ҳақида ёзгандим.
Сархуш сўзи имлосида ҳам иккиланишлар бўлиб туради. Форс тилидан олинган бу сўз ўзбек тилида икки хил маънода ишлатилади:
1️⃣ Кайфи бор, ширакайф; кайфли.
– Оёқларим ҳам қалтирай бошлади, кўчада сархуш одамлардай борардим, – деди Камолиддин.
Т. Жалолов, Олтин қафас.
2️⃣ Кўчма маънода: бирор нарсадан кучли таъсирланиб завқланган, кайф қилган; ўта бахтиёр; масрур.
Мен сизни севаман ялпизлар атри,
Қушчаларнинг сархуш сайроғи билан.
Х. Даврон, Тунги боғлар.
Сархуш сўзини сарҳуш деб ёзиш ва буни тўғри деб қабул қилиш сўзни аслиятга кўра эмас, ўзбекчага кўра қисмларга бўлишдан келиб чиқиши мумкин.
Янглиш хулоса тахминан мана бундай: сар – бош, ҳуш – ақл-ҳуш, эс маъносида. Сархуш одамнинг ақл-ҳуши ўзида бўлмайди, демак, сарҳуш деб ёзиш керак.
Йўқ, аслида бундай эмас. Сархуш сар ва хуш сўзларидан, бошида ғам йўқ, ҳаммаси хуш, ҳаммаси яхши деган маънода. Тўғри, сўз бундан фарқлироқ мазмунда ишлатилади. Лекин у форс тилида айни шу шаклда ясалган. Сархуш аслиятда ширакайф; кайфи чоғ, хурсанд; безовта, жўшқин каби маъноларни англатади.
📌 Демак:
Сархуш ✅
Сарҳуш ❌
@oriftolib
Сархушми ёки сарҳуш?
Хуш ва ҳуш сўзларининг фарқи, бу сўзларни ёзишда баъзан чалкашликлар пайдо бўлиши ҳақида ёзгандим.
Сархуш сўзи имлосида ҳам иккиланишлар бўлиб туради. Форс тилидан олинган бу сўз ўзбек тилида икки хил маънода ишлатилади:
1️⃣ Кайфи бор, ширакайф; кайфли.
– Оёқларим ҳам қалтирай бошлади, кўчада сархуш одамлардай борардим, – деди Камолиддин.
Т. Жалолов, Олтин қафас.
2️⃣ Кўчма маънода: бирор нарсадан кучли таъсирланиб завқланган, кайф қилган; ўта бахтиёр; масрур.
Мен сизни севаман ялпизлар атри,
Қушчаларнинг сархуш сайроғи билан.
Х. Даврон, Тунги боғлар.
Сархуш сўзини сарҳуш деб ёзиш ва буни тўғри деб қабул қилиш сўзни аслиятга кўра эмас, ўзбекчага кўра қисмларга бўлишдан келиб чиқиши мумкин.
Янглиш хулоса тахминан мана бундай: сар – бош, ҳуш – ақл-ҳуш, эс маъносида. Сархуш одамнинг ақл-ҳуши ўзида бўлмайди, демак, сарҳуш деб ёзиш керак.
Йўқ, аслида бундай эмас. Сархуш сар ва хуш сўзларидан, бошида ғам йўқ, ҳаммаси хуш, ҳаммаси яхши деган маънода. Тўғри, сўз бундан фарқлироқ мазмунда ишлатилади. Лекин у форс тилида айни шу шаклда ясалган. Сархуш аслиятда ширакайф; кайфи чоғ, хурсанд; безовта, жўшқин каби маъноларни англатади.
📌 Демак:
Сархуш ✅
Сарҳуш ❌
@oriftolib
👍3
Профессорнинг сабоғи
Профессор сув тўлдирилган стаканни олди ва қўлларини олдинга узатиб, талабалардан сўради:
– Стаканнинг вазни қанча деб ўйлайсизлар?
Синфга жон кирди, ҳар ким ўзича тахминлади.
– Икки юз грамм чиқар-ов. Балки уч юз граммдир. Бор-е, ана беш юз грамм бўлсин.
– Тортиб кўрмагунча, аниқ вазнини барибир билиб бўлмайди. Лекин ҳозир бу муҳим эмас. Менинг сўрамоқчи бўлган саволим аслида бошқа: агар идишни шу ҳолда бир неча дақиқа ушлаб турсам нима бўлади?
– Ҳеч нарса.
– Тўғри, ҳеч нарса бўлмайди, – деди профессор. – Дейлик, икки соат ушлаб турсам-чи, унда нима ўзгаради?
– Қўлларингиз оғриб кетади.
– Бир кун тутиб турсам-чи?
– Қўлларингиз уюшиб, тамом бўлади, мушакларингиз шикастланиши ҳам мумкин. Балки даволанишингизга тўғри келар.
– Кун бўйи ушлаб турсам, стаканнинг вазни ўзгарадими?
– Асло йўқ!
– Хўш, бу аҳволдан қутулиш учун нима қилишим керак?
– Идишни қайтариб стол устига қўйинг!
– Яшанглар! – юзларига табассум югуриб жавоб берди профессор. – Ҳаётда учрайдиган қийинчиликлар ҳам шунга ўхшайди. Агар муаммолар ҳақида бир неча дақиқа ўйласангиз, улар сизга яқинлашади. Фикрингизни бир неча соат улар билан банд қиладиган бўлсангиз, тинкангизни қурита бошлайди. Кун бўйи шу муаммоларнинг дарди билан юрадиган бўлсангиз борми, миянгиз фалажланиб қолиши, яъни тўғри қарор қабул қилолмайдиган ҳолга келиши аниқ. Муаммолар ҳақида ўйлайвериш бирор-бир яхши натижага олиб келмайди. Бу билан муаммоларнинг “вазн”и ҳам ўзгариб қолмайди. Улар билан курашишнинг ягона йўли – ҳаракат қилиш. Муаммони ҳал қилинг ёки бир четга суриб қўйинг. Юрагингизга юк бўлиб тушадиган оғир тошларни – қайғули ўй-хаёлларни кўтариб юриш ярамайди.
@oriftolib
Профессор сув тўлдирилган стаканни олди ва қўлларини олдинга узатиб, талабалардан сўради:
– Стаканнинг вазни қанча деб ўйлайсизлар?
Синфга жон кирди, ҳар ким ўзича тахминлади.
– Икки юз грамм чиқар-ов. Балки уч юз граммдир. Бор-е, ана беш юз грамм бўлсин.
– Тортиб кўрмагунча, аниқ вазнини барибир билиб бўлмайди. Лекин ҳозир бу муҳим эмас. Менинг сўрамоқчи бўлган саволим аслида бошқа: агар идишни шу ҳолда бир неча дақиқа ушлаб турсам нима бўлади?
– Ҳеч нарса.
– Тўғри, ҳеч нарса бўлмайди, – деди профессор. – Дейлик, икки соат ушлаб турсам-чи, унда нима ўзгаради?
– Қўлларингиз оғриб кетади.
– Бир кун тутиб турсам-чи?
– Қўлларингиз уюшиб, тамом бўлади, мушакларингиз шикастланиши ҳам мумкин. Балки даволанишингизга тўғри келар.
– Кун бўйи ушлаб турсам, стаканнинг вазни ўзгарадими?
– Асло йўқ!
– Хўш, бу аҳволдан қутулиш учун нима қилишим керак?
– Идишни қайтариб стол устига қўйинг!
– Яшанглар! – юзларига табассум югуриб жавоб берди профессор. – Ҳаётда учрайдиган қийинчиликлар ҳам шунга ўхшайди. Агар муаммолар ҳақида бир неча дақиқа ўйласангиз, улар сизга яқинлашади. Фикрингизни бир неча соат улар билан банд қиладиган бўлсангиз, тинкангизни қурита бошлайди. Кун бўйи шу муаммоларнинг дарди билан юрадиган бўлсангиз борми, миянгиз фалажланиб қолиши, яъни тўғри қарор қабул қилолмайдиган ҳолга келиши аниқ. Муаммолар ҳақида ўйлайвериш бирор-бир яхши натижага олиб келмайди. Бу билан муаммоларнинг “вазн”и ҳам ўзгариб қолмайди. Улар билан курашишнинг ягона йўли – ҳаракат қилиш. Муаммони ҳал қилинг ёки бир четга суриб қўйинг. Юрагингизга юк бўлиб тушадиган оғир тошларни – қайғули ўй-хаёлларни кўтариб юриш ярамайди.
@oriftolib
👍2
#Дарё
Жаҳонгашта сўзлар
Бу гал “Тилимизни биламизми?” рукнида дунё кезиб, бошқа тиллар орқали қайтиб келган жаҳонгашта сўзларимиздан баъзиларини шарҳладим. Мақоладан шашлик, товар, йогурт ва кармон сўзлари тарихи, уларнинг аслан туркийча экани ҳақидаги маълумотлар ўрин олган.
Қизиққанлар “Дарё”да мақоланинг тўлиқ шакли билан танишишлари мумкин:
👉 https://daryo.uz/2021/06/16/tilimizni-bilamizmi-dunyo-kezib-boshqa-tillar-orqali-qaytib-kelgan-jahongashta-sozlarimiz/
@oriftolib
Жаҳонгашта сўзлар
Бу гал “Тилимизни биламизми?” рукнида дунё кезиб, бошқа тиллар орқали қайтиб келган жаҳонгашта сўзларимиздан баъзиларини шарҳладим. Мақоладан шашлик, товар, йогурт ва кармон сўзлари тарихи, уларнинг аслан туркийча экани ҳақидаги маълумотлар ўрин олган.
Қизиққанлар “Дарё”да мақоланинг тўлиқ шакли билан танишишлари мумкин:
👉 https://daryo.uz/2021/06/16/tilimizni-bilamizmi-dunyo-kezib-boshqa-tillar-orqali-qaytib-kelgan-jahongashta-sozlarimiz/
@oriftolib
👍6
“Кармон” ўзимизники
“Ўзбек тилининг изоҳли луғати” бу сўзни рус тилидан кирган деб кўрсатибди. Лекин унинг келиб чиқиши туркий тилларга тақалади.
Рус тилшуноси М. Фасмер карман сўзининг этимологияси бўйича бир неча мисолларни келтиради. Жумладан, бу сўз бир неча туркий тилларда борлиги, чўнтак, ҳамён маъноларини англатишини таъкидлайди.
А. Семёнов этимологик луғатида ёзишича, бу сўз рус тилига XVI аср охири – XVII аср бошларида ўтган. XIX аср сўнгигача карман рус тилида ҳам ҳамён маъносини англатган.
Замонавий рус тилида чўнтак маъносини билдирадиган бу сўз сумка, рюкзак каби буюмларга ўрнатиладиган ёнчиққа нисбатан ҳам ишлатилади.
Кармон сўзини оғзаки тилда кам қўллаймиз. Ҳозир бу маънода русча кошелёк сўзидан фойдаланиш урф бўлган. Унинг ўзбекча муқобили – ёнчиқ сўзи эса деярли истеъмолда эмас.
Баъзида шундай. Тайёр ўз сўзимиз турганда чет сўзни маъқул кўрамиз.
@oriftolib
“Ўзбек тилининг изоҳли луғати” бу сўзни рус тилидан кирган деб кўрсатибди. Лекин унинг келиб чиқиши туркий тилларга тақалади.
Рус тилшуноси М. Фасмер карман сўзининг этимологияси бўйича бир неча мисолларни келтиради. Жумладан, бу сўз бир неча туркий тилларда борлиги, чўнтак, ҳамён маъноларини англатишини таъкидлайди.
А. Семёнов этимологик луғатида ёзишича, бу сўз рус тилига XVI аср охири – XVII аср бошларида ўтган. XIX аср сўнгигача карман рус тилида ҳам ҳамён маъносини англатган.
Замонавий рус тилида чўнтак маъносини билдирадиган бу сўз сумка, рюкзак каби буюмларга ўрнатиладиган ёнчиққа нисбатан ҳам ишлатилади.
Кармон сўзини оғзаки тилда кам қўллаймиз. Ҳозир бу маънода русча кошелёк сўзидан фойдаланиш урф бўлган. Унинг ўзбекча муқобили – ёнчиқ сўзи эса деярли истеъмолда эмас.
Баъзида шундай. Тайёр ўз сўзимиз турганда чет сўзни маъқул кўрамиз.
@oriftolib
#Сўраган_эдингиз
Пайғамбарми ёки пайғамбар?
Пайғамбар сўзи бош ҳарф билан ёзиладими ёки кичик ҳарф билан? Бу худди Ислом сўзини бош ҳарф билан ёзишга ўхшаб кетади.
1️⃣ Имло қоидаларига кўра, бу сўз кичик ҳарф билан ёзилади: пайғамбарлар тарихи, Исо пайғамбар, пайғамбар юборди, пайғамбар бўлди.
2️⃣ Агар бу сўз Пайғамбаримиз Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи ва салламни ифода этса, у зотга ҳурматан бош ҳарфда ёзиш керак. Барча исломий нашрларда ана шу қоидага амал қилинади. Бунда пайғамбар сўзи ёлғиз ўзи ҳам, исм билан бирга ҳам келиши мумкин: Пайғамбаримиз, Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом.
Лекин Аллоҳнинг пайғамбари бирикмасида кичик ҳарф билан ёзиш тўғри. Чунки бу ўринда пайғамбар сўзи исм ўрнида қўлланмаяпти.
Пайғамбар сўзининг маънодошлари – набий, расул сўзларини ҳам юқоридаги қоидаларга кўра ёзиш мумкин. Лекин Расулуллоҳ сўзини бош ҳарф билан ёзиш керак. Чунки бунда мусулмонлар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламни назарда тутадилар.
Муҳаммад алайҳиссалом назарда тутилмаган ўринларда пайғамбар, набий ва расул сўзларини диний матнларда ҳам кичик ҳарф билан ёзиш керак.
@oriftolib
Пайғамбарми ёки пайғамбар?
Пайғамбар сўзи бош ҳарф билан ёзиладими ёки кичик ҳарф билан? Бу худди Ислом сўзини бош ҳарф билан ёзишга ўхшаб кетади.
1️⃣ Имло қоидаларига кўра, бу сўз кичик ҳарф билан ёзилади: пайғамбарлар тарихи, Исо пайғамбар, пайғамбар юборди, пайғамбар бўлди.
2️⃣ Агар бу сўз Пайғамбаримиз Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи ва салламни ифода этса, у зотга ҳурматан бош ҳарфда ёзиш керак. Барча исломий нашрларда ана шу қоидага амал қилинади. Бунда пайғамбар сўзи ёлғиз ўзи ҳам, исм билан бирга ҳам келиши мумкин: Пайғамбаримиз, Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом.
Лекин Аллоҳнинг пайғамбари бирикмасида кичик ҳарф билан ёзиш тўғри. Чунки бу ўринда пайғамбар сўзи исм ўрнида қўлланмаяпти.
Пайғамбар сўзининг маънодошлари – набий, расул сўзларини ҳам юқоридаги қоидаларга кўра ёзиш мумкин. Лекин Расулуллоҳ сўзини бош ҳарф билан ёзиш керак. Чунки бунда мусулмонлар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламни назарда тутадилар.
Муҳаммад алайҳиссалом назарда тутилмаган ўринларда пайғамбар, набий ва расул сўзларини диний матнларда ҳам кичик ҳарф билан ёзиш керак.
@oriftolib
👍10
“Маҳсулот”нинг ўзбекчаси – товар
Тилимизга ўрнашиб, ўзига тегишли бўлмаган ҳудудларни ҳам эгаллаб олган монополтабиат сўзлардан бири маҳсулотдир. Бу сўзни ўринли-ўринсиз қўллайверамиз. Унинг туркийча муқобили – товарга эса жуда кам мурожаат қиламиз. У гўё рус ёки бошқа Европа тилидан кириб келгандай туюлади. Аслида бундай эмас. Товар ғирт ўзбекча сўз.
Маҳмуд Кошғарийнинг “Девону луғатит турк” асарида тавар сўзига жонли, жонсиз мол, мато деб таъриф берилган:
Ўл анинг бирла тавар яришди – У шериги билан товарни тенг бўлишди.
Товар рус тилига туркий тиллардан ўтган. У болгар, словен, чех, поляк каби тилларда ҳам ишлатилади.
Дастлаб чорва моли маъносида қўлланган товар кейинчалик ҳар қандай моддий бойликни ифода эта бошлаган. Қадимда кўчманчи туркий қавмларда чорва асосий бойлик бўлган.
Халқнинг турмуш тарзи тилда акс этиши – табиий ҳол. Инглиз, рус ва бошқа тилларда маблағ, сармоя маъносида қўлланадиган капитал сўзи ҳам лотинча caput – бош, асосий сўзига бориб тақалади. Қадимда Европада ҳам бойлик чорва сони билан ўлчанган, буни аниқлаш учун чорва боши саналган, чорва бойликнинг асосий ўлчови бўлган.
Хуллас, томирида туркий тил қони оқаётган товар сўзини бемалол ишлатаверишимиз керак. У тилимизнинг минг йиллик товари.
@oriftolib
Тилимизга ўрнашиб, ўзига тегишли бўлмаган ҳудудларни ҳам эгаллаб олган монополтабиат сўзлардан бири маҳсулотдир. Бу сўзни ўринли-ўринсиз қўллайверамиз. Унинг туркийча муқобили – товарга эса жуда кам мурожаат қиламиз. У гўё рус ёки бошқа Европа тилидан кириб келгандай туюлади. Аслида бундай эмас. Товар ғирт ўзбекча сўз.
Маҳмуд Кошғарийнинг “Девону луғатит турк” асарида тавар сўзига жонли, жонсиз мол, мато деб таъриф берилган:
Ўл анинг бирла тавар яришди – У шериги билан товарни тенг бўлишди.
Товар рус тилига туркий тиллардан ўтган. У болгар, словен, чех, поляк каби тилларда ҳам ишлатилади.
Дастлаб чорва моли маъносида қўлланган товар кейинчалик ҳар қандай моддий бойликни ифода эта бошлаган. Қадимда кўчманчи туркий қавмларда чорва асосий бойлик бўлган.
Халқнинг турмуш тарзи тилда акс этиши – табиий ҳол. Инглиз, рус ва бошқа тилларда маблағ, сармоя маъносида қўлланадиган капитал сўзи ҳам лотинча caput – бош, асосий сўзига бориб тақалади. Қадимда Европада ҳам бойлик чорва сони билан ўлчанган, буни аниқлаш учун чорва боши саналган, чорва бойликнинг асосий ўлчови бўлган.
Хуллас, томирида туркий тил қони оқаётган товар сўзини бемалол ишлатаверишимиз керак. У тилимизнинг минг йиллик товари.
@oriftolib
👍7🔥3
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
25%
Совқотмоқ | Sovqotmoq
25%
Совуқ қотмоқ | Sovuq qotmoq
50%
Иккови ҳам тўғри.
Болалар ва ёшлар учун юридик энциклопедия нашрдан чиқди
Ёзувчи Саъдулло Қуронов ва мен болалар ва ёшлар учун энциклопедия тайёрлаганимиз ҳақида ёзган эдим. Ана шу китоблар нашр этилибди.
📗 Болалар учун юридик энциклопедия
✍️ Ш. Баҳронов, С. Қуронов
Китобда болалар ёшлик чоғиданоқ ўрганиши зарур бўлган ҳуқуқий маълумотлар келтирилган. Болалар яхшироқ ўзлаштириши учун мавзулар суратлар билан бойитилган.
📗 Ёшлар учун юридик энциклопедия
✍️ Ш.Баҳронов, О.Мадвалиев
Китобда ёшлар ўз ҳуқуқларини ўрганиши учун зарур маълумотлар келтирилган. Энциклопедияни тайёрлашда Конституция, қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, миллий ва юридик энциклопедиялар, изоҳли луғат, интернет ва бошқа манбалардан кенг фойдаланилган.
@oriftolib
Ёзувчи Саъдулло Қуронов ва мен болалар ва ёшлар учун энциклопедия тайёрлаганимиз ҳақида ёзган эдим. Ана шу китоблар нашр этилибди.
📗 Болалар учун юридик энциклопедия
✍️ Ш. Баҳронов, С. Қуронов
Китобда болалар ёшлик чоғиданоқ ўрганиши зарур бўлган ҳуқуқий маълумотлар келтирилган. Болалар яхшироқ ўзлаштириши учун мавзулар суратлар билан бойитилган.
📗 Ёшлар учун юридик энциклопедия
✍️ Ш.Баҳронов, О.Мадвалиев
Китобда ёшлар ўз ҳуқуқларини ўрганиши учун зарур маълумотлар келтирилган. Энциклопедияни тайёрлашда Конституция, қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, миллий ва юридик энциклопедиялар, изоҳли луғат, интернет ва бошқа манбалардан кенг фойдаланилган.
@oriftolib
Қараб: вергул керакми ёки йўқ?
-б, -иб қўшимчали ҳар қандай феълдан кейин вергул қўйилавермаслиги ҳақида олдин ёзган эдим. Шундай қўшимчали қараб сўзи билан вергул ишлатишда ҳам хатоликлар, чалкашликлар тез-тез кўзга ташланиб туради. Вергул қўйиш-қўймасликни бизга мазмун аниқлаб беради.
Вергул керак эмас:
1️⃣ Қараб сўзи ўзидан кейин келаётган феълни мазмунан тўлдириб, изоҳлаб келса, иш-ҳаракат бир пайтда содир бўлса:
У менга қараб гапирар эди. ➡️ У менга қараган ҳолатда гапирар эди.
Ўзбек ойим эрига анқайганча қараб турар эди. ➡️ Қараб ва туриб битта мазмунни ифодалаяпти. Иш-ҳаракат бир пайтда содир бўляпти.
2️⃣ Қараб сўзи кўмакчи вазифасини бажарса. Бунда у нисбат, қиёс, макон, йўналиш каби муносабатларни билдиради. Нисбат ва қиёс маъносида келганда кўра, асосан сўзларига, йўналиш маъносини билдирганда томон, томонга, сари сўзиларига маънодош бўлади:
Шароитга қараб иш тут. Даромадни қилинган меҳнатга қараб тақсимла. ➡️ Шароитга кўра иш тут. Даромадни қилинган меҳнатга асосан тақсимла.
Қишлоққа қараб кетди. Тўғрига қараб улоқтирди. ➡️ Қишлоқ томонга кетди. Тўғрига улоқтирди.
3️⃣ Иборалар таркибида келганда:
Оғзингга қараб гапир.
Бу худди биринчи қоидага ўхшайди. Бу ерда ҳам битта иш-ҳаракат ҳақида сўз боряпти.
Вергул керак:
Агар бирдан ортиқ, кетма-кет, алоҳида иш-ҳаракат назарда тутилса:
У олдин ойнага қараб, сўнг деразага кўз ташлади.
Лекин бундай жумлалар кам учрайди. Қараб сўзи деярли вергулсиз ишлатилади.
📌 Демак:
Уйга қараб кетди, дўстига қараб гапирди, умри йўл қараб ўтди, олдин китобга қараб, кейин жавоб берди ✅
Уйга қараб, кетди, дўстига қараб, гапирди, умри йўл қараб, ўтди, олдин китобга қараб кейин жавоб берди ❌
@oriftolib
-б, -иб қўшимчали ҳар қандай феълдан кейин вергул қўйилавермаслиги ҳақида олдин ёзган эдим. Шундай қўшимчали қараб сўзи билан вергул ишлатишда ҳам хатоликлар, чалкашликлар тез-тез кўзга ташланиб туради. Вергул қўйиш-қўймасликни бизга мазмун аниқлаб беради.
Вергул керак эмас:
1️⃣ Қараб сўзи ўзидан кейин келаётган феълни мазмунан тўлдириб, изоҳлаб келса, иш-ҳаракат бир пайтда содир бўлса:
У менга қараб гапирар эди. ➡️ У менга қараган ҳолатда гапирар эди.
Ўзбек ойим эрига анқайганча қараб турар эди. ➡️ Қараб ва туриб битта мазмунни ифодалаяпти. Иш-ҳаракат бир пайтда содир бўляпти.
2️⃣ Қараб сўзи кўмакчи вазифасини бажарса. Бунда у нисбат, қиёс, макон, йўналиш каби муносабатларни билдиради. Нисбат ва қиёс маъносида келганда кўра, асосан сўзларига, йўналиш маъносини билдирганда томон, томонга, сари сўзиларига маънодош бўлади:
Шароитга қараб иш тут. Даромадни қилинган меҳнатга қараб тақсимла. ➡️ Шароитга кўра иш тут. Даромадни қилинган меҳнатга асосан тақсимла.
Қишлоққа қараб кетди. Тўғрига қараб улоқтирди. ➡️ Қишлоқ томонга кетди. Тўғрига улоқтирди.
3️⃣ Иборалар таркибида келганда:
Оғзингга қараб гапир.
Бу худди биринчи қоидага ўхшайди. Бу ерда ҳам битта иш-ҳаракат ҳақида сўз боряпти.
Вергул керак:
Агар бирдан ортиқ, кетма-кет, алоҳида иш-ҳаракат назарда тутилса:
У олдин ойнага қараб, сўнг деразага кўз ташлади.
Лекин бундай жумлалар кам учрайди. Қараб сўзи деярли вергулсиз ишлатилади.
📌 Демак:
Уйга қараб кетди, дўстига қараб гапирди, умри йўл қараб ўтди, олдин китобга қараб, кейин жавоб берди ✅
Уйга қараб, кетди, дўстига қараб, гапирди, умри йўл қараб, ўтди, олдин китобга қараб кейин жавоб берди ❌
@oriftolib
👍2
Қисқартмалар имлоси: лотин ёзувидаги хатолар
Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосига тўлиқ ўтиб кетмаганимиз, сўзларни ёзишга кирил нуқтаи назаридан ёндашаётганимиз сабаб турли хатоликларга йўл қўйяпмиз. Жумладан, қисқартма сўзларда.
Кирил ёзувида ё, я, ю, е ёлашган унлилари билан бошланган сўзлар қисқартмага айланса, бу ҳарфлар қисқартма сўз таркибида иштирок этади: АЁҚШ, ЯТТ, ОЎЮ, ЕХҲТ каби. Лекин бу қисқартмалар лотин ёзувида ифодаланганда кирил ҳарфларини жуфт ҳарф кўринишида ўгириш – хато. Чунки лотин алифбосида ё, я, ю, е ҳарфларига муқобил ҳарф йўқ, улар иккита ҳарф ёрдамида ифодаланади.
АЁҚШ – автомобилларга ёнилғи қуйиш шохобчаси, лотинча имлода – avtomobillarga yonilgʻi quyish shoxobchasi. Сўзнинг бош ҳарфларини олиб, қисқартма ясаймиз: AYQSH. Sh ҳарф бирикмаси барча ҳарфлари катта ёзиладиган сўзларда, қисқартмаларда SH шаклида берилгани яхши.
ЯТТ – якка тартибдаги тадбиркор, лотин ёзувида – yakka tartibdagi tadbirkor. Бош ҳарфлардан қисқартма – YTT.
ОЎЮ – олий ўқув юрти, лотин ёзувида – oliy oʻquv yurti. Бош ҳарфлардан қисқартма – OOʻY.
ЕХҲТ – Европада Хавфсизлик ва Ҳамкорлик Ташкилоти, лотин ёзувида – Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti. Бош ҳарфлардан қисқартма – YXHT.
Бир гал собиқ “Камолот” ЁИҲ номини лотинчада “Kamolot” YoIH эмас, “Kamolot” YIH шаклида ёзиш кераклигини бутун бошли таҳририятга тушунтира олмаган эдим. “Кирилчада бор-ку, нега лотинчада йўқ бўлиб қолиши керак?! Лотинчада ҳам Ё бор, Yo деб ёзамиз, холос”, деган далил келтиришганди. Шунга ўхшаш эътирозларга жавоб шу: қисқартмаларда одатда сўздаги биринчи ҳарф олинади. Кирилчада ёлашган унлилар билан бошланган сўзлар лотинчада y ҳарфи билан ёзилади ва қисқартмада ана шу ҳарфдан фойдаланилади.
❗️ Лекин UNICEF, UNESCO, USAID каби халқаро ташкилотлар номини ўзбекча имлода бермоқчи бўлсак, YUNISEF, YUNESKO, YUSAID деб ёзамиз. Чунки бу сўзлар ўзбекчада қисқартмага айлантирилмаяпти. Улар ўзи қисқартма, инглиз тилида қисқартмага айлантирилган. Биз ўзбекча имлода қисқартманинг талаффуз вариантини ёзамиз.
Масалан, UNICEFнинг инглизча кенгайтмаси – United Nations International Children's Emergency Fund, ўзбекчада Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bolalar Jamgʻarmasi бўлади. UNICEF “юнисеф” деб ўқилгани учун уни ўзбекча имлода ЮНИСЕФ – YUNISEF шаклида ёзамиз.
Бу каби номларни ўзбекча матн ичида аслидагидай – UNICEF, UNESCO, USAID шаклида бериш ҳам хато эмас. Халқаро брендлар номини ёзишда ҳам одатда шу таомилга амал қилинади.
Хатолар оммалашиши ёки тузатилишида нуфузли сайтлар, расмий манбаларнинг ўрни катта. Юқоридаги каби қисқартмаларни лотин ёзувида тўғри ифодалашга энг биринчи галда йирик оммавий ахборот воситалари эътибор қаратса, нур устига нур бўларди.
📌 Демак:
FHDY, AYQSH, YTT, OOʻY, YXHT, YUNISEF, UNICEF ✅
FHDYO, FHDYo, AYOQSH, AYoQSH, YATT, YaTT, OOʻYU, OOʻYu,YEXHT, YeXHT, YuNISEF, YUNICEF ❌
@oriftolib
Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосига тўлиқ ўтиб кетмаганимиз, сўзларни ёзишга кирил нуқтаи назаридан ёндашаётганимиз сабаб турли хатоликларга йўл қўйяпмиз. Жумладан, қисқартма сўзларда.
Кирил ёзувида ё, я, ю, е ёлашган унлилари билан бошланган сўзлар қисқартмага айланса, бу ҳарфлар қисқартма сўз таркибида иштирок этади: АЁҚШ, ЯТТ, ОЎЮ, ЕХҲТ каби. Лекин бу қисқартмалар лотин ёзувида ифодаланганда кирил ҳарфларини жуфт ҳарф кўринишида ўгириш – хато. Чунки лотин алифбосида ё, я, ю, е ҳарфларига муқобил ҳарф йўқ, улар иккита ҳарф ёрдамида ифодаланади.
АЁҚШ – автомобилларга ёнилғи қуйиш шохобчаси, лотинча имлода – avtomobillarga yonilgʻi quyish shoxobchasi. Сўзнинг бош ҳарфларини олиб, қисқартма ясаймиз: AYQSH. Sh ҳарф бирикмаси барча ҳарфлари катта ёзиладиган сўзларда, қисқартмаларда SH шаклида берилгани яхши.
ЯТТ – якка тартибдаги тадбиркор, лотин ёзувида – yakka tartibdagi tadbirkor. Бош ҳарфлардан қисқартма – YTT.
ОЎЮ – олий ўқув юрти, лотин ёзувида – oliy oʻquv yurti. Бош ҳарфлардан қисқартма – OOʻY.
ЕХҲТ – Европада Хавфсизлик ва Ҳамкорлик Ташкилоти, лотин ёзувида – Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti. Бош ҳарфлардан қисқартма – YXHT.
Бир гал собиқ “Камолот” ЁИҲ номини лотинчада “Kamolot” YoIH эмас, “Kamolot” YIH шаклида ёзиш кераклигини бутун бошли таҳририятга тушунтира олмаган эдим. “Кирилчада бор-ку, нега лотинчада йўқ бўлиб қолиши керак?! Лотинчада ҳам Ё бор, Yo деб ёзамиз, холос”, деган далил келтиришганди. Шунга ўхшаш эътирозларга жавоб шу: қисқартмаларда одатда сўздаги биринчи ҳарф олинади. Кирилчада ёлашган унлилар билан бошланган сўзлар лотинчада y ҳарфи билан ёзилади ва қисқартмада ана шу ҳарфдан фойдаланилади.
❗️ Лекин UNICEF, UNESCO, USAID каби халқаро ташкилотлар номини ўзбекча имлода бермоқчи бўлсак, YUNISEF, YUNESKO, YUSAID деб ёзамиз. Чунки бу сўзлар ўзбекчада қисқартмага айлантирилмаяпти. Улар ўзи қисқартма, инглиз тилида қисқартмага айлантирилган. Биз ўзбекча имлода қисқартманинг талаффуз вариантини ёзамиз.
Масалан, UNICEFнинг инглизча кенгайтмаси – United Nations International Children's Emergency Fund, ўзбекчада Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bolalar Jamgʻarmasi бўлади. UNICEF “юнисеф” деб ўқилгани учун уни ўзбекча имлода ЮНИСЕФ – YUNISEF шаклида ёзамиз.
Бу каби номларни ўзбекча матн ичида аслидагидай – UNICEF, UNESCO, USAID шаклида бериш ҳам хато эмас. Халқаро брендлар номини ёзишда ҳам одатда шу таомилга амал қилинади.
Хатолар оммалашиши ёки тузатилишида нуфузли сайтлар, расмий манбаларнинг ўрни катта. Юқоридаги каби қисқартмаларни лотин ёзувида тўғри ифодалашга энг биринчи галда йирик оммавий ахборот воситалари эътибор қаратса, нур устига нур бўларди.
📌 Демак:
FHDY, AYQSH, YTT, OOʻY, YXHT, YUNISEF, UNICEF ✅
FHDYO, FHDYo, AYOQSH, AYoQSH, YATT, YaTT, OOʻYU, OOʻYu,YEXHT, YeXHT, YuNISEF, YUNICEF ❌
@oriftolib
👍5😱1
Сабр қиласизми ёки тоқат?
Телеграмда тил мавзусига оид каналлар кўпайиб боряпти. “Сўздин сўз” саҳифаси ўхшаш тушунчаларнинг фарқи ҳақида баҳс юритар экан. Қуйида ушбу каналдан олинган мақола билан танишасиз.
Ҳеч бир сўз бошқа бир сўз ифодалаган маънони ўзида тўлақонли ифодалай олмайди. Маъно жиҳатдан бир-бирига жуда яқин келиши мумкин, лекин улар орасида қандайдир фарқлар мавжуд бўлади. Сабр ва тоқат сўзлари ҳам шундай сўзлар сирасига киради. “Ўзбек тилининг изоҳли луғати”да бу сўзларга қуйидагича изоҳ берилган:
Сабр – [арабча – чидам, бардош, ирода, қатъият] 1) Бирор ҳолат ёки ҳодисани бардош билан кутиш, қаноат қилиш; ўзини тийиш. 2) Ғам-кулфат, азоб-мусибатларга чидаш, тоқат қилиш, бардош бериш.
Тоқат – [арабча – куч, қувват]; чидам, бардош, сабр; чидаш, бардош бериш қобилияти; сабр-бардош, чидам, тўзим.
Маъно жиҳатдан бу сўзлар деярли бир хил. Уларнинг бир-биридан фарқи эса қуйидагича:
Сабр тоқатга нисбатан кучлироқ тушунчани ифодалайди. Сабр қилган инсон охирини (яъни қачон содир бўлишини) билмасдан, барчасига рози бўлиб, ҳаммаси яхши бўлишини ўйлаб кутади. Тоқат қилган одам эса охирини билиб кутади, яъни маълум бир вақтгача. Ўша вақт келса ёки кутилган пайтдан ўтса, тоқат қилганнинг тоқати тоқ бўлади. Шунингдек, сабр – бардош билан кутиш, тоқат эса бардош бериш қобилиятидир.
👉 @farqi_bormi
@oriftolib
Телеграмда тил мавзусига оид каналлар кўпайиб боряпти. “Сўздин сўз” саҳифаси ўхшаш тушунчаларнинг фарқи ҳақида баҳс юритар экан. Қуйида ушбу каналдан олинган мақола билан танишасиз.
Ҳеч бир сўз бошқа бир сўз ифодалаган маънони ўзида тўлақонли ифодалай олмайди. Маъно жиҳатдан бир-бирига жуда яқин келиши мумкин, лекин улар орасида қандайдир фарқлар мавжуд бўлади. Сабр ва тоқат сўзлари ҳам шундай сўзлар сирасига киради. “Ўзбек тилининг изоҳли луғати”да бу сўзларга қуйидагича изоҳ берилган:
Сабр – [арабча – чидам, бардош, ирода, қатъият] 1) Бирор ҳолат ёки ҳодисани бардош билан кутиш, қаноат қилиш; ўзини тийиш. 2) Ғам-кулфат, азоб-мусибатларга чидаш, тоқат қилиш, бардош бериш.
Тоқат – [арабча – куч, қувват]; чидам, бардош, сабр; чидаш, бардош бериш қобилияти; сабр-бардош, чидам, тўзим.
Маъно жиҳатдан бу сўзлар деярли бир хил. Уларнинг бир-биридан фарқи эса қуйидагича:
Сабр тоқатга нисбатан кучлироқ тушунчани ифодалайди. Сабр қилган инсон охирини (яъни қачон содир бўлишини) билмасдан, барчасига рози бўлиб, ҳаммаси яхши бўлишини ўйлаб кутади. Тоқат қилган одам эса охирини билиб кутади, яъни маълум бир вақтгача. Ўша вақт келса ёки кутилган пайтдан ўтса, тоқат қилганнинг тоқати тоқ бўлади. Шунингдек, сабр – бардош билан кутиш, тоқат эса бардош бериш қобилиятидир.
👉 @farqi_bormi
@oriftolib
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
53%
Адл қомат | Adl qomat
22%
Адил қомат | Adil qomat
25%
Иккови ҳам тўғри.
Тўрт сабаб. Биз нега илмда кундан кунга орқада қоляпмиз?
Зангиотадаги коронавирусга ихтисослашган 2-клиник шифохонанинг радиология бўлими мудири, Буюк Британиянинг Абердин университети магистри Маъруфжон Салоҳиддинов Kun.uz'га тақдим этган мақоласида олий таълим ва илмий соҳадаги муаммолар ҳақида сўз юритиб, қатор ечимларни таклиф қилибди.
Муаллифнинг таҳлиллари, муаммоларга таклиф қилган ечимлари менга жуда маъқул келди. Ривожланган мамлакатларда илм-фан қай даражада ўсаётганини ичидан билган мутахассиснинг мулоҳазалари сизни ҳам бефарқ қолдирмайди деб ўйлайман.
Мақола билан бу ерда танишишингиз мумкин.
@oriftolib
Зангиотадаги коронавирусга ихтисослашган 2-клиник шифохонанинг радиология бўлими мудири, Буюк Британиянинг Абердин университети магистри Маъруфжон Салоҳиддинов Kun.uz'га тақдим этган мақоласида олий таълим ва илмий соҳадаги муаммолар ҳақида сўз юритиб, қатор ечимларни таклиф қилибди.
Муаллифнинг таҳлиллари, муаммоларга таклиф қилган ечимлари менга жуда маъқул келди. Ривожланган мамлакатларда илм-фан қай даражада ўсаётганини ичидан билган мутахассиснинг мулоҳазалари сизни ҳам бефарқ қолдирмайди деб ўйлайман.
Мақола билан бу ерда танишишингиз мумкин.
@oriftolib
Қудуқ
Бир фермернинг эшаги қудуққа тушиб кетди. Бечора жонивор зорланиб бақира бошлади. Ҳовлиқиб югуриб келган фермер ҳолатни кўриб, боши қотди. “Эшагим қариб қолганди, барибир кўпга бормайди. Ёшроғини сотиб олишни ўйлаб юргандим. Қудуқ эса қуриб қолган. Бу жойни кўмиб ташлаб, бошқа ердан қазимоқчи эдим. Ҳозир кўмиб ташласам, ҳаром қотган эшакнинг ҳиди ташқарига чиқмайди, чуқурдан ҳам қутуламан”, деб ўйлади у.
Фермер қўшниларини ёрдамга чақирди. Келганлар қўлига кетмон, куракларни олиб, енг шимариб ишга киришди. Эшак гап нимадалигини тушуниб, жони борича ҳанграшга тушди. Лекин бироз ўтиб, овози тинди. Ҳамма ҳайрон. Яна бироз тупроқ ташлангач, фермер қудуқ ичига разм солиб, нима бўлганини билишга қарор қилди.
У кўрганларидан ҳайратда эди. Эшак елкасига тушган тупроқ уюмларини силкиниб қоқиб ташлар, оёғи остини тепкилаб-текислаб турарди. Шундай қилиб, эшак бироз вақтдан сўнг юқорига чиқиб олди!..
Бу воқеа ҳаётда бўлганига ишонгиси келмайди одамнинг. Ахир эшак фаросатсизлиги билан машҳур. Ҳикояни зарбулмасал сифатида қабул қилган маъқул. Шунда унинг ҳикмати осонроқ англашилади.
Кунда ёки кунора бошимизга турли ташвишлар уюми ёғилади, елкамизга қийинчиликлар юки тушади. Ана шундай пайтларда нолиб, зорланиб, ҳаракатсиз турганлар ғам-ташвишлар остида эзилиб-кўмилиб кетади. Доим олға интилиб, оғир ўй-хаёлларга бўй бермаганлар эса мақсадга эришаверади.
@oriftolib
Бир фермернинг эшаги қудуққа тушиб кетди. Бечора жонивор зорланиб бақира бошлади. Ҳовлиқиб югуриб келган фермер ҳолатни кўриб, боши қотди. “Эшагим қариб қолганди, барибир кўпга бормайди. Ёшроғини сотиб олишни ўйлаб юргандим. Қудуқ эса қуриб қолган. Бу жойни кўмиб ташлаб, бошқа ердан қазимоқчи эдим. Ҳозир кўмиб ташласам, ҳаром қотган эшакнинг ҳиди ташқарига чиқмайди, чуқурдан ҳам қутуламан”, деб ўйлади у.
Фермер қўшниларини ёрдамга чақирди. Келганлар қўлига кетмон, куракларни олиб, енг шимариб ишга киришди. Эшак гап нимадалигини тушуниб, жони борича ҳанграшга тушди. Лекин бироз ўтиб, овози тинди. Ҳамма ҳайрон. Яна бироз тупроқ ташлангач, фермер қудуқ ичига разм солиб, нима бўлганини билишга қарор қилди.
У кўрганларидан ҳайратда эди. Эшак елкасига тушган тупроқ уюмларини силкиниб қоқиб ташлар, оёғи остини тепкилаб-текислаб турарди. Шундай қилиб, эшак бироз вақтдан сўнг юқорига чиқиб олди!..
Бу воқеа ҳаётда бўлганига ишонгиси келмайди одамнинг. Ахир эшак фаросатсизлиги билан машҳур. Ҳикояни зарбулмасал сифатида қабул қилган маъқул. Шунда унинг ҳикмати осонроқ англашилади.
Кунда ёки кунора бошимизга турли ташвишлар уюми ёғилади, елкамизга қийинчиликлар юки тушади. Ана шундай пайтларда нолиб, зорланиб, ҳаракатсиз турганлар ғам-ташвишлар остида эзилиб-кўмилиб кетади. Доим олға интилиб, оғир ўй-хаёлларга бўй бермаганлар эса мақсадга эришаверади.
@oriftolib
👍4