Forwarded from Тўғри ёзамиз — мутахассис блоги
Янги лойиҳа
Ваъда қилганимиздек, каналимиз обуначилари учун янги лойиҳани ишга туширдик: @xatolik_bot
Бот ёрдамида сиз кирилл, лотин ва янги лотин алифбосида ёзилган матнларни бир-бирига ўгиришингиз мумкин.
«Бунақа ботлар бор-ку!», дейишингиз мумкин. Лекин айнан бизникидан фойдаланишга ундайдиган арзирли сабаблар бор:
— бот @xatoliklar каналига тегишли, яъни унда бўлиши мумкин бўлган камчиликлар соҳа мутахассиси томонидан бартараф қилинган;
— икки алифбода икки хил кўринишда ёзиладиган сўзлар хатосиз ўгирилади (масалан: Исҳоқ — Is’hoq);
— Ц ҳарфи билан боғлиқ муаммо бартараф этилган;
— матндаги форматлаш, яъни йўғон, қия, остига чизилган, ҳаволали сўзлар сақлаб қолинади;
— янги алифбога ўгириш имконияти бор. Бирор матнни янги алифбога ўгириб кўринг. Бу жуда қизиқ!
Ботда баъзи жузъий камчиликлар кузатилиши мумкин. Лекин у худди шу имкониятларга эга айни дамгача яратилган бот, дастур, илова ва хизматлар ичида энг мукаммали ва пухта ишлаб чиқилганидир.
Фойдаланиб кўринг: @xatolik_bot
Ваъда қилганимиздек, каналимиз обуначилари учун янги лойиҳани ишга туширдик: @xatolik_bot
Бот ёрдамида сиз кирилл, лотин ва янги лотин алифбосида ёзилган матнларни бир-бирига ўгиришингиз мумкин.
«Бунақа ботлар бор-ку!», дейишингиз мумкин. Лекин айнан бизникидан фойдаланишга ундайдиган арзирли сабаблар бор:
— бот @xatoliklar каналига тегишли, яъни унда бўлиши мумкин бўлган камчиликлар соҳа мутахассиси томонидан бартараф қилинган;
— икки алифбода икки хил кўринишда ёзиладиган сўзлар хатосиз ўгирилади (масалан: Исҳоқ — Is’hoq);
— Ц ҳарфи билан боғлиқ муаммо бартараф этилган;
— матндаги форматлаш, яъни йўғон, қия, остига чизилган, ҳаволали сўзлар сақлаб қолинади;
— янги алифбога ўгириш имконияти бор. Бирор матнни янги алифбога ўгириб кўринг. Бу жуда қизиқ!
Ботда баъзи жузъий камчиликлар кузатилиши мумкин. Лекин у худди шу имкониятларга эга айни дамгача яратилган бот, дастур, илова ва хизматлар ичида энг мукаммали ва пухта ишлаб чиқилганидир.
Фойдаланиб кўринг: @xatolik_bot
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
26%
Лаҳжа чўғ | Lahja choʻgʻ
31%
Лаҳча чўғ | Lahcha choʻgʻ
17%
Лахжа чўғ | Laxja choʻgʻ
26%
Лахча чўғ | Laxcha choʻgʻ
#Сўраган_эдингиз
Бир жумла таҳрири
Гуруҳда “Олтиной, гўзал шеър яратибсиз! Ижодий бардавомлик тилаб қоламан, қадрдоним!” деган жумла, ундаги шеър яратибсиз иборасининг тўғри-нотўғрилиги ҳақида сўрашди.
Умуман олганда, жумлалар хато эмас. Лекин таҳрир нуқтаи назаридан нуқсонли.
Шеър яратибсиз – ўта китобий, баландпарвоз. Жонли тилдан йироқ. Унинг ўрнига шеър ёзибсиз дейилса, гап содда, самимий ва равон чиқади.
Яратмоқ сўзи инсонга нисбатан ишлатилганда қуриш, ясаш, ижод қилиш, бунёд этиш, барпо қилиш каби маъноларни ташийди. Бу ўринда йўқдан бор қилиш маъноси йўқ. Яратганга хос бўлган яратиш инсонга хос яратишдан мутлақ фарқ қилади.
Ижодий бардавомлик ибораси ҳам китобийроқ. Охирги жумла ўрнига “Ижоддан тўхтаманг” дейилса, қисқа ва лўнда бўлади. Агар тилак маъносини алоҳида таъкидлаш зарур бўлса, “Ижодингизга муваффақиятлар тилайман” дейиш мумкин.
Таҳрир кўпинча индивидуаллик касб этади, ҳар кимнинг ўз варианти бўлиши мумкин. Менинг вариантим қуйидагича:
Олтиной, ажойиб шеър ёзибсиз! Ижоддан тўхтаманг.
Эътибор берган бўлсангиз, гўзал сўзи ажойибга алиштирилди ва қадрдоним сўзи тушириб қолдирилди.
Ижод қилиш баландроқ тушунча, бошловчи қаламкашларга нисбатан ишлатиш унча тўғри эмас деган мулоҳаза ҳам бўлиши мумкин. Бу – асосли мулоҳаза. Унда жумлани бу шаклда таҳрир қилиш мумкин:
Олтиной, шеър ажойиб чиқибди! Ёзишдан тўхтаманг.
@oriftolib
Бир жумла таҳрири
Гуруҳда “Олтиной, гўзал шеър яратибсиз! Ижодий бардавомлик тилаб қоламан, қадрдоним!” деган жумла, ундаги шеър яратибсиз иборасининг тўғри-нотўғрилиги ҳақида сўрашди.
Умуман олганда, жумлалар хато эмас. Лекин таҳрир нуқтаи назаридан нуқсонли.
Шеър яратибсиз – ўта китобий, баландпарвоз. Жонли тилдан йироқ. Унинг ўрнига шеър ёзибсиз дейилса, гап содда, самимий ва равон чиқади.
Яратмоқ сўзи инсонга нисбатан ишлатилганда қуриш, ясаш, ижод қилиш, бунёд этиш, барпо қилиш каби маъноларни ташийди. Бу ўринда йўқдан бор қилиш маъноси йўқ. Яратганга хос бўлган яратиш инсонга хос яратишдан мутлақ фарқ қилади.
Ижодий бардавомлик ибораси ҳам китобийроқ. Охирги жумла ўрнига “Ижоддан тўхтаманг” дейилса, қисқа ва лўнда бўлади. Агар тилак маъносини алоҳида таъкидлаш зарур бўлса, “Ижодингизга муваффақиятлар тилайман” дейиш мумкин.
Таҳрир кўпинча индивидуаллик касб этади, ҳар кимнинг ўз варианти бўлиши мумкин. Менинг вариантим қуйидагича:
Олтиной, ажойиб шеър ёзибсиз! Ижоддан тўхтаманг.
Эътибор берган бўлсангиз, гўзал сўзи ажойибга алиштирилди ва қадрдоним сўзи тушириб қолдирилди.
Ижод қилиш баландроқ тушунча, бошловчи қаламкашларга нисбатан ишлатиш унча тўғри эмас деган мулоҳаза ҳам бўлиши мумкин. Бу – асосли мулоҳаза. Унда жумлани бу шаклда таҳрир қилиш мумкин:
Олтиной, шеър ажойиб чиқибди! Ёзишдан тўхтаманг.
@oriftolib
Таровиҳ ва таровеҳ
Бир сўзнинг луғатларда турлича берилиши саводхонликка салбий таъсир кўрсатувчи жиҳатлардан биридир. Таровиҳ сўзи имлосида шундай муаммо бор.
2013 йили нашр этилган имло луғати, изоҳли луғат, этимологик луғат, Навоий асарлари тилининг изоҳли луғати, Бобурнома учун тузилган луғат, миллий энциклопедияда бу сўз таровиҳ шаклида берилган.
Аммо 1976 йилги ва 1995 йилги имло луғатларида таровеҳ шаклида ёзилган.
Кўп луғатларда таровиҳ кўринишида берилгани, бу тарзда ёзиш аслиятга ҳам мос келишини инобатга олиб ва сўнгги чиққан имло луғатларига таяниб, сўровномада таровиҳ варианти тўғри деб белгиланган эди.
Бу сўз оғзаки нутқда таровеҳ тарзида кўп ишлатилади. Мен шу шаклни ҳам таровиҳнинг вариантдоши сифатида луғатларга киритиш тарафдориман.
Луғатшунослар эса фойдаланувчиларни иккилантирадиган бундай ҳолатларга барҳам беришлари зарур.
Таровиҳ арабча таравиҳу – тарвиҳа сўзидан, ўзбек тилига товуш ўзгаришига учраган ҳолда ўтган. Аслиятда дам олиш, ҳордиқ онлари маъносини англатади. Ибодат маъносида эса аслиятда ҳам, ўзбек тилида ҳам хуфтон намозидан кейин ўқиладиган суннат намозни англатади. Тўрт ракат ўқиб, ортидан дам олингани учун бу намоз таровиҳ деб номланган.
@oriftolib
Бир сўзнинг луғатларда турлича берилиши саводхонликка салбий таъсир кўрсатувчи жиҳатлардан биридир. Таровиҳ сўзи имлосида шундай муаммо бор.
2013 йили нашр этилган имло луғати, изоҳли луғат, этимологик луғат, Навоий асарлари тилининг изоҳли луғати, Бобурнома учун тузилган луғат, миллий энциклопедияда бу сўз таровиҳ шаклида берилган.
Аммо 1976 йилги ва 1995 йилги имло луғатларида таровеҳ шаклида ёзилган.
Кўп луғатларда таровиҳ кўринишида берилгани, бу тарзда ёзиш аслиятга ҳам мос келишини инобатга олиб ва сўнгги чиққан имло луғатларига таяниб, сўровномада таровиҳ варианти тўғри деб белгиланган эди.
Бу сўз оғзаки нутқда таровеҳ тарзида кўп ишлатилади. Мен шу шаклни ҳам таровиҳнинг вариантдоши сифатида луғатларга киритиш тарафдориман.
Луғатшунослар эса фойдаланувчиларни иккилантирадиган бундай ҳолатларга барҳам беришлари зарур.
Таровиҳ арабча таравиҳу – тарвиҳа сўзидан, ўзбек тилига товуш ўзгаришига учраган ҳолда ўтган. Аслиятда дам олиш, ҳордиқ онлари маъносини англатади. Ибодат маъносида эса аслиятда ҳам, ўзбек тилида ҳам хуфтон намозидан кейин ўқиладиган суннат намозни англатади. Тўрт ракат ўқиб, ортидан дам олингани учун бу намоз таровиҳ деб номланган.
@oriftolib
👍2
Таиланд – тайлар мамлакати
Таиланд – Жануби-Шарқий Осиёда, Ҳиндихитой яриморолининг марказий қисми ва Малакка яриморолининг шимолий қисмида жойлашган давлат.
1939 йилгача ва 1945–1948 йиллар орасида Сиам деб аталган.
Таиланд давлат номининг инглизча версияси. “Тайлар мамлакати” деган маънони англатади. Тай сўзи эса озод одам демакдир. Шунга асосан, ўлка номининг луғавий маъноси – озод одамлар мамлакати.
Ўлка тай тилида Пратҳет Тҳай, расмий номи эса Ратча Аначак Тҳай деб аталади.
Биз ушбу мамлакат номини ёзишда рус тили вариантини қабул қилганмиз. Халқ номи тай экани ҳисобга олинса, Тайланд деб ёзиш тўғрироқ аслида. Лекин Таиланд шакли энциклопедиялардан жой олиб улгурган.
@oriftolib
Таиланд – Жануби-Шарқий Осиёда, Ҳиндихитой яриморолининг марказий қисми ва Малакка яриморолининг шимолий қисмида жойлашган давлат.
1939 йилгача ва 1945–1948 йиллар орасида Сиам деб аталган.
Таиланд давлат номининг инглизча версияси. “Тайлар мамлакати” деган маънони англатади. Тай сўзи эса озод одам демакдир. Шунга асосан, ўлка номининг луғавий маъноси – озод одамлар мамлакати.
Ўлка тай тилида Пратҳет Тҳай, расмий номи эса Ратча Аначак Тҳай деб аталади.
Биз ушбу мамлакат номини ёзишда рус тили вариантини қабул қилганмиз. Халқ номи тай экани ҳисобга олинса, Тайланд деб ёзиш тўғрироқ аслида. Лекин Таиланд шакли энциклопедиялардан жой олиб улгурган.
@oriftolib
Ҳалқобми ёки халқоб?
Ҳ ва х масаласида ҳатто луғат тузувчиларнинг ўзи ҳам адашиб туради. Жумладан, ҳалқоб сўзида.
1976 йилги имло луғатида бу сўз ҳалқоб, 1995 йилгисида халқоб, 2013 йилги имло луғатларида ҳалқоб, 2008 йилги изоҳли луғатда эса халқоб тарзида берилган. Аслида қай бири тўғри?
Сўзнинг тўғри шакли – ҳалқоб. Форс тилидан кирган бу сўз чуқур жойларда туриб, йиғилиб қолган сувни англатади. Икки қисмдан иборат: “доира шаклли нарса” маъносини англатадиган арабча ҳалқ оти билан “сув” маъносини англатадиган форсча об отидан тузилган. Ҳалқа ва ҳалқоб сўзларидаги ҳалқ айни бир маънодаги сўзлардир. Ерда йиғилиб қолган сувлар ҳалқасимон доира ҳосил қилади. Шунинг учун ҳам бу кўлмакчаларга ҳалқоб деб ном берилган.
Изоҳли луғатда ҳалқоб сўзининг арабча имлодаги шакли ҳам келтирилган. Унда ҳойи ҳутти ҳарфи ишлатилганини ва аслиятдаги маъно изоҳида ҳалқа сўзи қўлланганини кўриш мумкин. Ҳойи ҳутти ўзбекчада ҳ ҳарфи билан ифодаланади.
Изоҳли луғатнинг 2020 йилги нашрида бу хато тузатилибди.
📌 Демак:
Ҳалқоб ✅
Халқоб ❌
@oriftolib
Ҳ ва х масаласида ҳатто луғат тузувчиларнинг ўзи ҳам адашиб туради. Жумладан, ҳалқоб сўзида.
1976 йилги имло луғатида бу сўз ҳалқоб, 1995 йилгисида халқоб, 2013 йилги имло луғатларида ҳалқоб, 2008 йилги изоҳли луғатда эса халқоб тарзида берилган. Аслида қай бири тўғри?
Сўзнинг тўғри шакли – ҳалқоб. Форс тилидан кирган бу сўз чуқур жойларда туриб, йиғилиб қолган сувни англатади. Икки қисмдан иборат: “доира шаклли нарса” маъносини англатадиган арабча ҳалқ оти билан “сув” маъносини англатадиган форсча об отидан тузилган. Ҳалқа ва ҳалқоб сўзларидаги ҳалқ айни бир маънодаги сўзлардир. Ерда йиғилиб қолган сувлар ҳалқасимон доира ҳосил қилади. Шунинг учун ҳам бу кўлмакчаларга ҳалқоб деб ном берилган.
Изоҳли луғатда ҳалқоб сўзининг арабча имлодаги шакли ҳам келтирилган. Унда ҳойи ҳутти ҳарфи ишлатилганини ва аслиятдаги маъно изоҳида ҳалқа сўзи қўлланганини кўриш мумкин. Ҳойи ҳутти ўзбекчада ҳ ҳарфи билан ифодаланади.
Изоҳли луғатнинг 2020 йилги нашрида бу хато тузатилибди.
📌 Демак:
Ҳалқоб ✅
Халқоб ❌
@oriftolib
Акс ҳолда: вергул керакми ёки йўқ?
Акс ҳолда бирикмаси гап бошида ўзидан кейин, гап ичида ҳар икки томондан вергул талаб қилади. Гап охирида келмайди ҳисоб. Мабодо келган тақдирда ҳам, қоидага кўра, ундан олдин вергул қўйиш зарур.
Бирикма шундай бўлмаган (қилинмаган) тақдирда; бўлмаса деган маънода ишлатилади:
Инсоният қонунларсиз яшолмайди. Акс ҳолда, унинг ҳуқуқи поймол бўлади.
Газетадан.
Сизни танимади чоғи, бойваччам, акс ҳолда, саломлашар эди, у жуда дилкаш йигит.
К. Яшин, Ҳамза.
Унинг маънодошлари – бўлмаса, йўқса сўзлари билан ҳам вергул худди шу тартибда ишлатилади:
Ҳар куни хонадонимизда янги гап чиқиб туради. Бўлмаса, қайнонамнинг уйқуси келмайди.
Газетадан.
Уйлансам, Маҳбубага уйланаман, бўлмаса, фронтга ариза бериб кетаман, деб икки оёғини бир этикка тиқиб туриб олди.
С. Аҳмад, Уфқ.
Бу қоидани яхшилаб ўрганиб олиш керак. Йўқса, хатога йўл қўйиш мумкин.
Тезроқ юринг, йўқса, кечикиб қоламиз.
Изоҳли луғат бўлмаса сўзини зидлов боғловчиси деб берибди. Акс ҳолда ва йўқса ҳам зидлов боғловчиси ҳисобланадими-йўқми – буни тилшуносларга қолдирамиз.
@oriftolib
Акс ҳолда бирикмаси гап бошида ўзидан кейин, гап ичида ҳар икки томондан вергул талаб қилади. Гап охирида келмайди ҳисоб. Мабодо келган тақдирда ҳам, қоидага кўра, ундан олдин вергул қўйиш зарур.
Бирикма шундай бўлмаган (қилинмаган) тақдирда; бўлмаса деган маънода ишлатилади:
Инсоният қонунларсиз яшолмайди. Акс ҳолда, унинг ҳуқуқи поймол бўлади.
Газетадан.
Сизни танимади чоғи, бойваччам, акс ҳолда, саломлашар эди, у жуда дилкаш йигит.
К. Яшин, Ҳамза.
Унинг маънодошлари – бўлмаса, йўқса сўзлари билан ҳам вергул худди шу тартибда ишлатилади:
Ҳар куни хонадонимизда янги гап чиқиб туради. Бўлмаса, қайнонамнинг уйқуси келмайди.
Газетадан.
Уйлансам, Маҳбубага уйланаман, бўлмаса, фронтга ариза бериб кетаман, деб икки оёғини бир этикка тиқиб туриб олди.
С. Аҳмад, Уфқ.
Бу қоидани яхшилаб ўрганиб олиш керак. Йўқса, хатога йўл қўйиш мумкин.
Тезроқ юринг, йўқса, кечикиб қоламиз.
Изоҳли луғат бўлмаса сўзини зидлов боғловчиси деб берибди. Акс ҳолда ва йўқса ҳам зидлов боғловчиси ҳисобланадими-йўқми – буни тилшуносларга қолдирамиз.
@oriftolib
👍1🔥1
Forwarded from Xushnudbek.uz
Давлат солиқ қўмитаси бирлашган касаба уюшмаси Расул Кушербаевни судга берди
Тегишли даъво Фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро судига киритилган. Бунга Р.Кушербаевнинг «HUMAN UZ» ахборот порталидаги “Сўз блогерларга” кўрсатувининг 2021 йил 23 февралдаги сонида айтган сўзлари сабаб бўлган.
ДСҚ Касаба уюшмасининг фикрича, Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати солиқ органлари ходимларини асоссиз айблаган ҳамда ушбу хатти-ҳаракатлари орқали солиқ органлари ходимлари ишчанлик обрўсига путур етказган.
Даъво аризасида Расул Кушербаевдан ўз фикрларига ОАВлар орқали раддия бериш ва кечирим сўраш талаб қилинмоқда. Шунингдек, жавобгар хатти-ҳаракатлари орқали солиқ органларига 4,6 млрд. сўм миқдорида маънавий зарар етказган, деб ҳисоблашган ва депутатдан ушбу маблағни тўлаш талаб этилмоқда. ДСҚ хабарида айтилишича, ушбу маънавий зарар ундирилгач, “Маҳалла” хайрия жамоат фонди ҳузуридаги “Саховат ва кўмак” жамғармасига ўтказилар эмиш.
P.S.: Биз албатта мазкур суд жараёнини кузатиб борамиз. Бизга жуда қизиқ бундай жараёнлар. Бевосита суд ишига таъсир ўтказмаслик учун ўз хулосамни очиқ айтмоқчи эмасман, аммо Расул ака билан боғландим, биргаликда албатта маслаҳат қилиб оламиз суд жараёнлари ҳақида.
👉 @xushnudbek 👈
Тегишли даъво Фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро судига киритилган. Бунга Р.Кушербаевнинг «HUMAN UZ» ахборот порталидаги “Сўз блогерларга” кўрсатувининг 2021 йил 23 февралдаги сонида айтган сўзлари сабаб бўлган.
ДСҚ Касаба уюшмасининг фикрича, Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати солиқ органлари ходимларини асоссиз айблаган ҳамда ушбу хатти-ҳаракатлари орқали солиқ органлари ходимлари ишчанлик обрўсига путур етказган.
Даъво аризасида Расул Кушербаевдан ўз фикрларига ОАВлар орқали раддия бериш ва кечирим сўраш талаб қилинмоқда. Шунингдек, жавобгар хатти-ҳаракатлари орқали солиқ органларига 4,6 млрд. сўм миқдорида маънавий зарар етказган, деб ҳисоблашган ва депутатдан ушбу маблағни тўлаш талаб этилмоқда. ДСҚ хабарида айтилишича, ушбу маънавий зарар ундирилгач, “Маҳалла” хайрия жамоат фонди ҳузуридаги “Саховат ва кўмак” жамғармасига ўтказилар эмиш.
P.S.: Биз албатта мазкур суд жараёнини кузатиб борамиз. Бизга жуда қизиқ бундай жараёнлар. Бевосита суд ишига таъсир ўтказмаслик учун ўз хулосамни очиқ айтмоқчи эмасман, аммо Расул ака билан боғландим, биргаликда албатта маслаҳат қилиб оламиз суд жараёнлари ҳақида.
👉 @xushnudbek 👈
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
53%
Сувости кемаси | Suvosti kemasi
34%
Сув ости кемаси | Suv osti kemasi
13%
Иккови ҳам тўғри.
#Тавсия
Баъзан бот орқали она тили фани бўйича саволлар келиб қолади. Абитуриентлик даврим ниҳоясига етганига ўн олти йил бўляпти. Тест бўйича кўп нарса эсимдан чиққан. Фанда, атама ва тушунчаларда, ўқитиш услубида ҳам ўзгаришлар бўлган бўлиши мумкин.
Она тили фани бўйича саволи борларга шу соҳа мутахассиси, филолог, “Profi Education” ўқув маркази она тили фани ўқитувчиси Намоз Расуловнинг каналини тавсия қиламан.
👉 @onatilinamozrasulovbilan
@oriftolib
Баъзан бот орқали она тили фани бўйича саволлар келиб қолади. Абитуриентлик даврим ниҳоясига етганига ўн олти йил бўляпти. Тест бўйича кўп нарса эсимдан чиққан. Фанда, атама ва тушунчаларда, ўқитиш услубида ҳам ўзгаришлар бўлган бўлиши мумкин.
Она тили фани бўйича саволи борларга шу соҳа мутахассиси, филолог, “Profi Education” ўқув маркази она тили фани ўқитувчиси Намоз Расуловнинг каналини тавсия қиламан.
👉 @onatilinamozrasulovbilan
@oriftolib
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
15%
Шалпонқулоқ | Shalponquloq
75%
Шалпангқулоқ | Shalpangquloq
9%
Иккови ҳам тўғри.
💯1
Сапча нима?
Сўзлашувда ва бадиий услубда “Бошингни сапчадек узиб ташлайман” деган таҳдидли гап ишлатиб турилади. Сапча ўзи нима?
Сапча пишиб етилмаган кичкина қовун; хомак дегани. Олдин тилимизда фаол ишлатилган.
Жуда кўп тушунчалар, нарсаларнинг отини унутдик, ишлатмай қўйдик. Битта-ярим ёши улуғ кишининг ёки тили бой одамнинг гапида учрайдиган бунақа топилдиқ сўзларни қулоғимиз ётсираб қабул қиладиган бўлиб қолди.
Изоҳли луғатда келтирилган мисолларга эътибор берсангиз, сапча сўзи XX аср ўрталарида ва ундан кейин ҳам жонли тилда қўлланганига ишонч ҳосил қиласиз:
– Қовун туширадиганларга ёрдамлашаман, сапча беришади, – деди Отабой.
Ғ. Ғулом, Шум бола.
Энгашиб, палакларни титиб қарасанг, тугунак, сапча, хомаклар қийғос...
Н. Фозилов, Дийдор.
“Бошни сапчадек узиб ташламоқ” иборасида нега айнан сапча сўзи ишлатилган? Қовуннинг пояси бодринг поясига ўхшаш. Ҳар икки экиннинг меваси осон узилади. Терс қайирсангиз, тирс этиб узилиб кетади. Нега қовун эмас, сапчага ўхшатилган? Менимча, бунга сапча кичикроқ бўлгани, бош ҳажмига тўғри келиши сабаб. Бунда таҳдид қилинаётган кишини ерга уриш, бошини пишмаган қовунга ўхшатиш орқали ақл-идрокида нуқсон борлигига ишора қилиш ҳам бўлиши мумкин.
Носир Фозилов асаридан олинган юқоридаги мисолда тугунак сўзи ҳам ишлатилган. Маъносини тушунмадим. Луғатдан кўрсам, ўсимлик илдизпоясининг ер остидаги йўғонлашган қисми; илдизмевали ўсимликларнинг ҳосили экан. Туганак ҳам дейилар экан. Демак, сабзи, шолғом, редиска каби экинлар мевасининг умумий номи – тугунак ёки туганак.
📌 Хулоса: тилимизни чуқурроқ ўрганишимиз, ўрганганларимизни тилда қўллашимиз керак. Бу билан ҳам ўз нутқимизнинг ифода имкониятларини кенгайтирамиз, ҳам тилимизни қашшоқлашишдан сақлашга хизмат қилган бўламиз.
@oriftolib
Сўзлашувда ва бадиий услубда “Бошингни сапчадек узиб ташлайман” деган таҳдидли гап ишлатиб турилади. Сапча ўзи нима?
Сапча пишиб етилмаган кичкина қовун; хомак дегани. Олдин тилимизда фаол ишлатилган.
Жуда кўп тушунчалар, нарсаларнинг отини унутдик, ишлатмай қўйдик. Битта-ярим ёши улуғ кишининг ёки тили бой одамнинг гапида учрайдиган бунақа топилдиқ сўзларни қулоғимиз ётсираб қабул қиладиган бўлиб қолди.
Изоҳли луғатда келтирилган мисолларга эътибор берсангиз, сапча сўзи XX аср ўрталарида ва ундан кейин ҳам жонли тилда қўлланганига ишонч ҳосил қиласиз:
– Қовун туширадиганларга ёрдамлашаман, сапча беришади, – деди Отабой.
Ғ. Ғулом, Шум бола.
Энгашиб, палакларни титиб қарасанг, тугунак, сапча, хомаклар қийғос...
Н. Фозилов, Дийдор.
“Бошни сапчадек узиб ташламоқ” иборасида нега айнан сапча сўзи ишлатилган? Қовуннинг пояси бодринг поясига ўхшаш. Ҳар икки экиннинг меваси осон узилади. Терс қайирсангиз, тирс этиб узилиб кетади. Нега қовун эмас, сапчага ўхшатилган? Менимча, бунга сапча кичикроқ бўлгани, бош ҳажмига тўғри келиши сабаб. Бунда таҳдид қилинаётган кишини ерга уриш, бошини пишмаган қовунга ўхшатиш орқали ақл-идрокида нуқсон борлигига ишора қилиш ҳам бўлиши мумкин.
Носир Фозилов асаридан олинган юқоридаги мисолда тугунак сўзи ҳам ишлатилган. Маъносини тушунмадим. Луғатдан кўрсам, ўсимлик илдизпоясининг ер остидаги йўғонлашган қисми; илдизмевали ўсимликларнинг ҳосили экан. Туганак ҳам дейилар экан. Демак, сабзи, шолғом, редиска каби экинлар мевасининг умумий номи – тугунак ёки туганак.
📌 Хулоса: тилимизни чуқурроқ ўрганишимиз, ўрганганларимизни тилда қўллашимиз керак. Бу билан ҳам ўз нутқимизнинг ифода имкониятларини кенгайтирамиз, ҳам тилимизни қашшоқлашишдан сақлашга хизмат қилган бўламиз.
@oriftolib
👍5
Давлат тилидан фойдаланиш – мажбурий
Давлат ҳокимияти органлари, мамлакат таркибидаги субъектларнинг давлат органлари, бошқа давлат органлари, маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органлари, барча турдаги ташкилотлотларда, жумладан, иш юритишда, судларда, халқаро шартномалар, қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни расман эълон қилишда, ҳужжатларни расмийлаштиришда ва почта, пул ўтказиш хизматларида, мамлакат фуқаролари, хориж фуқаролари ва фуқаролиги йўқ шахсларнинг ўзаро алоқаларида, географик объектлар номи ва йўл белгилари қайдларида, кинозаллардаги намойишларда, театр-томоша тадбирларида, рекламада ва қонун билан тасдиқланган бошқа соҳаларда давлат тилидан фойдаланиш – мажбурий.
Барча турдаги ташкилотларда мамлакат таркибидаги субъектларининг тилида ёки хорижий тилда тақдим этиладиган матнлар ва товушли ахборот мазмуни, техник тайёрланиши жиҳатидан давлат тилидаги аслиятга тўла мос келиши шарт.
Фуқаролар давлат ташкилотлари ва бошқа ташкилотлардан давлат тилида ахборот олишга ҳақли.
Давлат тилини билмайдиган шахслар учун таржимон хизматидан фойдаланиш ҳуқуқи таъминланади.
“Россия Федерациясининг давлат тили тўғрисида”ги федерал қонуни асосида тайёрланди.
***
Олдин ҳам бир неча бор айтганман: руслардаги тил ғурурига, тилга муносабатга ҳавасим келади. Оддий интернет фойдаланувчиси ҳам имловий ва услубий хатоларсиз ёзади.
Давлат тили ҳақидаги қонун билан танишиб чиқсангиз, русларда давлат тилининг ҳуқуқ ва ваколатлари аниқ, тиниқ ва қатъий ўрнатиб қўйилганига гувоҳ бўласиз.
Биз ҳам давлат тили ҳақидаги қонунни Россия тажрибаси асосида ишлаб чиқсак, ёмон бўлмасди. Ҳеч бир масалада русларга тақлид қилмасак ҳам, ҳеч қурса, шу ерда руслардан ўрганайлик. Лекин бу қонунни ҳурматли депутатларимиз қабул қилармикан?
@oriftolib
Давлат ҳокимияти органлари, мамлакат таркибидаги субъектларнинг давлат органлари, бошқа давлат органлари, маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органлари, барча турдаги ташкилотлотларда, жумладан, иш юритишда, судларда, халқаро шартномалар, қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни расман эълон қилишда, ҳужжатларни расмийлаштиришда ва почта, пул ўтказиш хизматларида, мамлакат фуқаролари, хориж фуқаролари ва фуқаролиги йўқ шахсларнинг ўзаро алоқаларида, географик объектлар номи ва йўл белгилари қайдларида, кинозаллардаги намойишларда, театр-томоша тадбирларида, рекламада ва қонун билан тасдиқланган бошқа соҳаларда давлат тилидан фойдаланиш – мажбурий.
Барча турдаги ташкилотларда мамлакат таркибидаги субъектларининг тилида ёки хорижий тилда тақдим этиладиган матнлар ва товушли ахборот мазмуни, техник тайёрланиши жиҳатидан давлат тилидаги аслиятга тўла мос келиши шарт.
Фуқаролар давлат ташкилотлари ва бошқа ташкилотлардан давлат тилида ахборот олишга ҳақли.
Давлат тилини билмайдиган шахслар учун таржимон хизматидан фойдаланиш ҳуқуқи таъминланади.
“Россия Федерациясининг давлат тили тўғрисида”ги федерал қонуни асосида тайёрланди.
***
Олдин ҳам бир неча бор айтганман: руслардаги тил ғурурига, тилга муносабатга ҳавасим келади. Оддий интернет фойдаланувчиси ҳам имловий ва услубий хатоларсиз ёзади.
Давлат тили ҳақидаги қонун билан танишиб чиқсангиз, русларда давлат тилининг ҳуқуқ ва ваколатлари аниқ, тиниқ ва қатъий ўрнатиб қўйилганига гувоҳ бўласиз.
Биз ҳам давлат тили ҳақидаги қонунни Россия тажрибаси асосида ишлаб чиқсак, ёмон бўлмасди. Ҳеч бир масалада русларга тақлид қилмасак ҳам, ҳеч қурса, шу ерда руслардан ўрганайлик. Лекин бу қонунни ҳурматли депутатларимиз қабул қилармикан?
@oriftolib
“Писанда қилди” ибораси маъносига мос бирикма қайси?
Anonymous Quiz
14%
Танқид қилди | Tanqid qildi
21%
Ишора қилди | Ishora qildi
53%
Киноя қилди | Kinoya qildi
12%
Луқма ташлади | Luqma tashladi
Тошлар
Бир куни бир одам улгуржи бозордан икки қоп сабзи-пиёз сотиб олди. Бироқ уйга келиб ҳафсаласи пир бўлди: сабзавотлар орасидан бир тўп тош ҳам чиқди! Савдогарлар чув туширибди. Лекин у қайтиб бориб жанжал кўтармади, индамай қўяверди.
Орадан қирқ йил ўтди. Бир куни унинг дарвозасини икки мункиллаган чол тақиллатиб келди.
– Ассалому алайкум, – деб гап бошлади улар. – Биз сени бир замонлар алдаган эдик, кечирим сўрагани келдик.
Уларнинг ҳикоясини эшитган киши уларни қучоқлади ва::
– Ҳа, у воқеа эсимда. Лекин мен сизларни ўшандаёқ кечирганман. Тошларни эса чуқурга ташлаб юборганман, – деди.
– Биз эса уларни қирқ йил юрагимизда олиб юрдик, – деди собиқ савдогарлар ва бирдан енгил тортишди.
@oriftolib
Бир куни бир одам улгуржи бозордан икки қоп сабзи-пиёз сотиб олди. Бироқ уйга келиб ҳафсаласи пир бўлди: сабзавотлар орасидан бир тўп тош ҳам чиқди! Савдогарлар чув туширибди. Лекин у қайтиб бориб жанжал кўтармади, индамай қўяверди.
Орадан қирқ йил ўтди. Бир куни унинг дарвозасини икки мункиллаган чол тақиллатиб келди.
– Ассалому алайкум, – деб гап бошлади улар. – Биз сени бир замонлар алдаган эдик, кечирим сўрагани келдик.
Уларнинг ҳикоясини эшитган киши уларни қучоқлади ва::
– Ҳа, у воқеа эсимда. Лекин мен сизларни ўшандаёқ кечирганман. Тошларни эса чуқурга ташлаб юборганман, – деди.
– Биз эса уларни қирқ йил юрагимизда олиб юрдик, – деди собиқ савдогарлар ва бирдан енгил тортишди.
@oriftolib
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
67%
Пишилламоқ | Pishillamoq
18%
Пишшилламоқ | Pishshillamoq
16%
Иккови ҳам тўғри.
👍2💯1
#Сўраган_эдингиз
Елкамнинг чуқури кўрсин
Ўта норозилик, озурда бўлиш, жонга тегиб кетиш, безорижонлик хулосаси. Биров бирор маъмурий идорага, турқи совуқ мулозим ҳузурига қатнайвериб, иши битмай, ахир жонига ҳам тегиб, “бор-е, шу нокасга ёлвориб, юзимни солиб шу нарсага эришганимдан кўра бир умр эришмай кетай. Бу жойларни елкамнинг чуқури кўрсин”, дейди.
Бу билан минбаъд бу жойларга келмаганим бўлсин, дея қасам ичади. Елканинг чуқурида (ўмров суяги) сув турмайди. Унда сув сақлаш амримаҳол. Менинг бу ерга келишим, қасамимни бузишим ҳам худди шундай гап, деган қиёс қилинади.
Маҳмуд Саттор
P.S. Нега елка чуқурида сув туриши ҳақидаги қиёс олинганига бошқа манбалардан маълумот топа олмадим. Иборанинг ўзида сув ҳақида гап йўқ.
Ўқувчилардан изоҳ:
Менимча, қандай жойлашганимиздан қатъи назар, елкамиз чуқури бирор ерга тегмайди, фақат ўлганда, аниқроғи, дафн этилгандагина ўша жойнинг тупроғи елка чуқурига тегади. Ушбу ибора “То тирик эканман, бу жойга қадам босмайман” деган маънода қўлланса керак.
Мансур Сиддиқов
@oriftolib
Елкамнинг чуқури кўрсин
Ўта норозилик, озурда бўлиш, жонга тегиб кетиш, безорижонлик хулосаси. Биров бирор маъмурий идорага, турқи совуқ мулозим ҳузурига қатнайвериб, иши битмай, ахир жонига ҳам тегиб, “бор-е, шу нокасга ёлвориб, юзимни солиб шу нарсага эришганимдан кўра бир умр эришмай кетай. Бу жойларни елкамнинг чуқури кўрсин”, дейди.
Бу билан минбаъд бу жойларга келмаганим бўлсин, дея қасам ичади. Елканинг чуқурида (ўмров суяги) сув турмайди. Унда сув сақлаш амримаҳол. Менинг бу ерга келишим, қасамимни бузишим ҳам худди шундай гап, деган қиёс қилинади.
Маҳмуд Саттор
P.S. Нега елка чуқурида сув туриши ҳақидаги қиёс олинганига бошқа манбалардан маълумот топа олмадим. Иборанинг ўзида сув ҳақида гап йўқ.
Ўқувчилардан изоҳ:
Менимча, қандай жойлашганимиздан қатъи назар, елкамиз чуқури бирор ерга тегмайди, фақат ўлганда, аниқроғи, дафн этилгандагина ўша жойнинг тупроғи елка чуқурига тегади. Ушбу ибора “То тирик эканман, бу жойга қадам босмайман” деган маънода қўлланса керак.
Мансур Сиддиқов
@oriftolib
👍1
Онгли одамларнинг онг тўла тушунтириши
“ХДПни тошбўрон қилишга бел боғлаган онгсиз оломонга тушунарли бўлиши учун соддароқ тушунтирдик” деб ёзибди ХДП фракцияси аъзоси Улуғбек Вафоев фейсбук саҳифасида. “Соддароқ тушунтириш” учун кўргазмали сурат берилган. Сурат қуйида илова қилиняпти.
Kun.uz мухбирининг “Ҳар қандай давлатда ҳам фуқаролар давлат органларига давлат тилида мурожаат қилади, нега Ўзбекистонда бундай бўлмаслиги керак?” мазмунидаги саволига ХДП вакили: “Ҳамма жойда ҳам эмас”, дея жавоб берибди. Аммо у давлат органларига исталган тилда мурожаат қилинадиган мамлакат ёдида эмаслигини айтган ва бу бўйича қўмиталарда маълумот борлигини билдирган.
📌 “Давлат тили ҳақида”ги қонун лойиҳасининг 12-моддаси бўйича “Миллий тикланиш” ДП фракцияси таклиф этган таҳрир:
🔹 жисмоний ва юридик шахсларнинг давлат органлари ва давлат муассасалари, уларнинг мансабдор шахсларига давлат тилида ва бошқа тилларда мурожаат қилиш ҳуқуқи таъминланиши;
🔹 бошқа тилларда мурожаат қилинган тақдирда мурожаат матнининг давлат тилига таржимаси илова қилиниши шартлиги;
🔹 жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларига жавоблар давлат тилида баён қилиниши назарда тутилган.
Модданинг Қонунчилик палатаси Фан, таълим, маданият ва спорт масалалари қўмитаси таклиф қилган таҳририда эса, Kun.uz нашри тўғри эътироф этганидек, давлат тилини ривожлантирадиган эмас, унинг шу пайтгача бўлиб келган беқадрлигини янада мустаҳкамлайдиган қоидалар акс этган:
🔹 Жисмоний ва юридик шахсларнинг давлат органлари ва давлат муассасалари, уларнинг мансабдор шахсларига давлат тилида ва бошқа тилларда мурожаат қилиш ҳуқуқи таъминланиши;
🔹 жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларига жавоблар мумкин қадар мурожаат этилган тилда баён қилиниши назарда тутилган.
Тўғриси, “Миллий тикланиш” партияси мухлиси эмасман. Лекин айни шу масалада партия позициясини тўла қўллаб-қувватлайман.
Блогер Шаҳноза Соатованинг ёзишича, 51 фоиз аҳолиси бошқа тилда гаплашадиган Францияда ягона француз тилида иш юритилади. Ҳақиқатан ҳам ўринли савол: нега Россияда мумкин, бизда эса йўқ? Нега Грузия, Арманистон, Озарбайжонда мумкин, бизда эса йўқ?
Энди партия медиа хизмати “онгсиз оломон” учун тайёрлаган кўргазмали суратга эътибор қаратинг. Расмларнинг бирортасида давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахсларига мурожаат акс этмаган. Футболдаги, кўчадаги, касалхонадаги вазият. “Онг тўла” тушунтиришни тушуниш учун ҳам ўзгача онг эгаси бўлиш керак, шекилли.
Партия фикрича, суратдаги каби вазиятларда ҳам ёрдам сўраган кишига мумкин қадар мурожаат этилган тилда жавоб қайтариш керакми? Давлат тилини ўрганмаса бўлаверади, лекин кимдир мурожаат қилиб қолиши мумкин бўлган тилни имкон қадар ўрганиш ва ўша тилда жавоб бериш зарур. Шундайми? Мантиқ қаерда? Ҳожатга кетувдими?
Сиз қандай фикрдасиз?
Қайси партия қарашини маъқуллайсиз?
👓 – “Миллий тикланиш” ДП
🕶 – ХДП
@oriftolib
“ХДПни тошбўрон қилишга бел боғлаган онгсиз оломонга тушунарли бўлиши учун соддароқ тушунтирдик” деб ёзибди ХДП фракцияси аъзоси Улуғбек Вафоев фейсбук саҳифасида. “Соддароқ тушунтириш” учун кўргазмали сурат берилган. Сурат қуйида илова қилиняпти.
Kun.uz мухбирининг “Ҳар қандай давлатда ҳам фуқаролар давлат органларига давлат тилида мурожаат қилади, нега Ўзбекистонда бундай бўлмаслиги керак?” мазмунидаги саволига ХДП вакили: “Ҳамма жойда ҳам эмас”, дея жавоб берибди. Аммо у давлат органларига исталган тилда мурожаат қилинадиган мамлакат ёдида эмаслигини айтган ва бу бўйича қўмиталарда маълумот борлигини билдирган.
📌 “Давлат тили ҳақида”ги қонун лойиҳасининг 12-моддаси бўйича “Миллий тикланиш” ДП фракцияси таклиф этган таҳрир:
🔹 жисмоний ва юридик шахсларнинг давлат органлари ва давлат муассасалари, уларнинг мансабдор шахсларига давлат тилида ва бошқа тилларда мурожаат қилиш ҳуқуқи таъминланиши;
🔹 бошқа тилларда мурожаат қилинган тақдирда мурожаат матнининг давлат тилига таржимаси илова қилиниши шартлиги;
🔹 жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларига жавоблар давлат тилида баён қилиниши назарда тутилган.
Модданинг Қонунчилик палатаси Фан, таълим, маданият ва спорт масалалари қўмитаси таклиф қилган таҳририда эса, Kun.uz нашри тўғри эътироф этганидек, давлат тилини ривожлантирадиган эмас, унинг шу пайтгача бўлиб келган беқадрлигини янада мустаҳкамлайдиган қоидалар акс этган:
🔹 Жисмоний ва юридик шахсларнинг давлат органлари ва давлат муассасалари, уларнинг мансабдор шахсларига давлат тилида ва бошқа тилларда мурожаат қилиш ҳуқуқи таъминланиши;
🔹 жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларига жавоблар мумкин қадар мурожаат этилган тилда баён қилиниши назарда тутилган.
Тўғриси, “Миллий тикланиш” партияси мухлиси эмасман. Лекин айни шу масалада партия позициясини тўла қўллаб-қувватлайман.
Блогер Шаҳноза Соатованинг ёзишича, 51 фоиз аҳолиси бошқа тилда гаплашадиган Францияда ягона француз тилида иш юритилади. Ҳақиқатан ҳам ўринли савол: нега Россияда мумкин, бизда эса йўқ? Нега Грузия, Арманистон, Озарбайжонда мумкин, бизда эса йўқ?
Энди партия медиа хизмати “онгсиз оломон” учун тайёрлаган кўргазмали суратга эътибор қаратинг. Расмларнинг бирортасида давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахсларига мурожаат акс этмаган. Футболдаги, кўчадаги, касалхонадаги вазият. “Онг тўла” тушунтиришни тушуниш учун ҳам ўзгача онг эгаси бўлиш керак, шекилли.
Партия фикрича, суратдаги каби вазиятларда ҳам ёрдам сўраган кишига мумкин қадар мурожаат этилган тилда жавоб қайтариш керакми? Давлат тилини ўрганмаса бўлаверади, лекин кимдир мурожаат қилиб қолиши мумкин бўлган тилни имкон қадар ўрганиш ва ўша тилда жавоб бериш зарур. Шундайми? Мантиқ қаерда? Ҳожатга кетувдими?
Сиз қандай фикрдасиз?
Қайси партия қарашини маъқуллайсиз?
👓 – “Миллий тикланиш” ДП
🕶 – ХДП
@oriftolib
