Бировнинг ҳаққи
Ора-сирада бот ёки сайт орқали “Ёшлик”, “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” каби нашрларнинг электрон вариантини сўраб мурожаат қилишади. Табиийки, йўқ дейман. Ҳозир газета-журналда ишламайман. Ишлаган тақдиримда ҳам, нашрнинг электрон версияси менинг эмас, таҳририятнинг мулки бўлади.
Обуначиларни ҳурмат қилиш керак. Пул тўлаб, обуна бўлган ахир. Таҳририятнинг меҳнати сингган.
Газета-журналларнинг электрон вариантини тарқатаётган каналларга ҳам эслатма шу: кимдир пул тўлаб олаётган товарни сиз текин тарқатиб юборяпсиз. Ўзи, босма нашрларнинг ҳозирги аҳволи ҳаммага маълум. Ўлганнинг устига чиқиб тепмаслик керак.
Электрон версияни орадан бир йил-икки йил ўтса, таҳририят розилиги билан интернетга қўйиш мумкин.
Текин журнал ёки газета пайида юрадиганлар керак бўлса, сотиб олсин.
Бировнинг ҳаққига риоя қилмаган, бировга ҳақсизлик кўрсатган одамнинг ўзига ҳам худди шундай муносабат қайтиб келади. Буни кўпинча ўзи англамайди, холос.
Бизга нисбатан адолат қилинишини истасак, энг аввало ўзимиз адолатли бўлайлик.
@oriftolib
Ора-сирада бот ёки сайт орқали “Ёшлик”, “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” каби нашрларнинг электрон вариантини сўраб мурожаат қилишади. Табиийки, йўқ дейман. Ҳозир газета-журналда ишламайман. Ишлаган тақдиримда ҳам, нашрнинг электрон версияси менинг эмас, таҳририятнинг мулки бўлади.
Обуначиларни ҳурмат қилиш керак. Пул тўлаб, обуна бўлган ахир. Таҳририятнинг меҳнати сингган.
Газета-журналларнинг электрон вариантини тарқатаётган каналларга ҳам эслатма шу: кимдир пул тўлаб олаётган товарни сиз текин тарқатиб юборяпсиз. Ўзи, босма нашрларнинг ҳозирги аҳволи ҳаммага маълум. Ўлганнинг устига чиқиб тепмаслик керак.
Электрон версияни орадан бир йил-икки йил ўтса, таҳририят розилиги билан интернетга қўйиш мумкин.
Текин журнал ёки газета пайида юрадиганлар керак бўлса, сотиб олсин.
Бировнинг ҳаққига риоя қилмаган, бировга ҳақсизлик кўрсатган одамнинг ўзига ҳам худди шундай муносабат қайтиб келади. Буни кўпинча ўзи англамайди, холос.
Бизга нисбатан адолат қилинишини истасак, энг аввало ўзимиз адолатли бўлайлик.
@oriftolib
🤨1
Forwarded from Тўғри ёзамиз — мутахассис блоги
Машҳур ва таниқли
Яқинда бир обуначимиз телевизорда «Машҳур ва таниқли шарҳловчи» деган жумлани эшитиб қолганини айтиб, савол берди: бу бир хил маънодаги сўзлар эмасми?
Худди шундай. Бу ҳодиса услубий хатоликларнинг бир тури бўлиб, тилшуносликда тавтология дейилади.
Тавтология — бу:
1. Гапда бир ўзакли сўзни такрор ишлатиш:
— қариб қолган қария;
— батафсил тафсилотлар;
— меҳмондаги меҳмон;
— ёзувчи ёзувчилик қилди.
— тўловни тўлов қилиш;
— кенг табассум билан табассум қилди;
— касаллик билан касалланди;
— қайдлар дафтарчасига қайд қилиб қўйди.
2. Бир маъноли сўз/жумлани бошқа сўзлар билан қайта ифодалаш:
— машҳур ва таниқли шарҳловчи;
— олий маълумотли ва институтни битирган талаба;
— зилзила кутилмаганда ва тасодифан содир бўлди.
*Изоҳларда давом эттиринг...
Шу ўринда копирайтерларга тавсия: реклама соҳасига оид матнлар ёзаётганда услубий хатоликлардан имкон қадар сақланинг. Икки сўз деярли бир хил маънони англатаётганга ўхшаяптими, демак, биттасидан воз кечинг ёки уни бошқа сўз билан алиштиринг.
Мавзуга оид бошқа постлар:
1. Услубий хатоликлар
2. Плеоназм
@xatoliklar
Яқинда бир обуначимиз телевизорда «Машҳур ва таниқли шарҳловчи» деган жумлани эшитиб қолганини айтиб, савол берди: бу бир хил маънодаги сўзлар эмасми?
Худди шундай. Бу ҳодиса услубий хатоликларнинг бир тури бўлиб, тилшуносликда тавтология дейилади.
Тавтология — бу:
1. Гапда бир ўзакли сўзни такрор ишлатиш:
— қариб қолган қария;
— батафсил тафсилотлар;
— меҳмондаги меҳмон;
— ёзувчи ёзувчилик қилди.
— тўловни тўлов қилиш;
— кенг табассум билан табассум қилди;
— касаллик билан касалланди;
— қайдлар дафтарчасига қайд қилиб қўйди.
2. Бир маъноли сўз/жумлани бошқа сўзлар билан қайта ифодалаш:
— машҳур ва таниқли шарҳловчи;
— олий маълумотли ва институтни битирган талаба;
— зилзила кутилмаганда ва тасодифан содир бўлди.
*Изоҳларда давом эттиринг...
Шу ўринда копирайтерларга тавсия: реклама соҳасига оид матнлар ёзаётганда услубий хатоликлардан имкон қадар сақланинг. Икки сўз деярли бир хил маънони англатаётганга ўхшаяптими, демак, биттасидан воз кечинг ёки уни бошқа сўз билан алиштиринг.
Мавзуга оид бошқа постлар:
1. Услубий хатоликлар
2. Плеоназм
@xatoliklar
Бир байт шарҳи: умр нақди сийғалур
Алишер Навоийнинг “Ҳар қачонким кемага ул ой сафар рахтин солур” деб бошланувчи ғазалида шундай мисралар бор:
Кирма савдо баҳриға оламдин истаб судким,
Сийм нақди тушса, лекин умр нақди сийғалур.
Бу мисралар кўпчиликка таниш. Чунки шу ғазалга боғланган мухаммас гўзал қўшиққа айланган.
Мисранинг мазмуни шундай: савдо денгизига фойда оламан деб кирмагин, бойлик нақди қўлга кирганда умр нақди сирғалиб чиқиб кетиб қолади.
Санъаткор шоирнинг кучи баъзан биргина сўзда ҳам яққол кўриниши мумкин. Назаримда, мисрадаги сийғалур сўзи ана шундай заргарона топилган иборалардан.
Ҳамма кўрадиган-биладиган, лекин ҳамма ҳам англайвермайдиган ҳақиқатни шоир гўзал тарзда ифода этяпти. Эътибор берган бўлсангиз, Навоий шунчаки умр нақдидан айриласан, умринг ўтиб кетади, умр ўтганини билмай қоласан демаяпти. Умр нақди сийғалур деган иборани ишлатяпти.
Оғир юк кўтарган бўлсангиз керак. Бошида енгил туюлган юк бора-бора оғирлик қилади, қўлингиздан сирғалишни бошлайди. Бирор ерда тўхтамасангиз, тушиб кетиши ҳам мумкин. Умр ҳам шундай. Вақтида тўхтай билиш, ён-атрофга, ўтган ва келажак манзилларга син солиш керак.
Ҳеч сирғаниб ёки тойиб кетганмисиз? Тасаввур қилинг, кутилмаганда муз устида сирпаниб кетдингиз. Атрофдаги нарсаларни кўриб-англаб турасиз, ўзингизни бошқаришга уринасиз, лекин бунинг уддасидан чиқиш қийин бўлади. Пул, бойлик кетидан қувганда ҳам шундай. Мол-дунё завқи сизни бутунлай чулғаб олади. Атрофда нималар бўлаётганини кўрасиз-биласиз, ҳаётдан баҳра олишга ҳам интиласиз, лекин шу чоғдаги умр қандай ўтиб кетиб қолганини сезмайсиз. Умрингиз сирпаниб, тойиб кетганга ўхшайди. Шоир сизу бизни ана шундан огоҳ этяпти.
@oriftolib
Алишер Навоийнинг “Ҳар қачонким кемага ул ой сафар рахтин солур” деб бошланувчи ғазалида шундай мисралар бор:
Кирма савдо баҳриға оламдин истаб судким,
Сийм нақди тушса, лекин умр нақди сийғалур.
Бу мисралар кўпчиликка таниш. Чунки шу ғазалга боғланган мухаммас гўзал қўшиққа айланган.
Мисранинг мазмуни шундай: савдо денгизига фойда оламан деб кирмагин, бойлик нақди қўлга кирганда умр нақди сирғалиб чиқиб кетиб қолади.
Санъаткор шоирнинг кучи баъзан биргина сўзда ҳам яққол кўриниши мумкин. Назаримда, мисрадаги сийғалур сўзи ана шундай заргарона топилган иборалардан.
Ҳамма кўрадиган-биладиган, лекин ҳамма ҳам англайвермайдиган ҳақиқатни шоир гўзал тарзда ифода этяпти. Эътибор берган бўлсангиз, Навоий шунчаки умр нақдидан айриласан, умринг ўтиб кетади, умр ўтганини билмай қоласан демаяпти. Умр нақди сийғалур деган иборани ишлатяпти.
Оғир юк кўтарган бўлсангиз керак. Бошида енгил туюлган юк бора-бора оғирлик қилади, қўлингиздан сирғалишни бошлайди. Бирор ерда тўхтамасангиз, тушиб кетиши ҳам мумкин. Умр ҳам шундай. Вақтида тўхтай билиш, ён-атрофга, ўтган ва келажак манзилларга син солиш керак.
Ҳеч сирғаниб ёки тойиб кетганмисиз? Тасаввур қилинг, кутилмаганда муз устида сирпаниб кетдингиз. Атрофдаги нарсаларни кўриб-англаб турасиз, ўзингизни бошқаришга уринасиз, лекин бунинг уддасидан чиқиш қийин бўлади. Пул, бойлик кетидан қувганда ҳам шундай. Мол-дунё завқи сизни бутунлай чулғаб олади. Атрофда нималар бўлаётганини кўрасиз-биласиз, ҳаётдан баҳра олишга ҳам интиласиз, лекин шу чоғдаги умр қандай ўтиб кетиб қолганини сезмайсиз. Умрингиз сирпаниб, тойиб кетганга ўхшайди. Шоир сизу бизни ана шундан огоҳ этяпти.
@oriftolib
👍1
#Сўраган_эдингиз
Xatoyim, xatoim ёки xatom
1995 йилги имло қоидаларига кўра, parvo, obro‘, mavqe, mavzu, avzo сўзларига I, II шахс эгалик қўшимчалари қўшилганда бир у товуши қўшиб айтилади ва шундай ёзилади: parvoyim, parvoying; parvoyimiz, parvoyingiz; obro‘yim, obro‘ying; obro‘yimiz, obro‘yingiz каби.
Хўш, хато сўзига эгалик қўшимчалари қўшилганда-чи? O унлиси билан тугаган сўзларга I, II шахс эгалик қўшимчалари -им, -инг шаклида ҳам, -м, -нг шаклида ҳам қўшилиши мумкин. Баъзида y товуши орттирилиши ҳам, орттирилмаслиги ҳам мумкин. Бунинг аниқ меъёри йўқ.
Энг тўғри йўл – жумла ёки ифоданинг талабига кўра иш кўриш. Xatom шаклида ишлатиш асосан бадиий адабиётда, айниқса шеъриятда вазн талабидан келиб чиқиб кўп қўлланади. Оғзаки нутқ қисқаликни ёқтиргани учун кўпроқ хатом варианти танланади.
Менинг хулосам шу: хато сўзини xatoyim, xatoim ва xatom шаклида ишлатиш мумкин.
Мисоллар лотин алифбосида кўрсатиб ўтилди. Хулоса кирил ёзувидаги ҳолатга ҳам тегишли.
👉 Тўлиқ ўқиш
@oriftolib
Xatoyim, xatoim ёки xatom
1995 йилги имло қоидаларига кўра, parvo, obro‘, mavqe, mavzu, avzo сўзларига I, II шахс эгалик қўшимчалари қўшилганда бир у товуши қўшиб айтилади ва шундай ёзилади: parvoyim, parvoying; parvoyimiz, parvoyingiz; obro‘yim, obro‘ying; obro‘yimiz, obro‘yingiz каби.
Хўш, хато сўзига эгалик қўшимчалари қўшилганда-чи? O унлиси билан тугаган сўзларга I, II шахс эгалик қўшимчалари -им, -инг шаклида ҳам, -м, -нг шаклида ҳам қўшилиши мумкин. Баъзида y товуши орттирилиши ҳам, орттирилмаслиги ҳам мумкин. Бунинг аниқ меъёри йўқ.
Энг тўғри йўл – жумла ёки ифоданинг талабига кўра иш кўриш. Xatom шаклида ишлатиш асосан бадиий адабиётда, айниқса шеъриятда вазн талабидан келиб чиқиб кўп қўлланади. Оғзаки нутқ қисқаликни ёқтиргани учун кўпроқ хатом варианти танланади.
Менинг хулосам шу: хато сўзини xatoyim, xatoim ва xatom шаклида ишлатиш мумкин.
Мисоллар лотин алифбосида кўрсатиб ўтилди. Хулоса кирил ёзувидаги ҳолатга ҳам тегишли.
👉 Тўлиқ ўқиш
@oriftolib
👍1
Бир бахя қолди: бахя нима?
Кўпчилик бу сўзни баҳия ёки баҳя тарзида хато ёзади. Менимча, бунинг сабаби – сўзнинг маъносини билмаслик.
“Бир бахя қолди” иборасидаги бахя вақтни билдирувчи сўз эмас. У масофани англатади.
Бахя форс тилидан олинган, ўзбек тилида кийимнинг тўғри чок билан бостирилган қирғоғи ва шундай чокнинг ўзи маъносида ишлатилади.
Чок ҳажми кичкина бўлгани сабабли у кичиклик маъносини ифодаловчи ибораларга кўчган:
Бир бахя – озгина, бир оз, кичкина.
Бир бахя ўтади – ошиб тушади, ўзади.
Бир бахя қолди – сал қолди, оз қолди.
📌 Демак,
Бахя ✅
Баҳия, баҳя ❌
👉 Тўлиқ ўқиш
@oriftolib
Кўпчилик бу сўзни баҳия ёки баҳя тарзида хато ёзади. Менимча, бунинг сабаби – сўзнинг маъносини билмаслик.
“Бир бахя қолди” иборасидаги бахя вақтни билдирувчи сўз эмас. У масофани англатади.
Бахя форс тилидан олинган, ўзбек тилида кийимнинг тўғри чок билан бостирилган қирғоғи ва шундай чокнинг ўзи маъносида ишлатилади.
Чок ҳажми кичкина бўлгани сабабли у кичиклик маъносини ифодаловчи ибораларга кўчган:
Бир бахя – озгина, бир оз, кичкина.
Бир бахя ўтади – ошиб тушади, ўзади.
Бир бахя қолди – сал қолди, оз қолди.
📌 Демак,
Бахя ✅
Баҳия, баҳя ❌
👉 Тўлиқ ўқиш
@oriftolib
👍1
...Оқил ота-оналар бергайдир мудом дакки,
У дунёда жаннатдан тўсгай бировнинг ҳаққи.
Раҳмим келар уларга, эй воҳ, қилдилар чакки –
Ҳаққимга қўл узатсам, қўлларимни чопдилар.
Бу мисралар ажойиб шоир, самимий инсон Ботиржон Эргашев қаламига мансуб. Ботир аканинг бир қанча шеърлари дилтортар қўшиқларга айланган. Кўпларини сиз ҳам эшитгансиз, балки ҳофизга қўшилиб хиргойи ҳам қилгандирсиз.
Кўнгилдан чиққан сўз кўнгилга етиб боради. Одамзод – яхши сўзнинг гадоси. Яхши сўзларни, самимий туйғуларни соғинган бўлсангиз, Ботиржон Эргашев саҳифаси айнан сиз учун.
👉 @Botirjon_Ergashev
У дунёда жаннатдан тўсгай бировнинг ҳаққи.
Раҳмим келар уларга, эй воҳ, қилдилар чакки –
Ҳаққимга қўл узатсам, қўлларимни чопдилар.
Бу мисралар ажойиб шоир, самимий инсон Ботиржон Эргашев қаламига мансуб. Ботир аканинг бир қанча шеърлари дилтортар қўшиқларга айланган. Кўпларини сиз ҳам эшитгансиз, балки ҳофизга қўшилиб хиргойи ҳам қилгандирсиз.
Кўнгилдан чиққан сўз кўнгилга етиб боради. Одамзод – яхши сўзнинг гадоси. Яхши сўзларни, самимий туйғуларни соғинган бўлсангиз, Ботиржон Эргашев саҳифаси айнан сиз учун.
👉 @Botirjon_Ergashev
Mehr bor bo‘lsin!
Uyini yangitdan bezashni istagan bir yapon taxta devorning bitta tomonini olib tashladi. Yaponlarning uylaridagi devorlar odatda taxta yoki gipsdan ishlanadi, ikkitasi yonma-yon qo‘yiladi va o‘rtaga ozgina bo‘sh joy tashlanadi.
U devorning birinchi qismini buzib olgach, bo‘sh joyda oyog‘ini mix qisib qolgan kaltakesakni ko‘rib, hayron bo‘ldi. Chunki bu mix taxminan o‘n yilcha oldin, uy qurilishida qoqilgan. Shuncha vaqt davomida bu kaltakesak hech yerga qimirlay olmay qanday yashab qoldi ekan? Qorong‘i devor orasida o‘n yil joyidan jilmay yashaganiga ishongisi kelmasdi.
Odam boshqa ishlarini tashlab, kaltakesakni kuzata boshladi. Shunda qayerdandir boshqa bir kaltakesak paydo bo‘ldi. Og‘zida yegulik olib kelib, mixga qisilgan sherigiga berdi. Bu manzarani ko‘rib turgan kishi hayratdan yoqasini ushladi. Nahotki? Axir maxluqlarning eng mukarrami, eng aqllisi bo‘lgan odam oilasidan, yaqinlaridan mehr-muhabbatini ayab turgan zamonda qandaydir bir kaltakesak mixga qisilib, yarimjon bo‘lib qolgan sherigini tashlab ketmasa? Bu qanday mehr, qanday sevgi bo‘ldi?
Ey odamlar! Ko‘nglingizdagi asl xazina – muhabbatni o‘ldirmang, sizni sevganlarni aslo tark etmang!
“Taqvim”da chop etilgan.
@oriftolib
Uyini yangitdan bezashni istagan bir yapon taxta devorning bitta tomonini olib tashladi. Yaponlarning uylaridagi devorlar odatda taxta yoki gipsdan ishlanadi, ikkitasi yonma-yon qo‘yiladi va o‘rtaga ozgina bo‘sh joy tashlanadi.
U devorning birinchi qismini buzib olgach, bo‘sh joyda oyog‘ini mix qisib qolgan kaltakesakni ko‘rib, hayron bo‘ldi. Chunki bu mix taxminan o‘n yilcha oldin, uy qurilishida qoqilgan. Shuncha vaqt davomida bu kaltakesak hech yerga qimirlay olmay qanday yashab qoldi ekan? Qorong‘i devor orasida o‘n yil joyidan jilmay yashaganiga ishongisi kelmasdi.
Odam boshqa ishlarini tashlab, kaltakesakni kuzata boshladi. Shunda qayerdandir boshqa bir kaltakesak paydo bo‘ldi. Og‘zida yegulik olib kelib, mixga qisilgan sherigiga berdi. Bu manzarani ko‘rib turgan kishi hayratdan yoqasini ushladi. Nahotki? Axir maxluqlarning eng mukarrami, eng aqllisi bo‘lgan odam oilasidan, yaqinlaridan mehr-muhabbatini ayab turgan zamonda qandaydir bir kaltakesak mixga qisilib, yarimjon bo‘lib qolgan sherigini tashlab ketmasa? Bu qanday mehr, qanday sevgi bo‘ldi?
Ey odamlar! Ko‘nglingizdagi asl xazina – muhabbatni o‘ldirmang, sizni sevganlarni aslo tark etmang!
“Taqvim”da chop etilgan.
@oriftolib
👍3
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
61%
Меҳнати сингган | Mehnati singgan
39%
Меҳнати синган | Mehnati singan
#Ёш_ижодкорларга_маслаҳат
Рей Бредбери:
Роман ёзишдан бошламанг. У жуда кўп вақт олади. Ёзувчиликка қисқа ҳикоялар орқали йўл топинг. Ҳар ҳафта бир нечта ҳикоя ёзинг. Қанча кўп бўлса, шунча яхши.
Бредберининг ўзи илк романи – “Фаренгейт бўйича 451 даража”ни ёзгунига қадар 30 йил шу тахлит ишлаган.
@oriftolib
Рей Бредбери:
Роман ёзишдан бошламанг. У жуда кўп вақт олади. Ёзувчиликка қисқа ҳикоялар орқали йўл топинг. Ҳар ҳафта бир нечта ҳикоя ёзинг. Қанча кўп бўлса, шунча яхши.
Бредберининг ўзи илк романи – “Фаренгейт бўйича 451 даража”ни ёзгунига қадар 30 йил шу тахлит ишлаган.
@oriftolib
👍2
Мосуво
Бу сўз арабчадан олинган, аслиятда ундан бошқа, бўлак деган маъноларни англатади. Ўзбек тилида бутунлай маҳрум бўлган, жудо бўлган, айрилган каби маъноларда ишлатилади:
У ҳамма нарсадан мосуво.
Мосуво бўлмоқ ибораси айрилмоқ, маҳрум бўлмоқ маъноларини англатади:
Қайга шошаётир умри равонинг,
Не топдинг ва недан бўлдинг мосуво.
А. Орипов.
Мосуво қилмоқ ибораси эса айирмоқ, маҳрум қилмоқ маъносида:
Уй-жойингдан мосуво қилиб, она шаҳрингдан чўл-биёбонга ҳайдаган бўлса!
Н. Сафаров, Наврўз.
📌 Демак,
Мосуво ✅
Мосиво ❌
@oriftolib
Бу сўз арабчадан олинган, аслиятда ундан бошқа, бўлак деган маъноларни англатади. Ўзбек тилида бутунлай маҳрум бўлган, жудо бўлган, айрилган каби маъноларда ишлатилади:
У ҳамма нарсадан мосуво.
Мосуво бўлмоқ ибораси айрилмоқ, маҳрум бўлмоқ маъноларини англатади:
Қайга шошаётир умри равонинг,
Не топдинг ва недан бўлдинг мосуво.
А. Орипов.
Мосуво қилмоқ ибораси эса айирмоқ, маҳрум қилмоқ маъносида:
Уй-жойингдан мосуво қилиб, она шаҳрингдан чўл-биёбонга ҳайдаган бўлса!
Н. Сафаров, Наврўз.
📌 Демак,
Мосуво ✅
Мосиво ❌
@oriftolib
ЎзА хабар беришича, “Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосига босқичма-босқич тўлиқ ўтишни таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Вазирлар Маҳкамаси қарори (61-сон, 10.02.2021й) қабул қилинибди.
Олдинроқ лотин алифбоси ислоҳи ва уни айнан ҳозир амалга ошириш зарурати ҳақида ёзган эдим.
Қарорга кўра, “йўл харитаси” ҳамда ишчи гуруҳ таркиби тасдиқланган. Ишчи гуруҳга Бош вазир Абдулла Арипов раҳбарлик қилар экан.
Лотин ёзувини ислоҳ қилиш бўйича шу пайтгача берилган таклифлар ва жамоатчилик фикри инобатга олинади, қулай, турли инжиқликлари йўқ, ўзбек тили табиатига мос алифбони қабул қилиб, лотин ёзувига тўлиқ ўтиб кетамиз деб умид қиламан.
@oriftolib
Олдинроқ лотин алифбоси ислоҳи ва уни айнан ҳозир амалга ошириш зарурати ҳақида ёзган эдим.
Қарорга кўра, “йўл харитаси” ҳамда ишчи гуруҳ таркиби тасдиқланган. Ишчи гуруҳга Бош вазир Абдулла Арипов раҳбарлик қилар экан.
Лотин ёзувини ислоҳ қилиш бўйича шу пайтгача берилган таклифлар ва жамоатчилик фикри инобатга олинади, қулай, турли инжиқликлари йўқ, ўзбек тили табиатига мос алифбони қабул қилиб, лотин ёзувига тўлиқ ўтиб кетамиз деб умид қиламан.
@oriftolib
“Менинг орзуларим кўп” рукнидан
Лотин алифбосининг янги таҳрири учун таклиф
Тилшунос олим ва амалиётчи ўқитувчи дўстларим билан лотин алифбосининг ўзбек тили табиатига анчагина мос, интернетга ва матн теришга қулай вариантини ишлаб чиққан эдик. Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосига босқичма-босқич тўлиқ ўтишни таъминлаш бўйича “йўл харитаси” тасдиқлангани ҳақидаги хабарни ўқигандан сўнг шу лойиҳани эълон қилишга қарор қилдим.
Мабодо маъқул келса, ислоҳ учун шу версиядан ҳам фойдаланиш мумкин. Балки, айнан олинмас. Лекин кўрсатилган далил ва асослар билан холис танишиб чиқилса, фақат хурсанд бўламиз.
Айтганча, бу мутлақо шахсий таклиф.
Алифбода нима ўзгаришлар бўлади?
1️⃣ Ч лотинчада С белгиси билан ифодаланади.
2️⃣ Ğ ğ, Ŏ ŏ, Ş ş ҳарфлари киритилади.
3️⃣ X ва H яхлитланади.
4️⃣ Ng ҳарфи алифбо таркибидан чиқарилади.
5️⃣ Тутуқ белгиси алифбодан ҳам, фойдаланишдан ҳам чиқарилади.
Изоҳ, далил ва асослар билан сайтда тўлиқ танишишингиз мумкин.
Алифбо варианти қуйида расм кўринишида илова қилинган.
Таклиф ва мулоҳазаларингизни изоҳларда қолдиришингиз мумкин.
@oriftolib
Лотин алифбосининг янги таҳрири учун таклиф
Тилшунос олим ва амалиётчи ўқитувчи дўстларим билан лотин алифбосининг ўзбек тили табиатига анчагина мос, интернетга ва матн теришга қулай вариантини ишлаб чиққан эдик. Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосига босқичма-босқич тўлиқ ўтишни таъминлаш бўйича “йўл харитаси” тасдиқлангани ҳақидаги хабарни ўқигандан сўнг шу лойиҳани эълон қилишга қарор қилдим.
Мабодо маъқул келса, ислоҳ учун шу версиядан ҳам фойдаланиш мумкин. Балки, айнан олинмас. Лекин кўрсатилган далил ва асослар билан холис танишиб чиқилса, фақат хурсанд бўламиз.
Айтганча, бу мутлақо шахсий таклиф.
Алифбода нима ўзгаришлар бўлади?
1️⃣ Ч лотинчада С белгиси билан ифодаланади.
2️⃣ Ğ ğ, Ŏ ŏ, Ş ş ҳарфлари киритилади.
3️⃣ X ва H яхлитланади.
4️⃣ Ng ҳарфи алифбо таркибидан чиқарилади.
5️⃣ Тутуқ белгиси алифбодан ҳам, фойдаланишдан ҳам чиқарилади.
Изоҳ, далил ва асослар билан сайтда тўлиқ танишишингиз мумкин.
Алифбо варианти қуйида расм кўринишида илова қилинган.
Таклиф ва мулоҳазаларингизни изоҳларда қолдиришингиз мумкин.
@oriftolib
🤣1
Лотин алифбосида X ва H нега яхлитланиши керак?
Бизнингча, X ва H нинг алоҳида белгилар билан ифодаланиши ҳар бир ўзбекнинг ёки ўзбек тилини иккинчи тил сифатида ўрганувчиларнинг энг оғриқли муаммоси. Чунки бу икки товуш оғзаки нутқда фарқланмайди.
Кимдир Ҳ ни Х деб талаффуз қилади ва ёзади. Кимдир Х ни ҳам Ҳ деб талаффуз қилади ва ёзади. Бу борада савод чиқариш учун бу икки ҳарф қатнашган сўзларни ёдлашдан бошқа йўл йўқ. Араблар 3 хил Х ёки Ҳ товушини фарқлайди, улар учун ҳар бири алоҳида товуш. Худди биз Қ ва К ни аниқ ва осон фарқлагандай. Форс-тожик тилида ҳам бўғиз товоши Ҳ ва тил орқа товуши Х фарқланади. Ўзбек тилида эса бундай ҳолат кузатилмайди.
Консерватив қарашдаги киши учун бу ўзгаришни қабул қилиш осон бўлмайди. Ўзим ҳам буни қабул қилишга бироз қийналдим. Лекин дўппини бир четга қўйиб, ўйлаб кўрилса, бу ҳақиқатан ҳам савод борасида катта енгиллик беришини англаш мумкин.
Агар икки ҳарф бирлашса, имлодаги хатоликларнинг салмоқли қисми йўқолади. Бу эса саводхонлик даражаси ўсишига хизмат қилади. Ҳозир имлодаги тахминан 40-50 фоиз хато айнан Ҳ ва Х ҳарфларини янглиш қўллашдан иборат.
Кирилл ёзувидаги бу икки ҳарф учун лотинчада H h ҳарфи ишлатилади. Чунки бу ҳарф лотин ёзувини ишлатадиган аксарият тилларнинг алифболарида Ҳ товушини ифода этади.
@oriftolib
Бизнингча, X ва H нинг алоҳида белгилар билан ифодаланиши ҳар бир ўзбекнинг ёки ўзбек тилини иккинчи тил сифатида ўрганувчиларнинг энг оғриқли муаммоси. Чунки бу икки товуш оғзаки нутқда фарқланмайди.
Кимдир Ҳ ни Х деб талаффуз қилади ва ёзади. Кимдир Х ни ҳам Ҳ деб талаффуз қилади ва ёзади. Бу борада савод чиқариш учун бу икки ҳарф қатнашган сўзларни ёдлашдан бошқа йўл йўқ. Араблар 3 хил Х ёки Ҳ товушини фарқлайди, улар учун ҳар бири алоҳида товуш. Худди биз Қ ва К ни аниқ ва осон фарқлагандай. Форс-тожик тилида ҳам бўғиз товоши Ҳ ва тил орқа товуши Х фарқланади. Ўзбек тилида эса бундай ҳолат кузатилмайди.
Консерватив қарашдаги киши учун бу ўзгаришни қабул қилиш осон бўлмайди. Ўзим ҳам буни қабул қилишга бироз қийналдим. Лекин дўппини бир четга қўйиб, ўйлаб кўрилса, бу ҳақиқатан ҳам савод борасида катта енгиллик беришини англаш мумкин.
Агар икки ҳарф бирлашса, имлодаги хатоликларнинг салмоқли қисми йўқолади. Бу эса саводхонлик даражаси ўсишига хизмат қилади. Ҳозир имлодаги тахминан 40-50 фоиз хато айнан Ҳ ва Х ҳарфларини янглиш қўллашдан иборат.
Кирилл ёзувидаги бу икки ҳарф учун лотинчада H h ҳарфи ишлатилади. Чунки бу ҳарф лотин ёзувини ишлатадиган аксарият тилларнинг алифболарида Ҳ товушини ифода этади.
@oriftolib
“Асфаласофилинга кетди”: асфаласофилин нима?
Тилимиздаги баъзи ибораларнинг умумий мазмунини биламиз, лекин таркибидаги сўзларнинг луғавий маъносини ҳар доим ҳам аниқ-тиниқ тушунмаймиз.
Асфаласофилин бўлмоқ ёки асфаласофилинга кетмоқ иборалари шундай иборалардан.
Асфаласофилин арабчадан кирган, аслиятда тубанларнинг тубани, энг ярамас, энг тубан маъноларини англатади. Ўзбек тилида алоҳида ҳолда дўзахнинг энг таги, жаҳаннам маъносида қўлланади. Иборалар ичида эса маъно ўзгаришларга учрайди.
Асфаласофилин бўлмоқ ёки асфаласофилинга кетмоқ:
1️⃣ Чуқурликка, жарликка тушиб кетмоқ.
2️⃣ Кўчма маънода: ҳалок бўлмоқ, ҳалокатга учрамоқ.
Асфаласофилин сўзлашув тилида аспаласофин шаклида ҳам ишлатилади.
📖 “Ўзбек тилининг изоҳли луғати” асосида тайёрланди.
@oriftolib
Тилимиздаги баъзи ибораларнинг умумий мазмунини биламиз, лекин таркибидаги сўзларнинг луғавий маъносини ҳар доим ҳам аниқ-тиниқ тушунмаймиз.
Асфаласофилин бўлмоқ ёки асфаласофилинга кетмоқ иборалари шундай иборалардан.
Асфаласофилин арабчадан кирган, аслиятда тубанларнинг тубани, энг ярамас, энг тубан маъноларини англатади. Ўзбек тилида алоҳида ҳолда дўзахнинг энг таги, жаҳаннам маъносида қўлланади. Иборалар ичида эса маъно ўзгаришларга учрайди.
Асфаласофилин бўлмоқ ёки асфаласофилинга кетмоқ:
1️⃣ Чуқурликка, жарликка тушиб кетмоқ.
2️⃣ Кўчма маънода: ҳалок бўлмоқ, ҳалокатга учрамоқ.
Асфаласофилин сўзлашув тилида аспаласофин шаклида ҳам ишлатилади.
📖 “Ўзбек тилининг изоҳли луғати” асосида тайёрланди.
@oriftolib
👍3
Qofiya nima?
Oxiri. Boshlanishi bu yerda.
Aruz vazni arab tiliga xos xususiyatlarga ega, shu sababli u arabcha va forscha soʻzlarni koʻp qoʻllashni talab etadi. Lekin mumtoz adiblarimiz shu holatda ham yangicha qofiyalarni topa olgan. Atoiy, Lutfiy, Alisher Navoiy, Bobur kabi mumtoz adiblarimizning sheʼrlarini shu nuqtayi nazardan oʻrganib koʻring. Oʻzingiz ham bunga amin boʻlasiz.
Mening nazarimda, keyingi davr turkiy sheʼriyatida Maxtumquli qofiyalarni yangilashga eng koʻp muvaffaq boʻlgan shoirlardan. XX asr oʻzbek sheʼriyatida esa Shavkat Rahmon bu borada tub burilish yasay olgan deyish mumkin.
Xalq ogʻzaki ijodida, jumladan, dostonlarda ham favqulodda va goʻzal qofiyalarga duch kelasiz.
Albatta, boshqa shoirlar ijodida ham qofiya yangilanishlari bor. Qofiya tanlash sheʼriyatning darajasini koʻrsatadigan jihat ham emas. Lekin eʼtibor qaratishga, oʻrganishga arziydigan mavzu.
👉 1-qism
👉 2-qism
👉 3-qism
👉 4-qism
👉 Toʻliq oʻqish
@oriftolib
Oxiri. Boshlanishi bu yerda.
Aruz vazni arab tiliga xos xususiyatlarga ega, shu sababli u arabcha va forscha soʻzlarni koʻp qoʻllashni talab etadi. Lekin mumtoz adiblarimiz shu holatda ham yangicha qofiyalarni topa olgan. Atoiy, Lutfiy, Alisher Navoiy, Bobur kabi mumtoz adiblarimizning sheʼrlarini shu nuqtayi nazardan oʻrganib koʻring. Oʻzingiz ham bunga amin boʻlasiz.
Mening nazarimda, keyingi davr turkiy sheʼriyatida Maxtumquli qofiyalarni yangilashga eng koʻp muvaffaq boʻlgan shoirlardan. XX asr oʻzbek sheʼriyatida esa Shavkat Rahmon bu borada tub burilish yasay olgan deyish mumkin.
Xalq ogʻzaki ijodida, jumladan, dostonlarda ham favqulodda va goʻzal qofiyalarga duch kelasiz.
Albatta, boshqa shoirlar ijodida ham qofiya yangilanishlari bor. Qofiya tanlash sheʼriyatning darajasini koʻrsatadigan jihat ham emas. Lekin eʼtibor qaratishga, oʻrganishga arziydigan mavzu.
👉 1-qism
👉 2-qism
👉 3-qism
👉 4-qism
👉 Toʻliq oʻqish
@oriftolib
👍1
Расул Ҳамзатов
ТЎРТЛИКЛАР
***
Сочим оқартириб ўтди куз-қишлар,
Куйларим тобора кўмилар дардга.
Болаларим каби ўсди ташвишлар,
Улар аллақачон ўзимдан катта.
***
Саҳройи Кабирдан тоғли ўлкамга
Шоирлар келдилар, айладим меҳмон.
Астойдил ачиниб, тушдилар ғамга:
“Наҳот қумингиз йўқ, наҳот йўқ бархан?!”
***
Иштонлари ямоқ тилло болалик,
Завқларингга яна тўлсам қанийди.
Ўсмирликка қайтиб шодон, беҳадик,
Уятчан, содда, ғўр бўлсам қанийди.
***
Акам уйланганди урушдан бурун,
Тўйда мақтаганди этигин мамнун.
Меҳмонлар ҳам олқиш ёғдирган эди...
Ундан шу этиклар ёдгордир энди.
Рус тилидан
Ориф Толиб
таржималари
@oriftolib
ТЎРТЛИКЛАР
***
Сочим оқартириб ўтди куз-қишлар,
Куйларим тобора кўмилар дардга.
Болаларим каби ўсди ташвишлар,
Улар аллақачон ўзимдан катта.
***
Саҳройи Кабирдан тоғли ўлкамга
Шоирлар келдилар, айладим меҳмон.
Астойдил ачиниб, тушдилар ғамга:
“Наҳот қумингиз йўқ, наҳот йўқ бархан?!”
***
Иштонлари ямоқ тилло болалик,
Завқларингга яна тўлсам қанийди.
Ўсмирликка қайтиб шодон, беҳадик,
Уятчан, содда, ғўр бўлсам қанийди.
***
Акам уйланганди урушдан бурун,
Тўйда мақтаганди этигин мамнун.
Меҳмонлар ҳам олқиш ёғдирган эди...
Ундан шу этиклар ёдгордир энди.
Рус тилидан
Ориф Толиб
таржималари
@oriftolib
#Ёш_ижодкорларга_маслаҳат
Рей Бредбери:
Буюк ёзувчиларга меҳр қўйинг, аммо улардай бўла олмайсиз. Уларга атай ёки беихтиёр тақлид қилишингиз аниқ. Ўша пайтларда шу гапларимни эсга олинг.
Кимгадир ўхшаш учун тиришиш керак эмас. Ўзингизни кашф этинг.
Ёш Бредбери Ҳерберт Уэлс, Жюл Верн, Артур Конан Дойл, Лаймен Френк Баум сингари адибларнинг асарларини севиб ўқиган. Лекин адабиётда ўз йўлини, услубини яратган.
@oriftolib
Рей Бредбери:
Буюк ёзувчиларга меҳр қўйинг, аммо улардай бўла олмайсиз. Уларга атай ёки беихтиёр тақлид қилишингиз аниқ. Ўша пайтларда шу гапларимни эсга олинг.
Кимгадир ўхшаш учун тиришиш керак эмас. Ўзингизни кашф этинг.
Ёш Бредбери Ҳерберт Уэлс, Жюл Верн, Артур Конан Дойл, Лаймен Френк Баум сингари адибларнинг асарларини севиб ўқиган. Лекин адабиётда ўз йўлини, услубини яратган.
@oriftolib
Мана бу ва манави
Бу, шу, у, ўша, мана бу, мана шу, ана шу, ана у сўзлари кўрсатиш олмошларидир. Охирги тўртта олмош “соф” кўрсатиш олмошларига мана ва ана сўзларини қўшиш орқали ясалган. Мана, ана сўзлари кўрсатиш маъносини якка ҳолда ҳам билдириши мумкин.
Мана бу, мана шу, ана шу каби олмошлар яқин масофадаги нарсани ажратиб кўрсатади, ана у, ана ўша олмошлари эса анча узоқда турган ёки олдиндан маълум нарсаларни ажратиб кўрсатади.
Мана бу ва ана у олмошлари сўзлашув услубида манави ва анави шаклида ҳам қўлланади. Бу шакл китобларга, луғатларга, масалан, изоҳли луғатга кирган. Олмошларни гапнинг мазмун-мундарижасига кўра ҳар икки кўринишда ишлатиш мумкин.
📌 Демак,
Мана бу, манави, ана у, анави ✅
@oriftolib
Бу, шу, у, ўша, мана бу, мана шу, ана шу, ана у сўзлари кўрсатиш олмошларидир. Охирги тўртта олмош “соф” кўрсатиш олмошларига мана ва ана сўзларини қўшиш орқали ясалган. Мана, ана сўзлари кўрсатиш маъносини якка ҳолда ҳам билдириши мумкин.
Мана бу, мана шу, ана шу каби олмошлар яқин масофадаги нарсани ажратиб кўрсатади, ана у, ана ўша олмошлари эса анча узоқда турган ёки олдиндан маълум нарсаларни ажратиб кўрсатади.
Мана бу ва ана у олмошлари сўзлашув услубида манави ва анави шаклида ҳам қўлланади. Бу шакл китобларга, луғатларга, масалан, изоҳли луғатга кирган. Олмошларни гапнинг мазмун-мундарижасига кўра ҳар икки кўринишда ишлатиш мумкин.
📌 Демак,
Мана бу, манави, ана у, анави ✅
@oriftolib
👍1
👍3