#Кундаликдан
Гапираётган гапинг тўғри бўлиши мумкин, лекин ниятинг тўғри бўлмаса, сўзингнинг аҳамияти пучаяди.
@oriftolib
Гапираётган гапинг тўғри бўлиши мумкин, лекин ниятинг тўғри бўлмаса, сўзингнинг аҳамияти пучаяди.
@oriftolib
Навоий – модерн шоир
Ҳар йили ҳазрат Навоийнинг туғилган куни муносабати билан тадбирлар ўтказилади. Шундай тадбирларда ғазал ўқийдиган ёшлар кўпинча ўша давр кийимларида кўриниш беради. Тўғри, замон руҳиятини акс эттириш керак. Лекин урғу бериладиган асосий жиҳат бу эмас.
Муҳим нуқта – Навоийни ўқиш ва уқиш. Албатта, бунинг ўзига яраша қийинчилиги бор. Навоий эски ўзбек тилида, чиғатойчада ёзган. Лекин истаган киши учун бу муаммога ечим топилади. Навоий асарлари учун луғатлардан фойдаланиш мумкин. 20–30 тача ғазални тушуниб ўқигандан кейин, луғатга эҳтиёж камаяди.
Ҳа, муддаога ўтсак. Навоий асарларини ўқиш ва тарғиб этиш учун ҳар сафар ўғил болалар чопон кийиб, қизлар тиллақош тақиб чиқиши шарт эмас. Бугунги кун кийимида ўқилганда ҳам ўша ғазал ўша ғазаллигича қолади. Албатта, бу ерда гап шорти ё майкада ғазалхонлик қилиш ҳақида кетмаяпти.
Навоийнинг ғоялари бугун ҳам аҳамиятли. Шу жиҳатдан, у модерн шоир. Модерн – замонавий дегани. Замонавий шоирни доим олдинги давр кишиси сифатида талқин этавериш уни бугунги кун ўқувчисидан узоқлаштиради.
Байрам ва тадбирларда ҳам иложи борича ҳозирги тилга яқин, тушунилиши осон ғазал ва рубоийлар танланиши керак. Ҳикматли сўзлар ёки насрий асарлардан парчаларнинг табдил вариантларидан фойдаланиш мумкин. Истаганлар мураккаброқ ғазалларни кейинчалик ўзи топиб ўқийверади. Муҳими – Навоий ижоди ҳақида ёрқинроқ, тушунарлироқ тасаввур бериш.
Айтганча, Навоий фақат байрамларда ўқиб-ўрганиладиган шоир эмас. Камида зиёлилар учун.
@oriftolib
Ҳар йили ҳазрат Навоийнинг туғилган куни муносабати билан тадбирлар ўтказилади. Шундай тадбирларда ғазал ўқийдиган ёшлар кўпинча ўша давр кийимларида кўриниш беради. Тўғри, замон руҳиятини акс эттириш керак. Лекин урғу бериладиган асосий жиҳат бу эмас.
Муҳим нуқта – Навоийни ўқиш ва уқиш. Албатта, бунинг ўзига яраша қийинчилиги бор. Навоий эски ўзбек тилида, чиғатойчада ёзган. Лекин истаган киши учун бу муаммога ечим топилади. Навоий асарлари учун луғатлардан фойдаланиш мумкин. 20–30 тача ғазални тушуниб ўқигандан кейин, луғатга эҳтиёж камаяди.
Ҳа, муддаога ўтсак. Навоий асарларини ўқиш ва тарғиб этиш учун ҳар сафар ўғил болалар чопон кийиб, қизлар тиллақош тақиб чиқиши шарт эмас. Бугунги кун кийимида ўқилганда ҳам ўша ғазал ўша ғазаллигича қолади. Албатта, бу ерда гап шорти ё майкада ғазалхонлик қилиш ҳақида кетмаяпти.
Навоийнинг ғоялари бугун ҳам аҳамиятли. Шу жиҳатдан, у модерн шоир. Модерн – замонавий дегани. Замонавий шоирни доим олдинги давр кишиси сифатида талқин этавериш уни бугунги кун ўқувчисидан узоқлаштиради.
Байрам ва тадбирларда ҳам иложи борича ҳозирги тилга яқин, тушунилиши осон ғазал ва рубоийлар танланиши керак. Ҳикматли сўзлар ёки насрий асарлардан парчаларнинг табдил вариантларидан фойдаланиш мумкин. Истаганлар мураккаброқ ғазалларни кейинчалик ўзи топиб ўқийверади. Муҳими – Навоий ижоди ҳақида ёрқинроқ, тушунарлироқ тасаввур бериш.
Айтганча, Навоий фақат байрамларда ўқиб-ўрганиладиган шоир эмас. Камида зиёлилар учун.
@oriftolib
👍6
Жўмрак
1️⃣ Турли асбобларнинг сув тушадиган қисми, тумшуғи, бурни.
Чойнак жўмраги. Обдаста жўмраги.
Супа четидаги ўчоқда қоп-қорайиб, жўмраги кемтик қумғон қопқоқни кўтариб, биқир-биқир қайнарди.
Ш. Тошматов, Эрк қуши.
2️⃣ Баъзи асбоб ва қурилмаларда сув тушиш йўлини очиб-беркитиб турадиган қисми; кран.
Самовар жўмраги. Жўмракни бурамоқ.
📌 Демак,
Жўмрак ✅
Жумрак ❌
@oriftolib
1️⃣ Турли асбобларнинг сув тушадиган қисми, тумшуғи, бурни.
Чойнак жўмраги. Обдаста жўмраги.
Супа четидаги ўчоқда қоп-қорайиб, жўмраги кемтик қумғон қопқоқни кўтариб, биқир-биқир қайнарди.
Ш. Тошматов, Эрк қуши.
2️⃣ Баъзи асбоб ва қурилмаларда сув тушиш йўлини очиб-беркитиб турадиган қисми; кран.
Самовар жўмраги. Жўмракни бурамоқ.
📌 Демак,
Жўмрак ✅
Жумрак ❌
@oriftolib
👍2
Asl va asil
Bu soʻzlarni koʻp yanglishtirib qoʻllaymiz. Sababi ularning talaffuzi bir-biriga yaqin va baʼzida oʻrni almashganda ham birikmadan maʼno chiqaveradi. Masalan, asl tilla va asil tilla. Nima farqi bor, qay biri toʻgʻri?
Asil soʻzi arabchadan, asliyatda naslli, zotli maʼnolarini anglatadi. Oʻzbek tilida esa aʼlo sifatli; toza, sof (qalbaki, past emas), koʻchma maʼnoda yaxshi xislatlarga, fazilatlarga ega boʻlgan; oliyjanob, bebaho; sof, pok maʼnolarini anglatadi.
Asil tosh birikmasi laʼl, zumrad, brilliant kabi qimmatbaho toshlarni ifodalaydi.
Asl soʻzi ham arabchadan kirgan, asliyatda kelib chiqish maʼnosini bildiradi. Oʻzbek tilida kelib chiqishi; nasli, tagi, kelib chiqqan (asos) joyi, bosh, dastlabki, chin, haqiqiy maʼnolarini anglatadi.
📌 Xoʻsh, asil tilla toʻgʻrimi yoki asl tilla? Asil tilla – sof, toza, boshqa metal aralashtirilmagan tilla degan maʼnoni anglatadi. Asl tilla esa haqiqiy tilla maʼnosiga ega. Soflik maʼnosi nazarda tutilganda asil soʻzini ishlatish kerak. Maʼnosiz ibora yuzaga kelmayotgani uchun bu oʻrinda asl soʻzini ishlatish ham xato emas. Lekin baʼzi oʻrinlarda maʼno farqlanadi va bu ikki soʻzni almashlab qoʻllash xatoga olib keladi.
Masalan:
Asl maqsad ✅
Asil maqsad ❌
Chunki asl maqsad – chin, haqiqiy maqsad. Asil maqsad esa sof, boshqa narsa aralashtirilmagan maqsad boʻlib qoladi va bu xato.
Asil soʻzi asosan narsa-buyumlarni, moddiylikni bildiruvchi soʻzlar bilan ishlatiladi. Uni maqsad, niyat, haqiqat, daraja kabi soʻzlarga nisbatan qoʻllash xatodir.
👉 Toʻliq oʻqish
@oriftolib
Bu soʻzlarni koʻp yanglishtirib qoʻllaymiz. Sababi ularning talaffuzi bir-biriga yaqin va baʼzida oʻrni almashganda ham birikmadan maʼno chiqaveradi. Masalan, asl tilla va asil tilla. Nima farqi bor, qay biri toʻgʻri?
Asil soʻzi arabchadan, asliyatda naslli, zotli maʼnolarini anglatadi. Oʻzbek tilida esa aʼlo sifatli; toza, sof (qalbaki, past emas), koʻchma maʼnoda yaxshi xislatlarga, fazilatlarga ega boʻlgan; oliyjanob, bebaho; sof, pok maʼnolarini anglatadi.
Asil tosh birikmasi laʼl, zumrad, brilliant kabi qimmatbaho toshlarni ifodalaydi.
Asl soʻzi ham arabchadan kirgan, asliyatda kelib chiqish maʼnosini bildiradi. Oʻzbek tilida kelib chiqishi; nasli, tagi, kelib chiqqan (asos) joyi, bosh, dastlabki, chin, haqiqiy maʼnolarini anglatadi.
📌 Xoʻsh, asil tilla toʻgʻrimi yoki asl tilla? Asil tilla – sof, toza, boshqa metal aralashtirilmagan tilla degan maʼnoni anglatadi. Asl tilla esa haqiqiy tilla maʼnosiga ega. Soflik maʼnosi nazarda tutilganda asil soʻzini ishlatish kerak. Maʼnosiz ibora yuzaga kelmayotgani uchun bu oʻrinda asl soʻzini ishlatish ham xato emas. Lekin baʼzi oʻrinlarda maʼno farqlanadi va bu ikki soʻzni almashlab qoʻllash xatoga olib keladi.
Masalan:
Asl maqsad ✅
Asil maqsad ❌
Chunki asl maqsad – chin, haqiqiy maqsad. Asil maqsad esa sof, boshqa narsa aralashtirilmagan maqsad boʻlib qoladi va bu xato.
Asil soʻzi asosan narsa-buyumlarni, moddiylikni bildiruvchi soʻzlar bilan ishlatiladi. Uni maqsad, niyat, haqiqat, daraja kabi soʻzlarga nisbatan qoʻllash xatodir.
👉 Toʻliq oʻqish
@oriftolib
👍6
Qofiya nima?
Davomi. Boshlanishi bu yerda.
Qofiyadosh soʻzlardagi oxirgi undosh va unlilar toʻla mos kelsa va ohangdoshlik kuchli boʻlsa, bu toʻq qofiya boʻladi. Biroq va firoq toʻq qofiya hosil qiladi.
Majnun va osmon och qofiyaga ega. Garchi ular bir xil undosh bilan tugagan boʻlsa-da, undoshlardan oldingi unlilar har xil, shu sababli ohangdoshlik kamaygan. Dars va bahs soʻzlari ham shunga oʻxshash. Ikkala soʻz ham bir xil undosh bilan tugagan, lekin ulardan oldingi undoshlar turlicha boʻlgani sababli ohangdoshlik pasaygan.
Soʻz oxiridagi tovush yoki qoʻshimchalar farqlanadigan, lekin umumiy ohandoshlik paydo boʻlgan oʻrinlarda ham och qofiya bor deb sanaladi. Masalan, yaraladimi-saralarini, darchadan-barchaga, hech kim-kessin soʻzlari ham qofiyadoshdir.
Shu oʻrinda bir nozik jihat bor. Qoʻshimchalar ham qofiya yasashga xizmat qiladi. Lekin ularning yolgʻiz oʻzi qofiya yasay olmaydi. Kitoblar va daftarlar soʻzi qofiyadosh emas. Garchi ular bir xil tovush bilan tugayotgan boʻlsa-da, qoʻshimchasiz qismi, yaʼni kitob va daftar soʻzlari soʻngidagi undoshlar (b, r) farqli. Shu bois bu yerda qofiya yoʻq.
Bir xil soʻzlar ham qofiyadosh hisoblanmaydi. Masalan, uchun-nechun, soʻroq-besoʻroq soʻzlari qofiyadosh emas. Chunki qoʻshimcha qoʻshilgan, oʻzgarish kiritilgan boʻlsa-da, ular aynan bitta soʻzdir: soʻroq – be-soʻroq; uchun – ne uchun.
👉 1-qism
👉 2-qism
👉 3-qism
👉 4-qism
@oriftolib
Davomi. Boshlanishi bu yerda.
Qofiyadosh soʻzlardagi oxirgi undosh va unlilar toʻla mos kelsa va ohangdoshlik kuchli boʻlsa, bu toʻq qofiya boʻladi. Biroq va firoq toʻq qofiya hosil qiladi.
Majnun va osmon och qofiyaga ega. Garchi ular bir xil undosh bilan tugagan boʻlsa-da, undoshlardan oldingi unlilar har xil, shu sababli ohangdoshlik kamaygan. Dars va bahs soʻzlari ham shunga oʻxshash. Ikkala soʻz ham bir xil undosh bilan tugagan, lekin ulardan oldingi undoshlar turlicha boʻlgani sababli ohangdoshlik pasaygan.
Soʻz oxiridagi tovush yoki qoʻshimchalar farqlanadigan, lekin umumiy ohandoshlik paydo boʻlgan oʻrinlarda ham och qofiya bor deb sanaladi. Masalan, yaraladimi-saralarini, darchadan-barchaga, hech kim-kessin soʻzlari ham qofiyadoshdir.
Shu oʻrinda bir nozik jihat bor. Qoʻshimchalar ham qofiya yasashga xizmat qiladi. Lekin ularning yolgʻiz oʻzi qofiya yasay olmaydi. Kitoblar va daftarlar soʻzi qofiyadosh emas. Garchi ular bir xil tovush bilan tugayotgan boʻlsa-da, qoʻshimchasiz qismi, yaʼni kitob va daftar soʻzlari soʻngidagi undoshlar (b, r) farqli. Shu bois bu yerda qofiya yoʻq.
Bir xil soʻzlar ham qofiyadosh hisoblanmaydi. Masalan, uchun-nechun, soʻroq-besoʻroq soʻzlari qofiyadosh emas. Chunki qoʻshimcha qoʻshilgan, oʻzgarish kiritilgan boʻlsa-da, ular aynan bitta soʻzdir: soʻroq – be-soʻroq; uchun – ne uchun.
👉 1-qism
👉 2-qism
👉 3-qism
👉 4-qism
@oriftolib
👍2
Қай бири тўғри?
(Масалан: чиқим камаймади, ... кўпайди.)
(Масалан: чиқим камаймади, ... кўпайди.)
Anonymous Quiz
24%
Қайтага | Qaytaga
25%
Қайтанга | Qaytanga
51%
Иккови ҳам тўғри.
Қозоғистон
Ён қўшнимиз Қозоғистон номини ёзишда баъзан хато қилиб турамиз. Чунки миллат номи – қозоқ, давлатнинг номи аслиятда, яъни қозоқ тилида Қазақстан, лекин ўзбекчада талаффуз варианти қабул қилинган – Қозоғистон.
Лекин Қозоқмозортепа, Қозоқтов каби жой номларида қозоқ сўзида товуш ўзгариши бўлмайди. Чунки қ товушидан кейин ундош товуш келяпти. Қ товушининг фонетик ўзгаришларга учраши асосан унли товушлар қўшилганда юз беради. Лекин ҳар доим ҳам эмас. Масалан, қозоқларда бўладиган, қозоқча маъносидаги қозоқи сўзида шундай: қозоқи кигиз, қозоқи чакмон, қозоқи қорамол зоти.
Аммо эгалик қўшимчаси қўшилганда товуш ўзгариши юз беради:
Қозоғим – қардошим, жон дўстим менинг.
📌 Демак,
Қозоғистон, Қозоқтов, қозоқи кигиз, қозоғим, қозоқ юрти ✅
Қозоқистон, Қозоғтов, қозоғи кигиз, қозоқим, қозоғ юрти ❌
@oriftolib
Ён қўшнимиз Қозоғистон номини ёзишда баъзан хато қилиб турамиз. Чунки миллат номи – қозоқ, давлатнинг номи аслиятда, яъни қозоқ тилида Қазақстан, лекин ўзбекчада талаффуз варианти қабул қилинган – Қозоғистон.
Лекин Қозоқмозортепа, Қозоқтов каби жой номларида қозоқ сўзида товуш ўзгариши бўлмайди. Чунки қ товушидан кейин ундош товуш келяпти. Қ товушининг фонетик ўзгаришларга учраши асосан унли товушлар қўшилганда юз беради. Лекин ҳар доим ҳам эмас. Масалан, қозоқларда бўладиган, қозоқча маъносидаги қозоқи сўзида шундай: қозоқи кигиз, қозоқи чакмон, қозоқи қорамол зоти.
Аммо эгалик қўшимчаси қўшилганда товуш ўзгариши юз беради:
Қозоғим – қардошим, жон дўстим менинг.
📌 Демак,
Қозоғистон, Қозоқтов, қозоқи кигиз, қозоғим, қозоқ юрти ✅
Қозоқистон, Қозоғтов, қозоғи кигиз, қозоқим, қозоғ юрти ❌
@oriftolib
👍2
#Табассум
Отингизни бундан ортиққа олмадилар
Бир куни саховат майдонининг эгаси Навоий қизиқ кўриниши ва ажойиб сўзлари билан ажралиб турувчи мавлоно Шиҳобуддин Мудаввинга марҳамат юзасидан эгар-жабдуқли бир от инъом қилди. Бу илтифот муносабати билан мавлавий ўзини олий ҳазратнинг хос кишилари қаторида ҳисоблаб, хизмат ва мулозаматни ҳаддан ошириб юборди.
Масалан, Навоий бирор ерга борадиган бўлса, у ҳам хизматда бўлар, уйга қайтиб келганда эса дарвоза ёнидан бир дақиқа ҳам нарига кетмас эди. Шу сабабдан лутфу карам манбаи Навоий ундан жуда қисилди, бироқ олий хулқи унинг дилини оғритишга ва очиқдан-очиқ ўз мулозиматидан узоқлаштиришга йўл қўймас эди.
Охири хизматкорлардан бири Амир (Алишер Навоий)нинг кўрсатмаси билан ўғри тариқида унинг отини бозорга олиб бориб сотди. Мавлавий Шиҳобуддин Мудаввин уни ҳақиқий ўғри деб ҳисоблади, орқасидан қидириб, икки тош йўлни пиёда босди, лекин отдан ҳеч қандай асар топмагач, юз берган воқеадан ҳайрон бўлиб, чопиб иззат денгизи бўлмиш Амир ҳузурига келди ва ўзининг саргардонлик кайфиятини арз қилди. Олий ҳазрат дедилар:
– Биз отингнинг баҳосини берамиз, фақат шу шарт биланки, бундан кейин от сақламайсан ва отланган чоғимизда бизга ҳам бошоғриқ бўлмайсан.
У бунга рози эканини маълум қилди. Шу вақт амир хизматкорга деди:
– Маълум миқдор ақчани мавлонога берингиз.
Ҳийлакорлик қилган киши унга 94 танга санаб берди. Мавлавий таажжубланиб:
– Инъом қилинган ақча 100 танга бўлиши керак, не сабабдан 6 танга кам? – деб сўради.
Ҳозир бўлганлардан бири деди:
– Отингизни бундан ортиққа олмадилар.
Хондамир,
“Макорим ул-ахлоқ”дан
@oriftolib
Отингизни бундан ортиққа олмадилар
Бир куни саховат майдонининг эгаси Навоий қизиқ кўриниши ва ажойиб сўзлари билан ажралиб турувчи мавлоно Шиҳобуддин Мудаввинга марҳамат юзасидан эгар-жабдуқли бир от инъом қилди. Бу илтифот муносабати билан мавлавий ўзини олий ҳазратнинг хос кишилари қаторида ҳисоблаб, хизмат ва мулозаматни ҳаддан ошириб юборди.
Масалан, Навоий бирор ерга борадиган бўлса, у ҳам хизматда бўлар, уйга қайтиб келганда эса дарвоза ёнидан бир дақиқа ҳам нарига кетмас эди. Шу сабабдан лутфу карам манбаи Навоий ундан жуда қисилди, бироқ олий хулқи унинг дилини оғритишга ва очиқдан-очиқ ўз мулозиматидан узоқлаштиришга йўл қўймас эди.
Охири хизматкорлардан бири Амир (Алишер Навоий)нинг кўрсатмаси билан ўғри тариқида унинг отини бозорга олиб бориб сотди. Мавлавий Шиҳобуддин Мудаввин уни ҳақиқий ўғри деб ҳисоблади, орқасидан қидириб, икки тош йўлни пиёда босди, лекин отдан ҳеч қандай асар топмагач, юз берган воқеадан ҳайрон бўлиб, чопиб иззат денгизи бўлмиш Амир ҳузурига келди ва ўзининг саргардонлик кайфиятини арз қилди. Олий ҳазрат дедилар:
– Биз отингнинг баҳосини берамиз, фақат шу шарт биланки, бундан кейин от сақламайсан ва отланган чоғимизда бизга ҳам бошоғриқ бўлмайсан.
У бунга рози эканини маълум қилди. Шу вақт амир хизматкорга деди:
– Маълум миқдор ақчани мавлонога берингиз.
Ҳийлакорлик қилган киши унга 94 танга санаб берди. Мавлавий таажжубланиб:
– Инъом қилинган ақча 100 танга бўлиши керак, не сабабдан 6 танга кам? – деб сўради.
Ҳозир бўлганлардан бири деди:
– Отингизни бундан ортиққа олмадилар.
Хондамир,
“Макорим ул-ахлоқ”дан
@oriftolib
👍1
Бир қулоч қанчага тенг?
ХI асрда яшаб ўтган буюк тилшунос олим Маҳмуд Кошғарий туркий тилларга оид бўлган қулоч сўзини қулач, яъни қўлингни оч, қулочни ёз маъносида талқин қилади.
Қулач сўзи тожик тилига “қулоч” шаклида, афғон тилига эса “чулач” тарзида ўтган бўлиб, у тахминан 165-175 см га тенг ёки 8 қарич “бир қулоч” бўлган.
Бир қулоч турли жойларда турлича бўлиб, Бухорода 142 см, Фарғонада 167 см деб олинган.
Демак, бир қулоч ўртача 140–170 см, тахминан ±1,5 метр атрофидаги ўлчов бирлигидир.
“Қизиқарли билимлар оламида” китоби асосида
@oriftolib
ХI асрда яшаб ўтган буюк тилшунос олим Маҳмуд Кошғарий туркий тилларга оид бўлган қулоч сўзини қулач, яъни қўлингни оч, қулочни ёз маъносида талқин қилади.
Қулач сўзи тожик тилига “қулоч” шаклида, афғон тилига эса “чулач” тарзида ўтган бўлиб, у тахминан 165-175 см га тенг ёки 8 қарич “бир қулоч” бўлган.
Бир қулоч турли жойларда турлича бўлиб, Бухорода 142 см, Фарғонада 167 см деб олинган.
Демак, бир қулоч ўртача 140–170 см, тахминан ±1,5 метр атрофидаги ўлчов бирлигидир.
“Қизиқарли билимлар оламида” китоби асосида
@oriftolib
Агар сизда битта олма, менда битта олма бўлса ва биз уларни алишсак, ҳар иккимизда биттадан олма қолади. Агар менда битта ғоя, сизда битта ғоя бўлса ва биз уларни алишсак, икковимизда ҳам иккитадан ғоя бўлади.
Бернард Шоу
@oriftolib
Бернард Шоу
@oriftolib
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
59%
Ўрта махсус таълим | Oʻrta maxsus taʼlim
41%
Ўрта-махсус таълим | Oʻrta-maxsus taʼlim
💯1
“Лутфан таклиф қилиш” тўғри эмас
Кейинги пайтда “лутфан таклиф қиламиз” деган ибора ишлатила бошлади. Бу ибора кўринишда гўзалга ўхшаб кўринади. Аммо маъно жиҳатдан “лутфан таклиф” қанчалар тўғри?..
Лутфан таклиф қиламан дейиш икки жиҳатдан нотўғри. Биринчидан, “лутф” билан “таклиф” луғавий жиҳатдан бир-бирига зиддир. Чунки “лутф” деб юмшоқлик ва назокат билан қилинган эътибор ёки муомалага айтилса, “таклиф”нинг луғавий маъноси кулфатга солиш, ташвишга қўйишдир. Таклиф қиламан деган гап “қадам ранжида қилишингизни сўрайман” деган гапга мазмунан яқиндир. Бировни зиёфат ёки базмга чақирган киши муомала одобига биноан, “сизни лаззат олишга чақираман” демай, “сизни ташвишга қўймоқчиман” дейди. Лутфан, яъни лутф қилиб сизни ташвишга қўяман, дейиш албатта тўғри эмас.
Ҳозир кўнглингизга “таклиф” сўзининг ташвишга қўйиш маъноси кўпчилик томонидан уқилмайди, деган фикр келди. Бу тўғри фикр. Чунки кўпчилик “таклиф” сўзини фақат чақириқ маъноси билан чеклаб ишлатади. Аммо масаланинг иккинчи жиҳати ҳам бор бўлиб, бу “лутфан таклиф” иборасининг чақириқ одобига зидлигидир. Меҳмон чақирувчи киши чақирилувчига, мен сизга лутф қилиб меҳмонликка чақираман деса, бу одобдан бўлмайди. Чақирилувчининг кўнглига “мен сенинг бундай лутфингга муҳтож эмасман” деган фикр келиши мумкин.
Агар чақирувчи чақирилувчига “лутфан марҳамат қилишингизни сўрайман” ёки “лутфан ташриф буюришингизни илтимос қиламан” деб мурожаат қилса, унда лутфни чақирилувчи чақирувчига қилган бўлади ва ибора мазмунан тўғри бўлади.
Алибек Рустамов
@oriftolib
Кейинги пайтда “лутфан таклиф қиламиз” деган ибора ишлатила бошлади. Бу ибора кўринишда гўзалга ўхшаб кўринади. Аммо маъно жиҳатдан “лутфан таклиф” қанчалар тўғри?..
Лутфан таклиф қиламан дейиш икки жиҳатдан нотўғри. Биринчидан, “лутф” билан “таклиф” луғавий жиҳатдан бир-бирига зиддир. Чунки “лутф” деб юмшоқлик ва назокат билан қилинган эътибор ёки муомалага айтилса, “таклиф”нинг луғавий маъноси кулфатга солиш, ташвишга қўйишдир. Таклиф қиламан деган гап “қадам ранжида қилишингизни сўрайман” деган гапга мазмунан яқиндир. Бировни зиёфат ёки базмга чақирган киши муомала одобига биноан, “сизни лаззат олишга чақираман” демай, “сизни ташвишга қўймоқчиман” дейди. Лутфан, яъни лутф қилиб сизни ташвишга қўяман, дейиш албатта тўғри эмас.
Ҳозир кўнглингизга “таклиф” сўзининг ташвишга қўйиш маъноси кўпчилик томонидан уқилмайди, деган фикр келди. Бу тўғри фикр. Чунки кўпчилик “таклиф” сўзини фақат чақириқ маъноси билан чеклаб ишлатади. Аммо масаланинг иккинчи жиҳати ҳам бор бўлиб, бу “лутфан таклиф” иборасининг чақириқ одобига зидлигидир. Меҳмон чақирувчи киши чақирилувчига, мен сизга лутф қилиб меҳмонликка чақираман деса, бу одобдан бўлмайди. Чақирилувчининг кўнглига “мен сенинг бундай лутфингга муҳтож эмасман” деган фикр келиши мумкин.
Агар чақирувчи чақирилувчига “лутфан марҳамат қилишингизни сўрайман” ёки “лутфан ташриф буюришингизни илтимос қиламан” деб мурожаат қилса, унда лутфни чақирилувчи чақирувчига қилган бўлади ва ибора мазмунан тўғри бўлади.
Алибек Рустамов
@oriftolib
👍5
Сўзи ҳисобсиз – ўзи ҳисобсиз.
Алишер Навоий
Изоҳ: сўзига масъулият билан қарамайдиган, кўп гапирадиган, сўзининг ҳисоби бўлмаган киши бошқа ишларда ҳам ҳисоб-китобни билмайди. Бундай кишининг дов-дастгоҳидан, ишидан ҳам барака қочади.
@oriftolib
Алишер Навоий
Изоҳ: сўзига масъулият билан қарамайдиган, кўп гапирадиган, сўзининг ҳисоби бўлмаган киши бошқа ишларда ҳам ҳисоб-китобни билмайди. Бундай кишининг дов-дастгоҳидан, ишидан ҳам барака қочади.
@oriftolib
Соғлик ва соғлиқ
Сўзнинг ҳар икки шакли тўғри. Улар соғ-саломат бўлиш, саломатлик, соғломлик маъноларида қўлланади:
Соғлигим – бойлигим.
Мақол.
Тани соғлик – туман бойлик.
Мақол.
Тенг миқдорда сабзи, қизилча, бодринг шарбатларидан коктейль қилиниб, овқатдан олдин ичилса, соғлик ва кайфият яхши бўлади.
“Фан ва турмуш”.
Соғлиқни сақлашнинг асосий тадбири бадантарбия бўлиб, кейин овқат ва ундан сўнг уйқу тадбиридир.
“Саодат”.
Негадир 2013 йилги имло луғатига соғлик сўзи алоҳида ҳолатда киритилмаган. Лекин соғлик-саломатлик, соғлик-сергаклик сўзлари луғатда бор. Изоҳли луғатда эса соғлик сўзи соғлиқ сўзининг варианти сифатида кўрсатилган.
Бу икки сўзни алмашлаб қўллаш мумкин. Лекин баъзи бирикма ва ибораларда тил ва кўз ўрганган вариантни танлаган маъқул.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги номида эса фақат соғлиқ варианти ишлатилади. Чунки у расмий ном сифатида шундай қабул қилинган.
📌 Демак,
Соғлиқ, соғлик, соғлиқни мустаҳкамлаш, Соғлиқни сақлаш вазирлиги ✅
@oriftolib
Сўзнинг ҳар икки шакли тўғри. Улар соғ-саломат бўлиш, саломатлик, соғломлик маъноларида қўлланади:
Соғлигим – бойлигим.
Мақол.
Тани соғлик – туман бойлик.
Мақол.
Тенг миқдорда сабзи, қизилча, бодринг шарбатларидан коктейль қилиниб, овқатдан олдин ичилса, соғлик ва кайфият яхши бўлади.
“Фан ва турмуш”.
Соғлиқни сақлашнинг асосий тадбири бадантарбия бўлиб, кейин овқат ва ундан сўнг уйқу тадбиридир.
“Саодат”.
Негадир 2013 йилги имло луғатига соғлик сўзи алоҳида ҳолатда киритилмаган. Лекин соғлик-саломатлик, соғлик-сергаклик сўзлари луғатда бор. Изоҳли луғатда эса соғлик сўзи соғлиқ сўзининг варианти сифатида кўрсатилган.
Бу икки сўзни алмашлаб қўллаш мумкин. Лекин баъзи бирикма ва ибораларда тил ва кўз ўрганган вариантни танлаган маъқул.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги номида эса фақат соғлиқ варианти ишлатилади. Чунки у расмий ном сифатида шундай қабул қилинган.
📌 Демак,
Соғлиқ, соғлик, соғлиқни мустаҳкамлаш, Соғлиқни сақлаш вазирлиги ✅
@oriftolib
1👍3🔥1💯1
Бир чақирим қанчага тенг?
Чақирим туркий сўз, чақирмоқ феълидан ясалган. Албатта, бунда ён атрофнинг тинч-осудалиги ҳам аҳамиятга эга. Ҳозир шаҳар шароитида овозингиз беш юз метрга ҳам етиб бормаслиги мумкин. Чақирим очиқ дала шароитида кишининг товушини иккинчи шериги эшита олиши мумкин бўлган масофадир.
Чақирим катта масофаларни ўлчаш учун Ўрта Осиёда қадимдан қўллаб келинган. Миллий энциклопедияда ёзилишича, қиймати 1200 қадамга тенг. Агар бир қадам ўртача 0,75 м экани ҳисобга олинса, унда 1 чақирим 0,9 км га тенг бўлади.
Чор Россиясининг 1894 йилда рус ўлчов бирлигига ўтиши тўғрисидаги кўрсатмаси чиққан давргача 1 чақирим 0,9 км га, ундан кейин эса 1,06 ёки1,08 км га тенг бўлган. Ҳозир 1 чақирим деганда 1 км тушунилади.
Баъзи манбаларда 1 чақирим 1006 метр деб берилган. Бу 1,006 км га тенг. Шу маълумотга таянилса, у километр билан деярли бир хил узунликни англатади.
Изоҳли луғатда эса чақирим 1,06 км га тенг деб берилган.
Менинг хулосам эса шу: 1 чақирим 1 километр атрофидаги масофага тенг. Уни бадиий адабиётларда километр ўрнида бемалол қўллаш мумкин.
@oriftolib
Чақирим туркий сўз, чақирмоқ феълидан ясалган. Албатта, бунда ён атрофнинг тинч-осудалиги ҳам аҳамиятга эга. Ҳозир шаҳар шароитида овозингиз беш юз метрга ҳам етиб бормаслиги мумкин. Чақирим очиқ дала шароитида кишининг товушини иккинчи шериги эшита олиши мумкин бўлган масофадир.
Чақирим катта масофаларни ўлчаш учун Ўрта Осиёда қадимдан қўллаб келинган. Миллий энциклопедияда ёзилишича, қиймати 1200 қадамга тенг. Агар бир қадам ўртача 0,75 м экани ҳисобга олинса, унда 1 чақирим 0,9 км га тенг бўлади.
Чор Россиясининг 1894 йилда рус ўлчов бирлигига ўтиши тўғрисидаги кўрсатмаси чиққан давргача 1 чақирим 0,9 км га, ундан кейин эса 1,06 ёки1,08 км га тенг бўлган. Ҳозир 1 чақирим деганда 1 км тушунилади.
Баъзи манбаларда 1 чақирим 1006 метр деб берилган. Бу 1,006 км га тенг. Шу маълумотга таянилса, у километр билан деярли бир хил узунликни англатади.
Изоҳли луғатда эса чақирим 1,06 км га тенг деб берилган.
Менинг хулосам эса шу: 1 чақирим 1 километр атрофидаги масофага тенг. Уни бадиий адабиётларда километр ўрнида бемалол қўллаш мумкин.
@oriftolib
👍2
Ошиқ ўлдим...
Ошиқ ўлдум панд берманг, чорам асбобин тузунг,
Ишқ зор этганга зулм этманг, тараҳҳум кўргузунг.
Эйки дерсиз ишқ аро сабринг уйин обод қил,
Мундоқ этгунча ҳаётим қасри бунёдин бузунг.
Сарвинозим гар борур кўз боғидин, қилмон қабул,
Гар анинг ўрнида тўби наҳлини ўлтурғузунг.
Онсизин, эй дўстлар, не заҳру не обиҳаёт,
Ким мусовийдур менга гар ўлтурунг, гар тиргузунг.
Гар ажал турғузмади жисмимни ул ой кўйида,
Дўстлар, наъшимни бори анда бир дам турғузунг.
Дурд келтурдунг дебон ёзғурмангуз, эй аҳли ишқ,
Бок йўқ зуҳдум ридоси кунжига солиб сузунг.
Чун Навоий кўнглини қилди гириҳ бир тори зулф,
Дўстлар, сарриштаи уммидини андин узунг.
Алишер Навоий
Луғат
Асбоб – сабаблар.
Тўби наҳли – жаннат дарахти.
Мусовий – тенг, баробар. Бу ўринда фарқсиз маъносида.
Наъш – тобут.
Дурд – қуйқа, қолдиқ.
Гириҳ – тугун, чигал.
Сарришта – калаванинг учи, ипнинг учи. Сарриштаи уммид – умид боғлаш, боғланиш умиди.
@oriftolib
Ошиқ ўлдум панд берманг, чорам асбобин тузунг,
Ишқ зор этганга зулм этманг, тараҳҳум кўргузунг.
Эйки дерсиз ишқ аро сабринг уйин обод қил,
Мундоқ этгунча ҳаётим қасри бунёдин бузунг.
Сарвинозим гар борур кўз боғидин, қилмон қабул,
Гар анинг ўрнида тўби наҳлини ўлтурғузунг.
Онсизин, эй дўстлар, не заҳру не обиҳаёт,
Ким мусовийдур менга гар ўлтурунг, гар тиргузунг.
Гар ажал турғузмади жисмимни ул ой кўйида,
Дўстлар, наъшимни бори анда бир дам турғузунг.
Дурд келтурдунг дебон ёзғурмангуз, эй аҳли ишқ,
Бок йўқ зуҳдум ридоси кунжига солиб сузунг.
Чун Навоий кўнглини қилди гириҳ бир тори зулф,
Дўстлар, сарриштаи уммидини андин узунг.
Алишер Навоий
Луғат
Асбоб – сабаблар.
Тўби наҳли – жаннат дарахти.
Мусовий – тенг, баробар. Бу ўринда фарқсиз маъносида.
Наъш – тобут.
Дурд – қуйқа, қолдиқ.
Гириҳ – тугун, чигал.
Сарришта – калаванинг учи, ипнинг учи. Сарриштаи уммид – умид боғлаш, боғланиш умиди.
@oriftolib
Qofiya nima?
Davomi. Boshlanishi bu yerda.
Qofiyaga juda qattiq yopishib olmaslik kerak. Qofiyadagi baʼzi qusurlar, “aybgina”larga koʻz yumsa boʻladi. Muhimi – sheʼrning taʼsirchanligi va toʻkis mazmuni. Qofiyasi toʻq, lekin magʻzi puch sheʼrning qimmati yoʻq. Qofiyasi yoʻgʻ-u, magʻzi bor, taʼsirchanligi kuchli sheʼr chinakam asar sanalaveradi. Yuqorida taʼkidlanganidek, bunday sheʼr yozish ancha mushkul. Asosiysi, bu borada “qofiya kelganda maʼno yoʻl beradi” qabilida ish tutilmasa boʻldi 🙃.
Sheʼrning qofiyasi ham, mazmuni ham zoʻr boʻlsa-chi? Unda bu nur ustiga nur, chinakam sanʼatkorlikdir. Baʼzida usta shoirlar ham bir necha qavatli qofiyalar, soʻz oʻyinlarini qoʻllamoqchi boʻlib, sheʼrni sunʼiylashtirib qoʻyadi. Qofiya bezak ekanini hech qachon unutmaslik kerak. Yoʻqsa, qosh qoʻyaman deb koʻz chiqarish yoki soʻz oʻynatuvchi huqqabozday harakat qilib qoʻyish mumkin.
Oson yoʻldan borib, doim takrorlanadigan qofiyalarni qoʻllash sheʼrning sifatini tushiradi. Osmon degan soʻzga darrov har on degan soʻzni qofiya qilib keltiravermaslik kerak. Koʻp kitob oʻqish soʻz boyligini oshiradi, soʻz boyligi oshishi esa fikrni aniq, tushunarli, ravon va ortiqcha takrorlarsiz ifodalash imkonini beradi. Demak, yaxshi qofiya topish uchun koʻp oʻqish va yangilikka intilish hissi koʻmak beradi.
👉 1-qism
👉 2-qism
👉 3-qism
👉 4-qism
@oriftolib
Davomi. Boshlanishi bu yerda.
Qofiyaga juda qattiq yopishib olmaslik kerak. Qofiyadagi baʼzi qusurlar, “aybgina”larga koʻz yumsa boʻladi. Muhimi – sheʼrning taʼsirchanligi va toʻkis mazmuni. Qofiyasi toʻq, lekin magʻzi puch sheʼrning qimmati yoʻq. Qofiyasi yoʻgʻ-u, magʻzi bor, taʼsirchanligi kuchli sheʼr chinakam asar sanalaveradi. Yuqorida taʼkidlanganidek, bunday sheʼr yozish ancha mushkul. Asosiysi, bu borada “qofiya kelganda maʼno yoʻl beradi” qabilida ish tutilmasa boʻldi 🙃.
Sheʼrning qofiyasi ham, mazmuni ham zoʻr boʻlsa-chi? Unda bu nur ustiga nur, chinakam sanʼatkorlikdir. Baʼzida usta shoirlar ham bir necha qavatli qofiyalar, soʻz oʻyinlarini qoʻllamoqchi boʻlib, sheʼrni sunʼiylashtirib qoʻyadi. Qofiya bezak ekanini hech qachon unutmaslik kerak. Yoʻqsa, qosh qoʻyaman deb koʻz chiqarish yoki soʻz oʻynatuvchi huqqabozday harakat qilib qoʻyish mumkin.
Oson yoʻldan borib, doim takrorlanadigan qofiyalarni qoʻllash sheʼrning sifatini tushiradi. Osmon degan soʻzga darrov har on degan soʻzni qofiya qilib keltiravermaslik kerak. Koʻp kitob oʻqish soʻz boyligini oshiradi, soʻz boyligi oshishi esa fikrni aniq, tushunarli, ravon va ortiqcha takrorlarsiz ifodalash imkonini beradi. Demak, yaxshi qofiya topish uchun koʻp oʻqish va yangilikka intilish hissi koʻmak beradi.
👉 1-qism
👉 2-qism
👉 3-qism
👉 4-qism
@oriftolib
