مزار ابوالقاسم لاهوتی در آرامستان مشاهیر مسکو.

♦️ابوالقاسم لاهوتی(۱۲۶۴- ۱۳۳۶ش) شاعر و نویسندهٔ شهیر کرمانشاهی است. پژوهشگران گرانسنگی همچون شفیعی کدکنی، اخوان ثالث، سپانلو، یاحقی، حمیدیان، شمس لنگرودی، پورنامداریان و... به اهمیت او در شعر معاصر پرداخته‌اند.

♦️وی در شوروی معاون ماکسیم گورکی در انجمن نویسندگان بود و در تاجیکستان با تلاش برای تشکیل جمهوری و سرودن اولین سرود ملیِ تاجیکستان، تاسیس انجمن نویسندگان، تاسیس تئاتر و اُپرا... نقش مهمی در احیای زبان فارسی در شوروی داشت.
همسر اوکراینی او نیز شاهنامه فردوسی را در شش جلد به روسی برگردان نمود.

♦️مردم قدردان تاجیکستان به پاس زحمات او چندین بنا از جمله تئاتر، اپرای شهر، کتابخانه و موزه را با عنوان لاهوتی تاسیس و یا نامگذاری نموده و دو تندیس از او در شهر دوشنبه نصب کرده‌اند.

♦️از دیوان ابوالقاسم لاهوتی، شعر میهن ای میهن، توسط اساتید گرامی شجریان، افتخاری و سالار عقیلی در ایران و احمد ظاهر در افغانستان خوانده شده است:
تنیده یاد تو در تار و پودم، بود لبریز از عشقت وجودم و...

تصاویری از وی و خانواده در کانال کتیبه

مرتضی رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

یادگاری در کتیبه‌ها

🔸عکس بالا، کتیبۀ مزار ، ۱۱۱۷ق، موزه ملی بنگلادش
متن سمت چپ کتیبه: من نوشتم صرف کردم روزگار، من نمانم خط بماند یادگار.
سمت راست: "نوشته بماند بخط غریب، نصر من‌الله و فتح قریب".

🔸عکس پایین: کتیبۀ فارسی اما به خط کوفی، آرامگاه مومنه خاتون، شهر نخجوان، ۵۸۲ق

- متن کتیبه: ما بگردیم پس بماند روزگار، ما بمیریم این بماند یادگار، یا رب چشم بد دور کن.

🔸برخی کتیبه‌های فارسی بر بناها، مزارات و انتهای نسخه‌ها یافت میشود که هدف از نوشتن و کتیبه را، یادگاری و جاودانگی، طلب آمرزش و یا ثواب خصوصا در کتابت نسخه‌ها ذکر نموده‌اند.

🔸معرفی چند جمله یادگاری در کتیبه‌ها و نُسَخ:

- این نوشتم تا بماند یادگار، من بمیرم خط بماند ماندگار.
- نوشتم یادگار از بهر یاری، كه یادآور بود در روزگاری.
- یادگار این قدر تمام بود، غرض از یادگار نام بود.
- هر آن عاقل كه این خط را بخواند، بداند كه جهان با كس نماند.
- این نبشتم از برای آخرت، بوك (بود که) باشد ذنبها را مغفرت.
- نهایتا شعر زیبای سعدی برای بیان هدفش در تصنیف گلستان:
غرض نقشی است كز ما باز ماند، كه هستی را نمی‌بینم بقایی.

مرتضی رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

شاعری با اشعار ناسروده

🔸گفته میشود ابوسعید ابوالخیر (۳۵۷-۴۴۰ق) سه بیت شعر بیشتر نسروده است اما کشورهای هند، بنگلادش، پاکستان، افغانستان و برخی از کشورهای آسیای میانه، مشحون از صدها شعر و کتیبه‌ای است که به او منسوب است و بیش از ۱۸۰۰ رباعی از وی فهرست شده است.

🔸او کلمات و اشعار عاشقانۀ بسیاری را به حوزه تصوف و عرفان وارد کرد و از این لحاظ مورد اعتراض و شماتت بسیاری از عرفا قرار گرفت اما سبب شد تا عشق از عناصر بنیادینِ عرفان ایرانی شود و جای "عرفانِ زهدی" را بگیرد.

🔸شاید علت انتساب این مقدار اشعار به نام او، نقشی است که در جایگزینی "خوف" با "دلسپردگی" در اعتقادات داشته است.

🔸برخی از اشعار او در کتیبه‌ها:

- گویند به حشر گفتگو خواهد بود،
وان یار عزیز تندخو خواهد بود/
از خیر محض جز نکویی ناید،
خوش باش که عاقبت نکو خواهد بود.

- عاشق که غمش بر همه کس ظاهر بود،
جمعیت او تفرقهٔ خاطر بود/

- دایم همه جا با همه کس در همه کار،
میدار نهفت چشمِ دل جانب یار/

کانال کتیبه‌های فارسی:
https://t.iss.one/katibefarsi

مرتضی رضوانفر
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی

شمایل شاه‌عباس بر کلیسای جامع ارمنستان.

🔸به مناسبت ۳۰دی سالروز درگذشت شاه عباس.

🔸در میانۀ جنگهای ایران و عثمانی، شاه عباس پس از انتقال ارامنه به اصفهان، تصمیم گرفت مهمترین کلیسای ارامنۀ جهان را از شهر مذهبی اچمیادزین در ارمنستان، به اصفهان منتقل کند.

🔸پیشوای جامع ارامنه برای جلوگیری از اینکار، تصمیم گرفت شمایل شاه‌عباس را بر اساس چهره‌ای که از وی ارایه شده بود بر مهمترین نقطۀ کلیسا (زیر ناقوس) حک کند.

🔸گفته میشود زمانیکه نیروهای سپاه شاه‌عباس به محوطۀ کلیسا وارد شدند با نگرانی از تخریب شمایل و برای حفظ حرمت شاه از اینکار منصرف شدند و ارامنه نیز از آن تاریخ این شمایل را حفظ کرده‌اند.

🔸ارمنستان اولین کشور جهان است که مسیحیت را بعنوان دین رسمی و توسط تیرداد سوم اشکانی در سال ۳۰۱م پذیرفت. ۱۳سال بعد روم باستان مسیحیت را به رسمیت شناخت.

کتیبهٔ فارسی کانالی برای معرفی میراث مشترک ایران و جهان:
https://t.iss.one/katibefarsi

مرتضی رضوانفر
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی

آرامگاه حکیم ری در هرات

🔸امام فخر رازی (۶۰۶-۵۴۴ ق) یکی از بزرگترین متفکران ایرانی است. وی در شهر ری زاده شد اما ریشه طبرستانی دارد.

🔸لقبش امام المشککین بود زیرا در همه چیز تشکیک میکرد و به قول استاد زریاب خویی، در مباحث علمی اهل تقلید نبود و استقلال رای داشت، دکتر پورجوادی وی را به لحاظ توجه به علوم و معارف، ارسطویی در میان متفکران اسلامی مینامد و دکتر دادبه، او را نتیجه بقای عصرزرین قلمداد میکند.

🔸گفته میشود در کلاسهای او بیش از دوهزار نفر شرکت داشتند همچنین مورد احترام خاص شاهان و امیران بود.

🔸در زمان هجوم ارتش روسیه به افغانستان آرامگاه وی ویران شد و
در سال ۲۰۲۰م بازسازی آن توسط شرکت دیار سازان با حمایت مالی موسسه تیکای ترکیه انجام گرفت.

متن کتیبۀ آرامگاه:
اگر دشمن نسازد با تو ای دوست
تو میباید که با دشمن بسازی
.......
ولیکن چند روزی صبر فرما
نه او ماند، نه تو، نه فخر رازی

🔸با تشکر از دکتر خالق‌نیا، رئیس محترم خانه فرهنگ ایران در هرات برای همکاریها و مساعدتهای فراوان ایشان.

🔸کتیبه فارسی، کانالی برای معرفی میراث مشترک ایران و جهان


مرتضی رضوانفر
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی

کتیبۀ امیر سمنانی در بنگلادش با خط شیرازی.

🔸نوزده بهمن سالروز درگذشت شاه‌شجاع گورکانی فرزند شاه‌جهان و مادر ایرانی او ممتاز محل است که هردو در تاج محل مدفون هستند.

🔸وی حاکم بنگال بود و پس از شکست از برادرش اورنگ زیب به برمه (=میانمار) گریخت و قصد سفر به ایران نمود اما به دست حاکم برمه کشته شد.

🔸کتیبۀ بالا با نام شاه شجاع و به دستور معاونش، امیر ابوالقاسم حسینی طباطبائی سمنانی نوشته شده است.

🔸با اینکه کتیبه‌های فارسی معمولا به خط نستعلیق نوشته میشد، اما این کتیبه به خط ثلث و البته به زیبایی نگاشته شده و امضای خوشنویسی شیرازی را در انتها دارد.

🔸متن کتیبه در باره وقف ۲۲ باب دکان در داکا برای کمک به مستمندان است، متاسفانه پس از سقوط کتیبه، چند تکه از آن مفقود شده و اکنون در موزه ملی بنگلادش نگهداری میشود.

🔸بخشی از متن کتیبه:
ابوالقاسم الحسینی الطباطبایی السمنانی این خجسته مقام...بیست و دو دکان وقف نمود مشروط آنکه... صرف مساکین نمایند...کرایه ازو نگیرند... کتبه سعدالدین محمد الشیرازی فی ۱۰۵۵

کتیبه، کانالی برای معرفی میراث مشترک ایران و جهان.

https://t.iss.one/katibefarsi

مرتضی رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

آرامستان ایرانیان در داغستان روسیه.

🔸در جمهوری داغستان روسیه چندین آرامستان به نام ایرانیان در شهرهای خاسایورت، قیزلار، ماخاچکالا و... وجود دارد.

🔸این آرامستانها مربوط به صدها هزار ایرانی است که در نیمه دوم قرن 19م به دلیل مشکلات اقتصادی در ایران و نیاز روسیه به نیروی کار، به منطقۀ قفقاز جنوبی (گرجستان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان) و قفقاز شمالی (داغستان، چچن، اوستیا و ...) مهاجرت کردند.

🔸بسیاری از سنگ مزارها مربوط به مناطق آذری نشین ایران است و اکثرا تاکید بر کلمه ایرانی، نام شهر، نام روستا، همچنین استفاده از نماد شیر و خورشید همراه با شمشیر ذوالفقار (پرچم وقت) دارد.

🔸آرامستان شهر ماخاچکالا، مرکز جمهوری داغستان، از جمله مکانهایی است که بسیار سالم مانده و سنگهایی با نام شهرهای تبریز، اردبیل، سراب، خامنه، خلخال، زنجان و همچنین همدان، قزوین و کرمانشاه دارد.

🔸بسیاری از نوادگان مهاجرین پس از آزادی از حکومت شوروی، با روستاهای خود در ایران مرتبط شده و اقوام خود را یافته‌اند.

کتیبه کانالی برای معرفی میراث مشترک ایران و جهان:
https://t.iss.one/katibefarsi

مرتضی رضوانفر
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی

نوروزگان مبارک
شعر بهاریه در کتیبه مسجدِ شاه‌ عباس، روسیه.

🔸شهر دربند در روسیه به دستور قباد یکم و توسط فرزندش خسرو انوشیروان بعنوان بام تمدن ساسانی ساخته شد.
این شهر بارها توسط حکومتهای مختلف جهان تسخیر شد و نهایتا طی عهدنامه گلستان از ایران جدا گردید.

🔸دربند که در سال ۲۰۰۳م ثبت جهانی شد، دارای میراث ارزشمندی از دوره‌های ساسانی و اسلامی است، از جمله مسجد شاه‌عباس که طبق کتیبۀ آن، در سال ۱۰۳۶ق به دستور وی بنا گردید.
🔸در محراب مسجد چندین کتیبه از اشعار فارسی است:

🔸بخشی از متن کتیبۀ مرمت مسجد در سال ۱۱۲۴ق:
حمد بیحد واحد یکتا، به خداوند خالق اکبر، ....
ابتداء بهار موسم گل، جمع گشتند مردمان اکثر.
بذل کردند تحفه‌ای هریک، بهر تعمیر مسجد و منبر، ....

🔸این شهر که قدیمی ترین شهر روسیه شمرده میشود، اکثر آیینهای ایرانی از جمله نوروز را باشکوه برپا میکند.

❤️ با آرزوی سالی سرشار از شادی برای ایرانیان پاکزاد.

مرتضی رضوانفر

فرمان "رمضانی" شاه عباس برای بادکوبه

🔸مسجد جمعه باکو، یکی از مهمترین مساجد قفقاز جنوبی است که در سال 2000 ذیل پرونده شهر تاریخی باکو، در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

🔸این مسجد ارزشمند که در زمان شوروی سابق(سایوز)، تبدیل به موزهٔ فرش شده بود دارای کتیبه‌های فارسی ارزشمندی از قرن ۸ تا ۱۳ق است، از جمله آنها فرامین سه پادشاه شامل اولجایتو محمد خدابنده،قرن۸، شاه طهماسب ۹۶۴ق، شاه عباس ۱۰۲۴ق، و چند کتیبه وقف و مرمت در قرن۱۳ق است.

🔸بخشی از متن کتیبه فرمان شاه عباس مبنی بر تخفیف مالیاتی مردم باکو در ماه مبارک رمضان:
«حکم جهان مطاع شد آنکه در این وقت بنابر عنایت بی غایت شاهانه در باب شیعیان بادکوبه، الکا (ناحیه) شیروان... یک ماهۀ شهر رمضان المبارک سوای توجیهاتی که اجازه داده می شود و به تخفیف و تصدق مقرر دانستیم...»

🔸شهر باکو دارای بیتشرین کتیبه فارسی در کشورهای قفقاز جنوبی و شمالی است که توسط مردم فرهنگ دوست آن، به شیوه مناسبی حفاظت و اکثرا شناسنامه دار شده است.

تصویر کتیبه‌های فارسی اولجایتو و شاه طهماسب در کانال کتیبه:
https://t.iss.one/katibefarsi

مرتضی رضوانفر
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی

باکو رکورددار کتیبه‌های فارسی‌زبان منطقه قفقاز است، همشهری آنلاین.
https://newspaper.hamshahrionline.ir/id/221714/%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%88-%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%AA%DB%8C%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87-%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%AA.html

فرمان «رمضانی» شاه عباس برای مردم باکو + عکس  - ایسنا
https://www.isna.ir/news/1403011607516/%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D9%85%D8%B6%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%88-%D8%B9%DA%A9%D8%B3

شعر عطار بر نگین معماری هرات

به مناسبت ۲۵ فروردین روز بزرگداشت عطار نیشابوری.

🔸مسجد جمعه هرات که بر روی یک معبد آریایی بنا شده، نگارخانه‌ای است زیبا از اشعار عرفانی سعدی، جامی، سنایی، ابوسعید، امیر خسرو دهلوی و عطار نیشابوری.

🔸در گذشته استفاده از شعر فارسی در معماری مذهبی ایران و کشورهای همسایه امری حیاتی بود که متاسفانه چندین دهه است دانسته و ندانسته از این شناسنامه و امضای هویتی دور شده‌ و با ایران‌ستیزان و فارسی زدایان همراه گشته‌ایم.

🔸عطار در کنار طبابت و عطاری، یکی از پرکارترین عارفان و شاعران ایرانی است.
وی در حمله مغول به نیشابور کشته شد و مزارش در نزدیک مزار خیام جای گرفت. آرامگاهش پس از تخریب، مجددا در قرن۹ق توسط امیرعلیشیر نوایی بازسازی شد.

🔸شعرای زیادی مانند مولانای بلخی، سنایی غزنوی، فیض کاشانی، صائب تبریزی، محمود شبستری و... در وصف او شعر سروده‌اند. از جمله آثار وی، منطق الطیر، تذکرة الاولیا، الهی نامه و اسرار نامه است.

تصاویری از کتیبه های مسجد جمعه هرات و آرامگاه امیرعلیشیر نوایی، در کانال تلگرامی کتیبه:
https://t.iss.one/katibefarsi

مرتضی رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی