6 - Dars. Operatorlar va ifodalar

Dasturdagi ko'p amallar (mantiqiy qatorlar) ifodalardan tashkil topgan. Bunga
oddiy misol: 2 + 3. Ifodani operatorlar va operandlarga ajratish mumkin. Operator
– bu biror amalni bajaruvchi va simvol yordamida yoki zaxiraga olingan so'zlar
yordamida ifodalanadigan funksional. Operatorlar qiymatlar ustida biror amalni
bajaradi va bu qiymatlar operandlar deyiladi. Bizning xolatda 2 va 3 – bu
operandlar.

Operator
Nomlanishi
Ta'rifi

Misol

+
Qo'shish

Ikkita ob'yektning yig'indisini hisoblaydi

3 + 5 ifoda 8 ni beradi;
'a' + 'b' ifoda 'ab' ni beradi.

–
Ayirish

Ikkata sonning farqini beradi.Agar birinchi operand mavjud bo'lmasa,
uning qiymati 0 ga teng deb olib ketiladi.

-5.2 manfiy qiymat beradi,
50 – 24 ning qiymati esa 26 ga teng.

*
Ko'paytirish

Ikkita son ko'paytmasini beradi yoki satrni ko'rsatilgan miqdorda takrorlangan yangi satrni qaytaradi.

2 * 3 ifoda 6 beradi.
'xa' * 3 ifoda 'xaxaxa' ni qaytaradi.

**
Darajaga ko'tarish

x sonini y darajaga ko'tarilganda

3**4 ifoda 81 ni qaytaradi (ya'ni 3*3*3*3) hosil bo'lgan qiymatni qaytaradi.

/
Bo'lish

'x' ni 'y' ga bo'lganda hosil bo'lgan bo'linmani qaytaradi.

4 / 3 ifoda 1.3333333333333333 ni beradi.

//
Qoldiqsiz bo'lish

Bo'lishdan hosil bo'lgan bo'linmaning qoldiqsiz butun qismini qaytaradi.

4 // 3 ifoda 1 ni qaytaradi.

%
Qoldiqlik bo'lish

Bo'lishdan hosil bo'lgan qoldiqni qaytaradi.
8 % 3 ifoda 2 ni beradi.
-25.5 % 2.25 ifoda 1.5 ni beradi.

<<
Chapga surish

Bit sonni chapga ko'rsatilgan miqdorda suradi.

2 << 2 ifoda 8 ni beradi. Ikkilik sanoq tizimida 2 soni 10 ko'rinishiga ega
bo'ladi. Chapga 2 bit miqdorida surish 1000 beradi, bu o'nlik sanoq tizimida 8 ni beradi.


>>
O'ngga surish

Bit sonni o'ngga ko'rsatilgan miqdorda suradi.
11 >> 1 ifoda 5 ni beradi. Ikkilik sanoq sistemasida 11 soni
1011 ko'rinishida bo'ladi uni 1 bit o'ngga sursak 101
hosil bo'ladi va bu onlik sanoq tizimida 5 ni beradi.

&
'Va' bit operatori

(Побитовое И) Sonlar ustida 'va' bit operatsiyasini bajaradi.

5 & 3 ifoda 1 ni beradi

|
'Yoki' bit operatori
(Побитовое ИЛИ)

Sonlar ustida 'yoki' bit operatsiyasini bajaradi.

5 | 3 ifoda 7 ni beradi

^
'shartlik yoki' bit
operatori (Побитовое ИСКЛЮЧИТЕЛЬНО ИЛИ)

Sonlar ustida 'shartlik yoki'bit operatsiyasini bajaradi.

5 ^ 3 ifoda 6 ni beradi

~
'Emas' bit operatori
Побитовое НЕ

'Emas' bit operatsiyasi x soni uchun -(x+1) ga to'g'ri keladi.

~5 ifoda 6 ni beradi.


<
Kichik

X qiymat y qiymatdan kichikligini aniqlaydi.
Hamma qiyoslash operatorlari True yoki False qaytaradi. Bu
so'zlardagi katta xarflarga e'tibor bering.

5 < 3 False qaytaradi
3 < 5 ifoda esa True qaytaradi. Ixtiyoriy bir – biri bilan bog'langan ifodalar
tuzish ham mumkin:

3 < 5 < 7 ifoda True ni qaytaradi

>
Katta

X qiymat y qiymatdan katta ekanligini aniqlaydi.

5 > 3 ifoda True ni qaytaradi.

<=
Kichik yoki teng

x qiymat y qiymatdan kichik yoki teng ekanligini aniqlaydi.

x = 3; y = 6; x <= y
ifoda True qaytaradi.

>=
Katta yoki teng

x qiymat y qiymatdan katta yoki teng ekanligini anqlaydi.

x = 4; y = 3; x >= 3
ifoda True qaytaradi.


==
Teng

Ob'yektlarning tengligini tekshiradi

x = 2; y = 2; x == y
ifoda True qaytaradi.
x = 'str'; y = 'stR';
x == y ifoda False
qaytaradi.
x = 'str'; y = 'str';
x == y ifoda True qaytaradi.

!=
Teng emas

Ob'yektlar teng emasligi to'g'riligini tekshiradi.

x = 2; y = 3; x != y
ifoda True qaytaradi.

Not
Mantiqiy 'emas' (Логическое НЕ)

Agar x True bo'lsa, operator False qaytaradi.
Agar x False bo'lsa operator True qaytaradi.
x = True; not x ifoda
False qaytaradi.

And
Mantiqiy 'va' (Логическое И)

x and y ifoda False qaytaradi agar x False bo'lsa.
Aks holda y ning qiymatini qaytaradi.

x = False; y = True; x and y ifoda False qaytaradi, sababi
x равно False. Bu holda Python y ning qiymatini tekshirib
o'tirmaydi sababi 'and' operatoridan chapdagi ifoda qismi
False ga teng va butun ifoda qiymati boshqa oparatorlar
qiymatlariga bog'liqsiz ham False bo'ladi.

Or
Mantiqiy 'yoki'

x or y agar x True ga teng bo'lsa True qaytaradi aks xolda y ning qiymatini qaytaradi.
x = True; y = False;
x or y ifoda True qaytaradi.

7- Dars. If- shart operatori.

If operatori shartni tekshirish uchun ishlatiladi. Pythonda shart operatorini bir necha xil ko'rinishi mavjud:

1. if (mantiqiy ifoda):- shart operatorining bu ko'rinishi mantiqiy ifoda rost
bo'lgan holda qandaydir kod bajarilishi uchun ishlatiladi.
2. if (mantiqiy ifoda):…else-shart operatorining bu ko'rinishida mantiqiy ifoda
rost bolsa, birinchi ifodalar bloki bajariladi(bu blok “if-blok” deb nomlanadi), aks
holda keyingi ifodalar bloki bajariladi(bu blok “else-blok” deb nomlanadi).
3. if (mantiqiy ifoda):…elif(mantiqiy ifoda):…else- shart operatorining bu
ko'rinishida oldingi shart yolg'on bo'lganda keyingi shart tekshiriladi. Bu ifoda
o'zida ikkita bir-biriga bog'liq bo'lgan if else-if else ifodani bir ifodada if elif else
saqlaydi. Bu dasturni o'qishni osonlashtiradi.