Python fayllari. Fayllar bilan ishlash (Amaliyot)

12- Dars. Sanoq sistemasining ishlatilishi

Maktab kursidagi informatika faninidan bizga ma’lumki, sonlar nafaqat o`nlik
sanoq sistemasida balki boshqa sanoq sistemalarida ham bo`lishi mumkin. Masalan:
kompyuter ikkilik sanoq sistemasidan foydalanadi ya’ni 19-soni ikkilik sanoq
sistemasida (kompyuterda) 10011 ko`rinishida ifodalanadi. Bundan tashqari
sonlarni bir sanoq sistemasidan ikkinchi sanoq sistemasiga o`tkazish kerak. Python
bu uchun bir qancha funksiyalarni taqdim etadi:

int([object],[sanoq sistemasi asosi])- butun sonni berilgan sanoq sistemasidan
o`nlik sanoq sistemasiga o`tkazadi.
bin(x)- butun sonni ikkilik sanoq sistemasiga o`tkazadi
hex(x)- butun sonni o`n oltilik sanoq sistemasiga o`tkazadi
oct(x)- butun sonni sakkizlik sanoq sistemasiga o`tkazadi.

sanoq sistemasi

Son
Sonlar Python dasturlash tilida 3 turda bo'ladi:
1. butun sonlar,
2. haqiqiy sonlar
3. kompleks sonlar
. Butun songa misol 2,5, …
. Haqiqiy sonlarga misol 3.23 va 52.3e-4.
. Kompleks sonlarga misol (-5+4i) va (2.3-4.6i)

Butun sonlar

Python interpretatorida yuqorida operator va ifodalar mavzusida ko`rib
chiqqan barcha operatorlarni oddiy matemetika kursida ishlatilganidek bajarilishini
ko`rdik. Ya’ni ko`paytirish, qo`shish, ayirish, bo’lish, darajaga ko`tarish va hokazo.
Endi esa butun sonlar ustida bajarish mumkin bo`lgan qo`shimcha metodlarni
ko`ramiz.

int.bit_length()- sonni oldidagi ishora va nollarni hisobga olmasdan uni ikkilik
sanoq sistemasida taqdim etish uchun kerakli bo`lgan bitlar soni.

int.to_bytes(length, byteorder, *, signed=False)-shu sonni taqdim etuvchi baytlar
qatorini qaytaradi.

classmethod int.from_bytes(bytes, byteorder, *, signed=False)-berilgan baytlar
qatoriga mos sonni qaytaradi.

Haqiqiy sonlar

Haqiqiy sonlar ham butun sonlar qo`llab quvvatlovchi operatsiyalarni qo`llab
quvvatlaydi. Haqiqiy sonlarni ishlatilishiga oddiy misol:
Haqiqiy sonlar ustida amal bajarishda foydalanish mumkin bo`lgan qo`shimcha
metodlar:

float.as_integer_ratio- shu haqiqiy son bilan juftlik munosabatida bo`lgan butun
son.
float.is_integer()- ko`rsatgich butun son bo`lish bo`lmasligini tekshiradi.
float.hex()-float ni hex ga (o`n oltilik sanoq sistemasiga) o`tkazadi.
classmethod float.fromhex(s)- o`n oltilik sanoq sistemasisdan floatga otkazadi.
Ya’ni float.hex() ni teskarisi.

Pythonda sonlar bilan ishlaydigan standart metodlardan tashqari bir qancha modullar
ham bor. Math moduli- murakkab matematik funksiyalarni taqdim etadi:
Random moduli tasodifiy sonlar generatorini tasodifiy tanlov funksiyasini amalga
oshiradi:

Kompleks son

Pythonda komleks sonlar ustida arifmetik amallarni butun va haqiqiy sonlar ustida
bajarilgani kabi oddiy bajarish mumkin yani matematika kursida komleks sonlar
ustida arifmetik amallar qanday bajarilsa xuddi shunga o`xshab bajariladi.

Sonlar bilan ishlash uchun quyidagi funksiyalar mavjud:
1. int([<Ob'ektт>[, <Sanoq sistemasi>]]) - ob'ekni butun songa o'giradi.
ikkinchi parametrga sanoq sitemasini berish mumkin. (agar ikkinchi parametr berilmasa unda s.s. 10)) Dasturi: a = int(7.5) #Butun son
b = int("71", 10) #o'nli s.s.
c = int("071", 8) #sakkizli s.s.
d = int("0xA", 16) #o'noltili s.s.

print ( a, " ", b, " ", c, " ", d )
#javoblar orasiga bo's to'plamni qo'shish

print ( a, b, c, d, sep="" )
#javoblarni orsidan bo'sh to'plamni
#olib taslash

print ( a, b, c, d, end=" " )
#javoblarni qo'shib yozish

print ( a, b, c, d )

2.long([<Ob'ekt>[, <Sanoq sistemasi>]]) — ob'ektni uzun butun songa o'giradi.
ikkinchi parametr sanoq sistemasi qiymati. Dasturi: a = long(7.5)
b = long("71", 10)
c = long("071", 8)
d = long("0xA", 16)

"""print ( a, " ", b, " ", c, " ", d )
print ( a, b, c, d, sep="" )
print ( a, b, c, d, end=" " ) """
print ( a, b, c, d )

3. float([<son yoki satr>]) — Butun sonni yoki satrni haqiqiy sonlarga o'giradi.

Dasturi:
a = float(7)
b = float("7.1")
c = float("12.")

print ( a, b, c )

4. oct(<Son>) — o'nli sanoq sistemasidagi scnni sakkizli satrga o'giradi
Dasturi:
a = oct(7)
b = oct(8)
c = oct(64)

print ( a, b, c )

5. hex(<Число>) — o'nli sanoq sistemasini o'noltili sanoq sitemasig satr ko'rinishida o'giradi.
Dasturi:
a = hex(10)
b = hex(16)
c = hex(255)

print ( a, b, c )

6. round(<son>[, <nuqtada keyingi belgilar>]) — Haqiqiy songa o'girib, kasr qismini 0.5 gacha yaxlitlaydi.
Dasturi:
a = round(1)
b = round(1.49)
c = round(1.50)

print ( a, b, c )

Ikkinchi parametr nutadan keyingi sonlarni chiqaradi. Dasturi: a = round(1.524, 2)
b = round(1.525, 2)
c = round(1.5555, 3)

print ( a, b, c )