روشنفکران

♦️رابطه ملت و امت

✍🏻دکتر #محمود_شفیعی

(قسمت اول)

✅یکی از نمایندگان فعلی مجلس به صراحت بین منافع ملی و منافع امت جدایی انداخته و بر منافع ملی تاخته است. گویی او در ذهن خود این دو پدیده را در تضاد باهمدیگر دیده، و در داوری نهایی ملیت خواهی را به نفع امت گرایی محکوم کرده است! با کمال تاسف، در چارچوب اسلام سیاسی، از نگاه بخشی از نخبگان فکری و سیاسی امروز بین به رسمیت شناختن ملت، ملیت، منافع ملی و مرزهای ملی از یک سو، و به رسمیت شناختن جهان اسلام و امت اسلامی، از سوی دیگر تقابل نظری و عملی وجود دارد! پاسخ به این تقابل ادعا شده، می تواند یکی از امتناع های ذهنی پیشرفت و توسعه در جهان اسلام و ایران را بردارد.
✴️- حقیقت این است که امت واحد بودن جوامع اسلامی، برپایه خطاب قرآنی، در تقابل با سازوکارهای عرفی حکمرانی در عصر قدیم و عصر جدید نیست:
⚛ الف. تجربه سیاسی پیامبر ص: پیامبر گرامی اسلام ص در ساختن اولین حکومت اسلامی و تشکیل اولین امت، نظام قبیله را، به مثابه پایه عرفی انسجام اجتماعی و سیاسی، که از قبل در یثرب و مناطق دیگر جزیره العرب رایج بود، بر هم نزد. در صحیفه النبی، اولین و مهمترین نظامنامه مدینه، دولت شهر جدید، قبایل زیادی همچون پایه های اولیه نظم اجتماعی به رسمیت شناخته شدند و امت جدید نه با دور انداختن آن نظام که بر پایه آن شکل گرفت. پیامبر ص حقوق و وظایف سیاسی، اقتصادی و امنیتی را برای و به عهده قبیله های گردهم آمده و متعهد با همدیگر، قرار داد.
⚛ب. تجربه سیاسی مسلمانان متقدم: بعد از وفات پیامبر ص تجربه انتخاب و بیعت دو مرحله ای جای تجربه اول زمان حیات پیامبر ص را گرفت و این بار مفهوم نظری و مصداق نهادی "امت" در ظرف دیگری بازتاب پیدا کرد. انتخاب سه خلیفه اول و علی ع، کم و بیش، با تجربه تشکیل حکومت در زمان پیامبر ص، تفاوت داشت. در این تجربه جدید ابتدا بزرگانی از مهاجر و انصار روی حاکم اسلامی به توافق می رسیدند و برای قطعی شدن انتخاب، آنها را به عموم مردم معرفی می کردند. در نهایت، با بیعت عمومی مردم حاکم اسلامی انتخاب می شد. حکومتی که در دوره خلیفه سوم و علی ع برپا گشت، بسیار گسترده تر از حکومت پیامبر ص بود که تا سال هفتم هجرت به مدینه و اطراف آن منحصر می گشت و در سه سال آخر، شهر مکه و بخش های دیگر جزیره العرب را در بر گرفت. برخلاف حکومت دوره پیامبر ص، در حکومت های خلیفه سوم و علی ع مناطق مختلفی در جهان اسلام پیدا شد. این مناطق، به لحاظ سیاسی، استقلال زیادی از همدیگر داشتند.
⚛۳. تجربه حکومت علی ع: امام علی ع برای حفظ امت اسلامی لازم ندید که حتما مدینه را به عنوان مرکز حکومت اسلامی پایدار سازد. همچنین، این حکومت چنان گسترده شده بود که امام ع در هنگام گزارش دادن از کارنامه حکمرانی خود، فقط به اقداماتی که در کوفه انجام داده بود، اکتفا فرموند و به ولایت های دیگر نپرداختند. آن حضرت به جای سرایت دادن حکومت خود بر "جهان اسلام" فرمود در "کوفه" چنان حکومت کردم که همه سرپناه داشتند؛ همه از نان گندم بهره مند بودند و همه از آب آشامیدنی سالم استفاده می کردند. این شیوه گزارش، یعنی پرداختن به وضع کوفه و نه کل جهان اسلام، نشان می دهد که با وجود قرار گرفتن کل جهان اسلام ذیل "امت"، حاکم اصلی جامعه خود را مسئول پاسخ گویی به یک ایالت، که مستقیم بر آن حکومت می کرد، می دانست و نه کل جهان اسلام.
⚛۴. تجربه های بعدی جهان اسلام: تا پدیدار شدن عصر جدید، مسلمانان در قالب های خلافت اموی با مرکزیت شام و خلافت عباسی با مرکزیت بغداد، قاهره و استانبول، و نیز سلطنت ها و امپراطوری های اسلامی سنی و شیعی، به گونه های دیگری بر ایده و پدیده سیاسی "امت اسلامی" لباس واقعیت پوشانده اند.
⚛۵. عصر جدید: در عصر جدید پدیده دولت-ملت به تدریج جای امپراطوری ها، سلطنتها، و خلافت ها را گرفت و مسلمانان نیز حکمرانی خود را از این تجربه تاریخی عقلانی بشری جدا نکردند. بر اساس نظام حکمرانی دولت-ملت پایه، نمی توان سلطه سیاسی را از سرزمین مشخص، با مرزهای معین، و جمعیتی شناسنامه دار متعلق به آن سرزمین، فراتر بود. رابطه قراردادی مشخصی مناسبات سیاسی در یک سرزمین را مشروعیت می بخشد و مردمان آن سرزمین با توجه به مالیاتی که بر حکومت می پردازند تعهداتی را به نفع خود بر دوش حکومت و حکمرانان می گذارند و خدماتی را از آنان دریافت می کنند. با این حال، برای ادا شدن حق امت اسلامی تا کنون حکومت های اسلامی سازمان های مشترکی تاسیس کرده اند و به منظور افزودن بر کم و کیف آن می توانند اقدامات وحدت بخش دیگری انجام دهند تا بهترین ظرف ممکن برای تحقق امت شکل بگیرد.
✳️۶. نتیجه گیری:

❇️الف. حاکمان اسلامی در دولت-ملت های امروز شرعا حق ندارند، با فهمی ثابت و نادرست از ایده اسلامی و نهاد دینیِ "امت"، از الزامات دولت-ملت تخطی
کنند. / اندیشه ما
#انتقادات #سیاسی #اجتماعی #مذهبی
@Roshanfkrane

6.0K viewsQOQNOOS*******, edited 17:52