Нигора Алимова

Бу фикрга кўра, ҳар 100 йилда пайғамбарнинг суяклари бир газга (72 см) ўсар экан, шунинг учун қабр шундай узунликка эга экан. Агар қабрнинг икки томони айлана шаклида бирлашиб, ер шарини қамраса, ер юзида жаннат бўлар экан.

Дониёр пайғамбар мақбараси турли даврларда ҳар-хил кўринишга эга бўлган. Россия империяси даврида нашр этилган китобда Дониёр Пайғамбарнинг 1870-1980 йиллардаги гравюра сурати акс эттирилган. Унга кўра, ўша даврларда Дониёр Пайғамбар қабри усти дарё тошлари билан терилган ва унинг атрофида кичик айвон ва хона (масжид) мавжуд бўлиб, қабр атрофида руҳоний ва авлиёларнинг белгиси бўлган олтита туғ ўрнатилган. Туғлар махсус тошларга ўрнатилган бўлиб, ҳозирда ҳам ушбу туғларни ушлаб турган тошлар бор, лекин туғлар сақланмаган.

ХIХ аср охирларида ушбу қабр устида мақбара қурилди. Унга борадиган асосий йўл қадимий Афросиёб шаҳарчасидан бўлиб, мақбарадан сал баландроқда кириш дарвозахона-айвони қурилган. Унинг қолдиқлари ҳанузгача сақланиб келинмоқда ва у ҳам мақбара қурилган пайтда бино этилган. Ҳазрати Дониёр қабри устидаги мавжуд бўлган мақбара ХХ асрнинг бошида Самарқанд совунпазларининг устози Маҳмуд оқсоқол томонидан бунёд этилган, чунки Ҳазрати Дониёр совунпазларнинг пири ҳисобланади. Баъзи маълумотларга кўра, мақбаранинг қурилишида Мирошниченко исмли рус тадбиркор-савдогар ҳам ўз ҳиссасини қўшган.

Мақбарада бир неча бор таъмирлаш ишлари амалга оширилган. Зиёратгоҳ атрофи девор билан ўралиб, зиёратгоҳга чиқиш учун 3 қисмли зинапоя қурилди. Шу билан биргаликда қабр атрофи оникс ва қора мармар билан қопланди. ХХ асрнинг бошларида олинган бир фотосуратда мақбара олти гумбазли бўлган, ҳозирги вақтда эса гумбазларининг сони бешта бўлиб, улар кейинчалик бузилиб, қайтатдан тикланган бўлиши мумкин. Мақбаранинг шимол томонида иморатнинг юқори қисмини икки бурчагидан пишиқ ғиштдан терилган қуббалар безатади. Улар европача услубда қурилган. Ички қисмида ўша даврда қўлланиладиган, қалқонсимон лангарлар ҳамда гумбазларни кўтариб турган равоқлар ишлатилган.

2001 йилда мажмуа атрофида археологик қазишмалар олиб борилди. ХИВ асрга тегишли масжид қолдиқлари топилди. Масжиднинг меҳроб токчаси Макка томонига қаратилган. Қарияларнинг айтишларича, масжид иккинчи жаҳон уруши даврида номаълум сабабларга кўра бузилган. Иморатнинг деворлари чўпкори услубида қурилган бўлиб, тагсинч болори пишиқ ғиштли асосга ётқизилган эди. Масжиднинг шимолий қисмида майдони 25 kv.metrli айвони ва масжидга кириш эшиги шу ердан бўлган. Айвоннинг шимоли-ғарбий бурчагида узунлиги 80 см., эни 40 см., қалинлиги 20 см. катталикдаги иккита тўғри бурчакли тош плитаси топилди. Улар қабр тошлар ясаш учун хомашё эди. Масжид жанубий деворининг таг қисми синчиклаб ўрганилганда у ерда ХВИИ асрга оид ғиштлар топилди. Меҳробли девор эса, анча қадимги девор ўрнида, жарликнинг ёнбағрини ушлаб туриш учун қурилган экан. Бу ердаги ва жанубий девор тагидаги ғиштлар ХИВ аср охири ва ХВ аср бошларига оиддир.

Хулоса қилиб айтганда, бу мақбара мамлакатимиз сарҳадларидаги энг ноёб мақбаралардан бири саналади. Асосийси шуки бу мақбара халқимизга хос диний бағрикенглик намунаси саналади. Айниқса ҳозирги таҳликли замонда қайси дин эътиқод бўлмасин тинч-тотув яшаш муҳимдир. Ўзбекистонда эса яҳудий синагогаси ҳам, христиан черкови ҳам сақланиб қолгани ва фаолият юритаётгани мамлакатимиз ва халқимизнинг ўзига хос бағрикенглигини ифодаловчи бош омилдир.

https://t.iss.one/Nigora_Alimova