⭕️◻️استفاده از حسابداری ذهنی در برنامه فقرزدائی قرآن
(به مناسب ماه مبارک رمضان)
✍🏼مصطفی نصراصفهانی


▫️یکی از سوگیری‌های رفتاری مهم که در کتب اقتصاد رفتاری بسیار به آن پرداخته شده است حسابداری ذهنی (Mental Accounting) نام دارد. حسابداری ذهنی به معنای طبقه‌بندی ذهنی دارائی‌ها(اعم از پول) براساس منبع تحصیل آن‌ها و یا محل مصرف آن‌ها است. در مورد این سوگیری هم در این کانال، و هم در سایر منابع مطالبی نوشته شده است به عنوان مثال به مقالات زیر مراجعه شود:

https://t.iss.one/BehavioralEconomicsAndFinance/340
https://t.iss.one/BehavioralEconomicsAndFinance/364
https://t.iss.one/BehavioralEconomicsAndFinance/368
https://t.iss.one/BehavioralEconomicsAndFinance/369

▫️با اینحال، این سوگیری هم مشابه دیگر سوگیری‌ها از یک طرف، استعداد این را دارد که انسان را دچار خطاهایی بکند و از طرف دیگر، می‌تواند برای افزایش سرعت تصمیمات و غلبه بر ضعف‌های طبیعی بشر بسیار مفید باشد. بنابراین حسابداری ذهنی هم جنبه مثبت دارد و هم جنبه منفی.

▫️اقتصاددانانِ رفتاری معمولا از این سوگیری برای ترغیب افراد به «انضباط مالی» استفاده می‌کنند. مثلا اینکه شخص متعهد شود همواره درصدی مشخص از درآمد خود را پس‌انداز کند، بشدت بر رفتار پس‌اندازی او تأثیر گذار است و بنابراین اقتصاددان رفتاری سعی خواهد کرد چنین تعهدی ایجاد شود.

▫️بسیارند افرادی که در بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری‌ها ریسک‌های نامتعارف و نامعقولی متقبل می‌شوند. این افراد به سرمایه‌گذاری به مثابه یک قمار یا شرط‌بندی نگاه می‌کنند. برای چنین سرمایه‌گذارانی هم توصیه می‌شود که برای ایشان تعهدی ایجاد شود که تنها درصد مشخصی از سبددارائی را برای ارضای نیاز به شرط‌بندی یا دارائی‌های بسیار پرریسک تخصیص بدهند.

▫️برگردیم به مسئله فقر و فقرزدائی. وقتی در جامعه‌ای عده‌ای وضعیت مالی مناسبی دارند و عده دیگری فقیرند یکی از اولین راه حل‌های درستی که به ذهن افراد می‌رسد بازتوزیع ثروت در جامعه است. این بازتوزیع که بهتر است به سمت بهبود قابلیت‌های(Capabilities) فقرا هدایت شود اگر با اختیار افراد باشد جنبه‌های مثبت زیادی دارد که فعلا مجال بحث در مورد آن نیست.

▫️اما حتی افرادی که تمایل دارند به فقرا کمک کنند نیز در هیاهوی مشغله‌های زندگی ممکن است در اجرای چنین نیتی موفق نباشند. به زبانِ اقتصاد رفتاری اگرچه خود(نفس)ِ بلندمدت تمایل به کمک کردن دارد، اما خودِکوتاه‌مدت ممکن است اقدام به چنین کاری را در اولویت‌های پائین گذاشته، تعلل کرده و در عمل باعث شود هیچوقت کمکی انجام نشود، کمتر انجام شود و یا در صورت انجام ویژگی‌هایی نه چندان جالب داشته باشد(به عنوان مثال، عدم پیش‌بینی‌پذیری کمک‌ها ممکن است اثرات نامطلوبی داشته باشد).

▫️یکی از راه حل‌هایی که در قرآن کریم برای حل این مشکل مورد استفاده قرار گرفته است همان حسابداری ذهنی است، آنجا که در سوره معارج می‌فرماید:
وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَّعْلُومٌ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُ‌ومِ
...و کسانی که در اموالشان حقی معلوم(و مشخص) برای سائل و محروم تعریف شده است.

▫️کلمه «معلوم» که در آیه استفاده شده تأکید بر تخصیصِ بخش «مشخصی» از اموال و دارائی برای انفاق است. و این روشی مناسب برای ایجاد انضباط مالی در راستایِ حمایت از نیازمندان است. این کار باعث می‌شود میزان موفقیت شخص در پایبندی به برنامه «سنجش‌پذیر» شده و نتیجتا تقویت شود.



✔️کانال تخصصی اقتصاد و مالی رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️وقتی که نحوه بیان مسئله برای مراجع معظم تقلید سوگیرانه است!!
✍🏼مصطفی نصراصفهانی


▫️متأسفانه تاریخ اجتهاد شیعه پر است از مواردی که اطرافیان مراجع معظم تقلید مسائل را آنطور که به نفعشان بوده است صورت‌بندی(Frame) کرده‌اند.

▫️اخیرا از آیت‌اله شبیری زنجانی در مورد مکانیزم جدید قیمت‌گذاری در بازار پایه استفتاء شده است. پاسخ ایشان، به مخاطب چنین القاء می‌کند که این نوع قیمت‌گذاری حرام است.

▫️به نظر می‌رسد آیت‌اله زنجانی قیمت‌های پیشنهادی «پیش از معامله» را با قیمت معامله یکسان در نظر گرفته باشند و کسی که این سوال را پرسیده توانسته است به خوبی ذهن ایشان را منحرف کند!

▫️روش مذکور هیچ تفاوتی با روش‌های قبلی از نظر معلوم بودن قیمت معامله ندارد. و البته این حسن را دارد که مانع بازی‌های روانی بعضی بازیگران در راستای دستکاری قیمت یک دارائی خواهد شد.

▫️مقایسه کارائی و شفافیت مکانیزم‌های قیمت‌گذاری یک چیز است، و حرمت و حلیت آن‌ها چیزی دیگر!

✔️کانال تخصصی اقتصاد و مالی رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️موسسه ایده‌ها و بینش‌های رفتاری عید سعید فطر را خدمت شما عضو فرهیخته کانال اقتصاد رفتاری تبریک گفته و برایتان قبولی طاعات و پایداری در راه خودسازی را از خدواند والا مسئلت می‌کند.

@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️قدمت سیستم خودکار تصمیم‌گیری چقدر است؟
✍🏼مصطفی نصراصفهانی


کانمن در کتاب تفکر کند و سریع دو نوع سیستم تصمیم‌سازی و تفکر را معرفی می‌کند.

▫️وقتی که شما واکنشی ناخودآگاه نشان می‌دهید یا وقتی پاسخ سوالی را بدون تفکر و بررسی کردن می‌دهید از سیستم خودکار(که کانمن آن را سیستم یک می‌نامد) استفاده کرده‌اید.

▫️از طرف دیگر، وقتی آگاهانه شروع به تفکر و یا حل مسئله‌ای می‌کنید از سیستم دو که آن را سیستم بازتابی (Reflective) هم می‌گویند استفاده می‌کنید.

▫️در مورد این دو سیستم در آینده بیشتر توضیح داده خواهد شد، اما در این متن قصد دارم به این سوال بپردازم که تکامل سیستم خودکار چه زمانی اتفاق افتاده است.

▫️سیستم شهودی(یا همان خودکار یا همان سیستم یک) در ذهن بسیاری از کسانی که با متون اقتصادرفتاری آشنایی دارند دوران غارنشینی انسان‌ها را تداعی می‌کند. گویی که سیستم مذکور در آن زمان شکل‌گرفته و یادگیری آن متوقف شده باشد.

▫️اما واقعیت این است:
1- #یادگیری سیستم یک هرگز متوقف نشده است، اگرچه سرعت یادگیری آن پائین است.
2- بسیاری از روش‌های شهودی سیستم یک چندان قدمت بالایی ندارند.

▫️برای توضیح یادگیری سیستم یک، مهارت رانندگی مثال خوبی است. یک نوجوان که راننده‌ای تازه‌کار است هنوز سیستم ناخودآگاه خودش را خوب آموزش نداده است ولی یک راننده خبره سیستم یک را به خوبی آموزش داده است و دیگر لازم نیست برای هر کار جزئی فکر کند! این همان چیزی است که در عرفان و اخلاق اسلامی به #ملکه_شدن یک چیز (یا تبدیل آن به عادت) تعبیر می‌شود.

▫️یکی از مثال‌هایی که در کتب اقتصادرفتاری برای توضیح خطاهای تصمیم‌گیری ناشی از تکامل زده می‌شود دو خط یکسان هستند که جهت فلش انتهای آن‌ها در یکی به داخل و در دیگری به بیرون است. این دو خط به افراد نشان داده می‌شود و سوال می‌شود که کدام یک بزرگتر است؟ و اکثر مردم پاسخ مشابه و اشتباهی می‌دهند! (خط با فلش به داخل بزرگتر به نظر می‌رسد)

▫️اما در آزمایشی که برای بررسی پایداری این توهم در شرایط مختلف انجام گرفت همین سوال از مردمان برخی قبایل آفریقایی پرسیده شد و نکته جالب اینجاست که آن‌ها هر دو خط را برابر می‌دانستند! این یعنی قسمتی از تکامل آن‌ها با افراد شهرنشین متفاوت بوده است. نتیجه‌ای که می‌توان از این مشاهده گرفت این است که شهودی که منجر به بزرگتر دیده شدن یکی از خطوط می‌شود در زمان‌های اخیر(چندهزار سال اخیر) تکامل پیدا کرده است.

▫️بنابراین اولا یادگیری در سیستم یک تصمیم‌گیری شدنی است(همان ملکه شدن) و ثانیا چیزهایی که آموخته شده‌اند هر کدام تاریخچه مخصوص خودشان را دارند و بعضی قدیمی‌تر و بعضی جدیدتر هستند؛ بعضی ریشه ده هزار ساله دارند و بعضی دیگر ریشه‌ای چند ساله!!

▫️حال به این جمله از یکی از اساتید علوم سیاسی خطاب به دانشجویان ایتالیائی فکر کنید:
«شما ممکن است به زبان بگوئید که دین ندارید، اما در عمل مسیحی هستید!»


✔️کانال تخصصی اقتصاد و مالی رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️توهم مولر-لایر.


▫️از دو خط فوق، پائینی بزرگتر به نظر می‌رسد در حالیکه هر دو به یک اندازه هستند.

▫️و نکته جالب اینکه مطالعه‌ای که بعدا انجام شد نشان داده است که این توهم در بعضی قبایل آفریقایی وجود ندارد!

✔️کانال تخصصی اقتصاد و مالی رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️سالنامه راهنمای اقتصاد رفتاری سال 2019 بصورت Pdf
The Behavioral Economics Guide 2019

✔️کانال تخصصی اقتصاد و مالی رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️اقتصاد رفتاری پرستوها
✍🏼مصطفی نصراصفهانی

پس از قتل همسر دوم دکتر نجفی، شایعات و فرضیات و تحلیل‌های مختلفی ارائه شد. از این میان، فرضیه پرستو بودن خانم میترا استاد که توسط علی مطهری مطرح شد هم در رسانه‌ها بازتاب زیادی پیدا کرد. فارغ از درست یا غلط بودن فرضیات مطرح شده، به نظر می‌رسد که مردم (بخصوص بانوان) تصویر درستی از طبیعت انسانی ندارند.

▫️در اینجا آزمایش دن اریلی، اقتصاددان رفتاری، برای بررسی رفتار جنسی «آقایان» را مرور می‌کنیم. دن اریلی البته انتخاب آقایان (و نه خانم‌ها) را به این دلیل عنوان می‌کند که آقایان «مداربندی ذهنی ساده‌تر»ی نسبت به بانوان دارند.

▫️در آزمایش مذکور از دانشجویان دانشگاه برکلی در دو حالت برانگیختگی جنسی و عدم برانگیختگی تعدادی سوال پرسیده شد.

▫️ابتدا از دانشجویان خواستند به تعدادی سوال مشابه سوالات زیر پاسخ بدهند:
-احتمال اینکه برای افزایش شانس نزدیکی با یک زن او را دواخور کنی چقدر است؟
- احتمال اینکه به دروغ به کسی بگوئی عاشقش هستی تا شانس نزدیکی با او را افزایش بدهی چقدر می‌دانی؟
-احتمال اینکه وقتی از پیشینه طرف مقابل اطلاعی نداری از کاندوم استفاده نکنی چقدر است؟
-برقراری رابطه با کسی که از او متنفر هستی را چقدر محتمل می‌دانی؟

▫️سپس آزمودنی‌ها در شرایطی قرار داده شدند که برانگیختگی جنسی ایجاد شود و در اوج برانگیختگی جنسی همان سوالات دوباره پرسیده شدند.

▫️نتیجه بسیار جالب بود! پاسخ‌ها در حالت برانگیختگی به طور چشمگیری متفاوت بود! تصور کنید دانشجویانی را که در حالت سردی دواخور کردن را کاری بسیار بد می‌دانستند، اما در حالت گرمی و برانگیختگی احتمال اینکه چنین کاری بکنند را بالا ارزیابی کردند.

▫️نتیجه‌ای که می‌توان از آزمایش فوق گرفت این است که افراد رفتار خودشان در حالت برانگیختگی را نمی‌توانند به درستی پیش‌بینی کنند. برای همین است که حضرت حافظ می‌فرماید:
«قوت بازوی پرهیز به خوبان مفروش، که در این خیل حصاری به سواری گیرند»

حتی در ماجرای حضرت یوسف(ع) در قرآن هم صراحتا اذعان می‌شود که اگر خدا رحم نمی‌کرد(خوش‌شانس نبود)، قطعا رفتارهایی متفاوت می‌داشت!

▫️🔺اما برگردیم به مسئله پرستوها...
استفاده از پرستوها سابقه‌ای به قدمت تاریخ بشر دارد و می‌توان با قاطعیت ادعا کرد اگر انتخاب پرستو (و شرایط محیطی) با دقت و درستی انجام شود، هر مردی را می‌توان در دام انداخت!

▫️🔺در طراحی سیستم‌های انسانی بسیار اشتباه است که این وضعیت طبیعت انسانی انکار شود و بعد، افراد بواسطه غریزه طبیعی‌شان مورد مجازات قرار بگیرند. چنین سیستم‌هایی قبلا توسط نویسنده «سیستم‌های مالنایی» نامگذاری شده‌اند.


⭕️⭕️حال چه باید کرد؟

▫️اولین کار، #پذیرش این مسئله است که غرایز طبیعی از آنچه که به نظر می‌رسند بسیار قوی‌تر هستند.

▫️دومین کار، ایجاد #پذیرش مسئله فوق در بین همه آحاد جامعه است. یکی از روش‌های ایجاد پذیرش می‌تواند آموزش باشد.

▫️سومین کار، بالابردن هزینه سوء استفاده از این غرایز طبیعی (مثل استفاده از پرستوها) است. البته «ادراک هزینه» هم اهمیت دارد. مثلا همینکه پرستوهای موجود این شایعه را که «خانم میترا استاد پرستویی بود که کشته شد» می‌شنوند ادراک ایشان از ریسک کار بالا رفته و نتیجتا هزینه بیشتری مطالبه کرده و به همین واسطه تقاضا برای استفاده از این ابزار کاهش پیدا خواهد کرد. بالابردن احتمال مجازات شدن و شدت مجازات باج‌گیرها هم یکی از روش‌های افزایش هزینه است.

▫️چهارمین کار، پائین آوردن عایدی حاصل از سوء استفاده از این غرایز است: اینکه کسی که پرستو را استخدام کرده است نتواند به نتیجه دلخواهش برسد. مثلا اینکه افکار عمومی سعی کنند قضاوتی نکنند، یا اگر در ذهنشان هم قضاوتی می‌کنند، تغییری در رفتارشان ایجاد نشود.

پ.ن: برای خواندن جزئیات طنزآلود آزمایش دن اریلی می‌توانید به فصل دوم کتاب نابخردی‌های پیش‌بینی پذیر مراجعه کنید. در ترجمه فارسی کتاب این قسمت در فصل پنجم قرار گرفته است.

✔️کانال تخصصی اقتصاد و مالی رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️قصه پرغصه غفلت از اصول طراحی سیستم‌های انسانی
✍🏼مصطفی نصراصفهانی

راننده اسنپ با دختری بدرفتاری می‌کند و وقتی با اعتراض او مواجه می‌شود با پشتیبانی تماس گرفته و ادعا می‌کند که ایشان کشف حجاب کرده بوده است. مصاحبه با آن دختر، این سوال را مطرح می‌کند که اگر گزارش راننده به پشتیبانی منجر به پاداش یا تنبیه مسافر بشود، تکلیف رانندگانی که از این مسئله سوء استفاده می‌کنند چه می‌شود؟

▫️قبلا در قسمت اول «اصول طراحی سیستم از منظر اقتصاد رفتاری» توضیح داده شد که نه تنها روی خوب بودن، بلکه روی بی‌نقص بودن انسان‌ها هم نباید حساب باز کرد. رعایت این اصل در موارد متعددی مترادف با این است که کاری کنیم که قضاوت‌ها به جای اینکه ذهنی(Subjective) باشند، عینی(Objective) باشند. به بیان دیگر، معیارها باید سنجش‌پذیر باشند! مثلا در مورد ماجرای اسنپ، چطور می‌توان مطمئن شد که راننده دروغ نمی‌گوید؟ چطور می‌توان مطمئن شد که راننده اشتباه نمی‌کند یا معیارهای ذهنی که به کار گرفته مطابق با معیارهایی است که طراح سیستم در نظر داشته است؟

▫️از این دست اشکالات به وفور به چشم می‌آیند، اما آنچه باعث شد این متن را بنویسم این بود که با متنی از دلنوشته‌های دانشمند کم‌نظیر دکتر مصطفی چمران مواجه شدم؛ متنی که بسیار آموزنده و خواندنیست. گویی که همین امروز نوشته شده! متن مذکور نشان می‌دهد که جنس مشکلات از ابتدای انقلاب تغییر چندانی نکرده است.

▫️در یکی از پاراگراف‌های متن مذکور آمده است:
«ما می‌گوییم برای تقوی معیار بگذارید که قابل قبول همگان باشد. ولی تقوی چیست؟ آیا ریش گذاشتن است؟ آیا ادعاهای گزاف بافتن است؟ کسانی ادعای تقوی می‌کنند که در نظر من بی‌تقواترین آدم‌ها هستند.»(پاراگراف‌های قبل و بعد از این پاراگراف را در کانال روزآروز مطالعه کنید)

▫️از اول انقلاب، تشخیص باتقوا و یا بی‌تقوا بودن به اشخاص واگذار شده بود(آنهم افرادی که اکثرا درک درستی از تقوا، تنوع آن و مهمتر از همه روش سنجش آن نداشته‌اند). فارغ از اینکه اساسا تفکر شخص-محور هم خودش از ابتدا یک اشکال بزرگ بوده است. در مورد تفکر شخص-محور هم قبلا مطالبی نوشته‌ام.


⭕️⭕️جمعبندی

▫️از ابتدای انقلاب #تفکر_شخص_محور حاکم شد. گفته شد که قبلی‌ها بد بودند و باید با افرادی که خوب هستند جایگزین شوند. و این یک غفلت بزرگ بود که آنچه اهمیت بیشتری داشت مکانیزم‌ها و سیستم بود، نه افراد.

▫️همان تفکر شخص-محور هم درست اجرا نشد. یعنی شناسایی افراد خوب یا بد وابسته به ذهنیت قضاوت‌کنندگان داشت و نه معیارهایی قابل سنجش.

▫️اگر در سیستم‌های ایران دقیق شویم متوجه می‌شویم که اکثر مشکلات ریشه در دو نقیصه کلی فوق دارند که مورد راننده اسنپ یک مثال ملموس برای نقیصه دوم است.


✔️کانال اقتصاد رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️نشست تخصصی ابزارهای نوین حکمرانی

▫️زمان: یکشنبه آتی(16تیرماه)، ساعت 11تا13
▫️مکان: دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی، ضلع شرقی سالن همایشها، سالن شهید صیاد شیرازی

➖حضور برای عموم آزاد است.

✔️کانال اقتصاد رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️وقتی اصول طراحی سیستم جدی گرفته نمی‌شود...

(به برکت جریان سریع اطلاعات این جاده الان درست شده است، اما چه فایده؟! باز هم هر روز با چنین مواردی مواجه خواهیم شد.)

▫️اصل اول از اصول طراحی سیستمهای انسانی این است که روی خوب بودن و توجه کامل انسانها نباید حساب کرد.

✔️کانال تخصصی اقتصاد و مالی رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️اصول طراحی سیستم از منظر اقتصاد رفتاری
اصل دوم: مکانیزم بازخورد-اصلاح
✍🏼مصطفی نصراصفهانی

یکی از اصول طراحی سیستم تعبیه مکانیزم بازخورد-اصلاح است. کیفیت این مکانیزم است که مشخص می‌کند یک سیستم خوب طراحی شده است یا نه.

▫️سیستم‌هایی که پیشرفته‌تر یا به بیانی زنده‌تر هستند این ویژگی را دارند که مکانیزم بازخورد-اصلاح قوی‌تر و چابک‌تری دارند.

▫️میتوان ادعا کرد که یادگیری بدون بازخورد معنا ندارد اگرچه بازخورد برای یادگیری کافی نیست.

▫️مکانیزم بازخورد، سنجش خروجی با «معیارهای عملکرد» است.

▫️در سیستمهای انسانی دو سطح از بازخورد را می‌توان تعریف کرد: سطح سیستم و سطح افراد.

▫️بازخورد سطح سیستم مرتبط با خروجی کلی سیستم است و ممکن است دریافت‌کننده آن الزاما افراد نباشند.

▫️بازخورد سطح افراد مربوط به جاهایی است که انسان‌ها (به عنوان طراح سیستم یا مدیر سیستم یا کابر آن) تصمیم‌گیرنده هستند. نقطه عطف اقتصاد رفتاری در این حوزه است: جایی که انسان‌ها بناست انتخاب کنند. به بیان دیگر، آنچه به طراحی سیستم کلاسیک در اقتصاد رفتاری اضافه می‌شود شامل اصلاحاتی در این نوع بازخورد می‌شود.


⭕️⭕️مثال‌هایی از بهبود سیستم‌ها با اضافه کردن بازخوردهای جدید:

▫️ماشینی که دوربین دنده عقب دارد نسبت به ماشین‌های قدیمی از طراحی مناسب‌تری برخوردار است؛ چون به راننده بازخوردهای سریع و مناسب می‌دهد و حتی زمانی که فاصله با مانع پشت سر از حدی کمتر می‌شود به او هشدار می‌دهد.

▫️دوربین‌های عکاسی دیجیتال در مقایسه با دوربین‌های آنالوگ سیستم‌های پیشرفته‌تری هستند. دوربین‌های دیجیتال بازخوردی فوری به عکاس می‌دهند تا در صورت لزوم دوباره عکس را بیندازد.

▫️هشدارها: هشدارهایی مثل هشدار لپتاپ مبنی بر اینکه باطری در حال اتمام است، روش شدن چراغ بنزین در خودروها، هشدار باز بودن یکی از درها در خودروها و... همه از جنس بازخوردهایی هستند که مخاطب آن‌ها انسان‌ها هستند.

⭕️⭕️بهینگی بازخورد:

▫️سرعت، دقت و فراوانی بازخورد اهمیت زیادی دارد و باید «بهینه» باشد. کسی را تصور کنید که ناراحتی‌هایش از همسرش را پشت هم انبار می‌کند و مدت‌ها بعد تلافی همه را یکجا سر همسر بیچاره در می‌آورد! این در حالی است که شاید اگر در همان ابتدا به او بازخورد می‌داد او رفتارش را اصلاح می‌کرد.

▫️در مورد دوربین عکاسی دیجیتال، اگر زمان بازخورد دادن فرض کنید چند روز بعد از گرفتن عکس باشد گویی که هیچ بازخوردی انجام نگرفته است؛ صحنه از دست رفته است!

▫️بنابراین، زمان و فراوانی بازخورد، متناسب با «امکان اصلاح» بهینه می‌شود.

▫️ممکن است هشداری چندان پرتکرار شود که مخاطب کلا آن را نادیده گرفته و صرفا در ذهن شخص به یک نویز بی معنی تبدیل شود و بیشتر آلودگی ذهنی ایجاد ‌کند تا بخواهد به اصلاح کمک کند.

▫️با اینحال، ضبط و ذخیره کردن بازخوردهای دیرهنگام هم برای اصلاحات بنیادی و بلندمدت‌تر مفید خواهند بود. مثلا عکاس ممکن است با بررسی عکس‌های قبلی به این نتیجه برسد که همگی آن‌ها اشکالات مشابهی دارند و برای رفع بنیادی این اشکالات اقدام بکند.

▫️در حالت کلی می‌توان گفت بازخوردها هرچه سرعت، دقت و فراوانی بیشتری داشته باشند بهتر است مگر اینکه فرآیند بازخورد-اصلاح با محدودیت پردازش و اجرا مواجه باشد.

✔️کانال تخصصی اقتصاد و مالی رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️اصول طراحی سیستم از منظر اقتصاد رفتاری
▫️کامنت روی اصل اول: «روی خوب و بی‌نقص بودن آدم‌ها حساب نکنید!»
https://t.iss.one/BehavioralEconomicsAndFinance/1128


✍🏼ایرج قشلاقی:

▫️▫️سلام
وقتتون به خیر و تشکر از مطالب خوبتون

یکی از مسائلی که بعد از چندین روز بهش پی بردم و کلی سرکار بودم، حداکثر سرعت مجاز در دو باند تونل توحیده.
جنوب به شمال 60 تا و شمال به جنوب 70 تاست.
چندین بار من رو دچار اشتباه کرد و باعث شک کردن به ذهن و حافظه ام شد.
این ناهمگونی نه تنها باعث سردرگمی مردم میشه و چیزی رو که اصولا باید در ذهن افراد "درونی" بشه رو از بین میبره، بلکه توی اون شلوغی و در نظر گرفتن کلی فاکتور رانندگی، باید حواس راننده به تابلو هم باشه که یه موقع تغییر نکرده باشه.
در عوض این رفتار در راننده درونی خواهد شد که در تمام معابر، تابلوها رو چک کنه و ذهنش از مسائل اصلی دور بشه.
از طرفی با توجه به حجم ترافیک همیشگی تونل، بعیده اون 10 کیلومتر اضافه گرهی از کار کسی باز کنه.▫️▫️


⭕️پیشنهاد دوستمان مبنی بر اینکه مسیر رفت و برگشت در یک تونل محدودیت سرعت یکسانی داشته باشند بسیار پیشنهاد به جا و دقیقی است. سیستم باید برای کاربرانش با شهودهای انسانی «پیش‌بینی‌پذیر» باشد. مثلا اگر در مسیر رفت یک اتوبان حداکثر سرعت مجاز 120 کیلومتر باشد، انتظار شهودی افراد این است که مسیر عکس هم همین حداکثر سرعت مجاز را خواهد داشت. اگر بنا به دلایلی مسیر رفت و برگشت باید سرعت متفاوتی داشته باشند، فهم این تفاوت نباید برای کاربران «هزینه شناختی» بالایی داشته باشد. به بیان دیگر، در حالتی که چاره‌ای جز خلاف شهود غالب عمل کردن وجود ندارد، باید شهودهای دیگر با استفاده از سقلمه‌ها برانگیخته شوند.

▫️به طور مشابه با مورد فوق، مورد تجویز دارو برای افراد حواس‌پرت است. اگر برنامه زمانی مصرف دارو ساده‌سازی شود احتمال اشتباه کردن بیمار (بخصوص افراد سالمند) کاهش پیدا خواهد کرد: مثلا مصرف دارو بجای یک‌روزدرمیان، هر روز باشد.

▫️بخصوص اگر زمان مصرف دارو با یک کار روتین روزمره گره زده شود فرآیند ملکه شدن مصرف دارو راحت‌تر هم خواهد بود؛ مثلا هر روز قبل از صبحانه، یا هر روز همراه شام و... . در اینصورت اگر بیمار آن کار روتین را انجام بدهد ولی دارو را مصرف نکند یک زنگ خطر در ذهنش به صدا در می‌آید و تا دارو را مصرف نکند آن زنگ خطر ساکت نشده و احساسی شبیه اینکه چیزی گم کرده باشد خواهد داشت.

▫️«پیش‌بینی‌پذیری شهودی» یکی از پارامترهایی است که سیستم‌های خوب و بد را از هم جدا می‌کند! به بیان دیگر، آموزش و یادگیری در سیستمِ یک تصمیم‌گیری وقتی سریع و موفق خواهد بود که ارگانیک و سازگار با دانسته‌های قبلی باشد.


✔️کانال تخصصی اقتصاد و مالی رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️ تکنولوژی تورم زیر ۳ %
✍️ میثم هاشم خانی


▫️ پرسش اول: کدام ویژگی اقتصادی بین «چاد» و «گینه بیسائو» و «بورگینافاسو» با «آلمان» و «ژاپن» و «فرانسه» مشترک است؟

▫️ پرسش دوم: چند کشور جهان در سال گذشته میلادی به تکنولوژی تورم زیر ۳ % دست یافته‌اند؟

▫️پرسش سوم: تورم کشور «الف» در سه سال اخیر به ترتیب ۰.۴ %، ۰.۱ % و ۲ % بوده و تورم کشور «ب» هم به ترتیب ۰.۴ %، ۱.۹ % و ۱.۳ %. به نظر شما این دو کشور کدام کشورها هستند؟ توضیح اینکه کشورهای «الف» و «ب» بعید است هیچ ویژگی مشترک اقتصادی دیگری بجز تورم زیر ۳ % داشته باشند. تعداد اقتصاددانان خبره کشور «الف»، یک‌پنجاهم کشور «ب» هم نیست. به‌علاوه ساختار سیاسی کشور «الف» کاملا متشنج است و ساختار سیاسی کشور «ب» کاملا باثبات؛ اما هر دو کشور به آسانی تورم سالانه را در زیر ۳ % تثبیت کرده‌اند.

⭕️⭕️اما پاسخ‌ها:

▫️در سال گذشته میلادی، حدود نیمی از کشورهای دنیا تورم سالانه زیر ۳ درصد داشته‌اند، یعنی حدود ۹۰ کشور. ضمنا کشور الف «عراق» است و کشور ب هم «آلمان» (منبع آمارها: گزارش صندوق بین‌المللی پول با عنوان World Economic Outlook)

▫️ خلاصه اینکه تکنولوژی رساندن تورم سالانه به زیر ۳ درصد، آن‌قدر جهان‌شمول شده که کشورهای متنوعی در بین ۹۰ کشور دارنده این تکنولوژی قرار دارند: از کشورهای بسیار فقیری مثل بورگینافاسو و چاد گرفته تا کشورهای ثروتمند و دموکراتیکی مانند آلمان و ژاپن؛ از کشورهایی بی‌ثبات مثل عراق و افغانستان گرفته تا کشورهایی با حکومت کاملا دیکتاتوری مانند عربستان و امارات و بحرین.

▫️اما در این شرایط، چه تبعاتی دامن‌گیر ما ایرانیان می‌شود؟

اول، وقتی تورمی ۵ الی ۱۰ برابر «میانه» تورم جهان داریم، فاصله فقیر و ثروتمند مرتبا بیشتر می‌شود، بدون اینکه ثروتمندان ذره‌ای ثروت تولید کنند. تورم بالا، هر ساله ثروتی بادآورده را در قالب جهش قیمت املاک و امثالهم به جیب ثروتمندان می‌ریزد. در مقابل، فقرا، معمولا پس‌اندازی ندارند که قیمت‌ش با تورم بالا برود.

دوم، بالا رفتن انتظارات تورمی شهروندان، یعنی سیاست‌گذاران می‌توانند با خیال راحت به خلق پول بپردازند و پول خلق‌شده را در قالب انواع #یارانه_سیاه بین نورچشمی‌ها توزیع کنند (مثال‌های اخیر: خلق پول انبوه توسط بانک مرکزی برای پوشش ضرر بانک‌ها و خودروسازان که عمدتا ناشی از فساد و مدیریت افتضاح بوده است)

سوم، وقتی تورم ما ۵ الی ۱۰ برابر «میانه» تورم جهان است، حتی اگر برخی تولیدکنندگان ایرانی بتوانند کالایی با قیمت قابل رقابت در سطح بین‌المللی تولید کنند، قیمت تمام‌شده آنها در هر سال به اندازه ۵ الی ۱۰ برابر رقبای خارجی رشد می‌کند و در نتیجه به سرعت قدرت رقابت بین‌المللی خود را از دست می‌دهند. به ناچار، باید به شوک‌های شدید قیمت دلار تن بدهیم تا بخشی از قدرت رقابت بین‌المللی تولیدکنندگان‌مان احیا شود.

▫️ از طرف دیگر، ۳ ویژگی مشترک بین همه ۹۰ کشوری که به تورم زیر ۳ % رسیده‌اند، مشاهده می‌شود:

➖اول، در هیچ یک از آنها به مخیله سیاست‌گذاران هم خطور نکرده که به بهانه کنترل تورم، منابع ملی را در قالب دلار دولتی چوب حراج بزنند و انبوه #یارانه_سیاه را به جیب نورچشمی‌ها سرازیر کنند.

➖دوم، در هیچ‌یک به مخیله سیاست‌گذاران خطور نکرده که با بخشنامه‌های مکرر قیمت‌ها را کنترل کنند.

➖سوم، همه این کشورها پذیرفته‌اند که رساندن تورم به زیر ۳ درصد، فقط و فقط از مسیر کنترل خلق پول محقق می‌شود. همگی پذیرفته‌اند که برای خاموش کردن آتش تورم، باید ماشین چاپ پول در بانک مرکزی را خاموش کنند. بنابراین در کلیه این کشورها، مسئول رساندن تورم به زیر ۳ درصد، فقط و فقط یک نفر است. این فرد، نه رییس جمهور است و نه رییس مجلس، بلکه «رییس کل بانک مرکزی» است که چنین ماموریتی را نزد افکار عمومی می‌پذیرد و اختیارات لازم را نیز به طور کامل دریافت می‌کند.

▫️خلاصه اینکه کلوپ کشورهایی که به «تکنولوژی تورم زیر ۳ درصد» دست یافته‌اند، هم‌اکنون ۹۰ عضو دارد؛ از گینه بیسائو و بورگینافاسو گرفته تا آلمان و ژاپن، از عراق و افعانستان گرفته، تا عربستان و بحرین. در شرایطی که هر ساله به تعداد اعضای این کلوپ افزوده می‌شود، باید منتظر بمانیم و ببینم چه زمانی یکی از طیف‌های سیاسی کشور تصمیم می‌گیرد که لااقل در شعارهای خود این عبارت را ذکر کند: «دستیابی ایران به تکنولوژی تورم زیر ۳ درصدی، با استفاده از تجربیات ۹۰ کشور دارنده این تکنولوژی»


پ.ن: مطلب فوق را دوست خوشفکرمان میثم هاشمخانی که به طور تخصصی در حوزه اقتصاد فقر کار می‌کنند در کانال اقتصاد اجتماعی منتشر کرده است.


✔️کانال تخصصی اقتصاد و مالی رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️نفی تفکر شخص-محور از زبان بزرگان:

✍️میلتون فریدمن:
«من باور ندارم که راه حل مشکلات ما این باشد که صرفا افراد درستی را انتخاب کنیم. نکته مهم، ایجاد فضایی است که در آن منفعت ِافراد نادرست در انجام کار درست باشد. در غیر این صورت حتی افراد درست هم کار خوب را انجام نخواهند داد، یا اگر هم سعی کنند انجام دهند، سریعا از دولت کنار گذاشته می شوند!»{ویدئو سخنرانی}

⭕️دیگر مطالب مرتبط با تفکر شخص محور:
▫️از تفکر شخص-محور تا تفکر مکانیزم-محور(سیستم-محور){کلیک کنید}
▫️تفکر شخص-محور در جمهوری اسلامی{کلیک کنید}
#تفکر_شخص_محور

✔️کانال تخصصی اقتصاد و مالی رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️ماجرای نفتکش انگلیسی و استراتژی بهینه برای ایران
✍🏼دکتر مصطفی نصراصفهانی

▫️نفتکش ایرانی توسط بریتانیا توقیف می‌شود و به قول مقام معظم رهبری وجهه قانونی به آن داده می‌شود. گویی قبلا توافقی(نوشته یا نانوشته) وجود داشته است که بریتانیا آن را زیرپا گذاشته است. به بیانی خودمانی گویی که بریتانیا خیانت و نامردی کرده باشد!

▫️سپس ایران هم یک نفتکش انگلیسی را در تنگه هرمز توقیف می‌کند. دلیل توقیف، تخلف از قوانین بین‌المللی عنوان می‌شود. تخلف‌هایی که احتمالا قبلا هم صورت می‌گرفته است، اما توافقی نانوشته وجود داشته است که از این تخلفات چشم‌پوشی شود. ولی بعد از توقیف نفتکش ایرانی توسط انگلستان، ایران هم به این توافق نانوشته دیگر پایبندی نشان نمی‌دهد: این کشتی در عوض آن کشتی!

▫️رفتار ایران در قبال مسئله نفتکش دقیقا منطبق بر استراتژی «این در عوض آن» است. در مورد استراتژی مذکور قبلا مطالبی نوشته‌ام که دو مورد از آن‌ها را در زیر می‌توانید مطالعه کنید:

➖استراتژی «این به اون دَر»(Tit for tat){لینک}
➖استراتژی Tit for tat در طبیعت و مدلسازی مبتنی بر عامل{لینک}

▫️بنابراین به نظر می‌رسد این استراتژی ایران یک استراتژی بهینه باشد، اما مسائل دنیای واقعی ممکن است به این سادگی هم نباشند! وقتی به مسئله مذکور جنبه‌های رفتاری و دیگر پیچیدگی‌ها را اضافه کنیم ممکن است استراتژی بهینه براحتی متفاوت از استراتژی Tit for tat باشد.

▫️مشکل از آنجا شروع می‌شود که نمی‌توان به صورت شهودی در مورد استراتژی بهینه اظهار نظر کرد(حتی اگر بشود هم نمی‌توان آن را به دیگران اثبات کرد) و باید با کمک کامپیوترها شبیه‌سازی‌ها و تحلیل سناریوهای دقیقی صورت بگیرد تا بتوان در مورد استراژی بهینه اظهار نظر کرد و لازمه این کار وجود اندیشکده‌ها و تیم‌های تحقیقاتی قوی است که در ایران وجود ندارند(یا حداقل بنده از وجود آن‌ها اطلاع ندارم).

▫️برای اطلاع از عمق عقب‌ماندگی نظری و علمی در حوزه سیاستگذاری‌ها در ایران دو مطلب زیر را مطالعه کنید:

➖سیاست خارجی ایران و خروج آمریکا از برجام{لینک}
➖یک حقوقدان ایرانی در نیویورک{لینک}

▫️جمعبندی اینکه به نظر می‌رسد توقیف نفتکش انگلیسی حرکت درستی باشد، اما اظهار نظر دقیق در مورد درستی و کیفیت انجام آن نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر است.

به امید روزی که کشورداری در ایران کمی علمی‌تر انجام شود...

✔️کانال تخصصی اقتصاد و مالی رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️آیا کاهش قیمت دلار منجر به کاهش قیمت کالاها نخواهد شد؟
✍️مصطفی نصراصفهانی

▫️اخیرا برخی ادعا کرده‌اند که چون قیمت کالاهای وارداتی بر اساس قیمت دلار نیمایی است کاهش قیمت دلار بازار آزاد باعث کاهش قیمت کالاهای وارداتی نخواهد شد.

▫️این نگاه دقیقا همان نگاهی است که در زمان افزایش نرخ ارز ایده 4200 تومانی را موثر ارزیابی می‌کرد.

▫️این بزرگواران هر دو بار اشتباه کرده‌اند! چنانچه دفعه قبل در همین کانال در مورد «توهم تورم‌زا نبودن افزایش نرخ ارز{لینک}» توضیحات مربوطه داده شد و پیشبینی بنده به طور کامل محقق شد!

▫️هم افزایش نرخ ارز و هم کاهش آن رابطه مستقیمی با تورم دارند.

▫️در زمان افزایش نرخ ارز قیمت‌ها براساس «هزینه فرصت» و مطابق بازار آزاد تعیین می‌شد و الان هم که نرخ ارز بازار آزاد در حال کاهش است هزینه فرصت در حال کاهش است و نتیجتا قیمت‌ها کاهش پیدا خواهند کرد، مگر اینکه نرخ بازار آزاد کمتر از نرخ نیما بشود.

▫️البته در اینجا هم «انتظارات» نقش بسزایی ایفا می‌کند. اگر فروشندگان فکر کنند که کاهش نرخ ارز موقتی است احتمالا صبر می‌کنند تا دوباره افزایش پیدا کند و قیمت را کاهش نخواهند داد!




✔️کانال اقتصاد رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

◻️⭕️حکمرانی ناهمگن
✍🏼مصطفی نصراصفهانی

⭕️به اخبار زیر توجه کنید:

«مدیر سابق فرودگاه همدان به اتهام تدلیس در معاملات فرودگاه همدان به مبلغ ۹.۵۰۰.۰۰۰.۰۰۰ ریال، محکوم به تحمل ۵ سال حبس تعزیری درجه ۵ و به اتهام ارتشاء به مبلغ ۷۰۰.۰۰۰.۰۰۰ ریال، به تحمل ۱۰ سال حبس تعزیری درجه ۴ و جزای نقدی به مبلغ ۷۰۰.۰۰۰.۰۰۰ ریال محکوم گردیده است.»

«بهروز ریخته‌گران به 15 سال حبس محکوم شد»


▫️مدیر سابق فرودگاه همدان به 15 سال حبس محکوم شده است و بهروز ریخته‌گران هم به 15 سال حبس!!
▫️حجم دزدی مدیر فرودگاه کمتر از یک میلیارد تومان بوده است و حجم دزدی بهروز ریخته‌گران بیش از 1000میلیارد تومان! (البته جنبه‌های رسانه‌ای قابل توجهی در همین داستان هم وجود دارد، از جمله اینکه دزدی یکی با صفرهای متعدد به نمایش در می‌آید و دزدی دیگری با حروف بیان می‌شود!)

▫️گری‌بکر نوبلیست اقتصاد برای اولین بار بحث Crime and Punishment را در اقتصاد خرد مدلسازی کرد. مبنای این مدل‌های کلاسیک در مقایسه هزینه ارتکاب جرم با فایده آن است. بنابراین اگر قانونگذار می‌خواهد مانع ارتکاب جرمی بشود باید کاری کند که «هزینه انتظاری» ارتکاب، بیشتر از «فایده انتظاری» آن باشد.
حساب هزینه-فایده در مورد جرم‌های فوق چه سیگنالی به افراد می‌دهد؟

▫️در عین حال اصولا باید مجازات‌ها وابسته به جرم باشند، نه اینکه چه کسی جرم را مرتکب می‌شود. مجازات‌ها به افراد یک جامعه سیگنال می‌دهند که چه کارهایی را نباید بکنند و چه کارهایی را بکنند!
سیگنالی که دو خبر فوق می‌دهد به نظر شما چیست؟

⭕️حال به این خبر دیگر نیز توجه کنید:

«پزشکان تا سقف درآمد ۳۲۰ میلیون تومان در سال از دادن مالیات معاف شدند.
(یعنی تقریبا درامد ۳۰ میلیون تومان در ماه)
و البته معلم ها با درامد ۳۰ میلیون تومان در سال کماکان باید مالیات دهند.»


▫️وضع مالیات روی یک محصول یا خدمت به این معناست که از نظر سیاستگذار آن محصول باید کمتر تولید و مصرف شود! مثلا معمولا در کشورهای مختلف روی سیگار و مشروبات الکلی مالیات بسته می‌شود چرا که استدلال می‌شود مصرفشان برای جامعه مضر است.

حال سیگنالی که این نظام مالیاتی در رابطه با شغل شریف معلمی می‌دهد چیست؟


⭕️⭕️هر دو مورد فوق نمونه‌هایی از ناهمگنی در حکمرانی هستند!

▫️این نشان می‌دهد که فکر منسجمی پشت نظام حکمرانی وجود ندارد و اگر در مهندسی و مثلا صنعت خودرو 30 سال از دنیا عقب هستیم، در علوم انسانی 300سال عقب هستیم!


⭕️⭕️پیشنهادی برای بهبود:

▫️سیستم دچار مشکل فوق است ولی بازخورد مناسب داده نمی‌شود. به همین منظور باید سامانه‌ای راه‌اندازی شود که در آن اینگونه ناهمگنی‌های فاحش کنار هم گذاشته شده و مقایسه شوند. پیدا کردن ناهمگنی‌ها را هم می‌توان به عهده آحاد جامعه گذاشت! راه‌اندازی چنین سامانه‌ای می‌تواند یک موفقیت کوچک (یا حتی بزرگ) به حساب بیاید!

پ.ن1: بنده به واسطه طرح همین مسئله در گروهی بشدت مورد هجمه قرار گرفتم. بنابراین لازم است در اینجا یادآوری کنم که بنده با هیچ فرد یا قشری دوستی یا دشمنی ندارم. همچنین استراتژی همیشگی‌ام را یادآوری می‌کنم که باید زیرساخت‌ها(سیستم) را برای «پیشگیری» از وقوع مجدد چنین ناسازگاری‌هایی اصلاح کرد. وگرنه اشخاصی که باید مجازات شوند تعدادشان خیلی خیلی زیادند!!
پ.ن2: هیچکدام از اخبار و اعداد فوق صحت‌سنجی نشده‌اند و صرفا به عنوان مثال آورده شده‌اند.

✔️کانال اقتصاد رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️حکمرانی ناهمگن و نظام مجوزدهی

«هیچ چیزی منِ مدیر دولتی را مثل نشستن در اتاق شیشه‌ای نمی‌ترساند»

▫️ارائه گزارش مهندس «علی فیروزی»، رئیس مرکز ملی پایش محیط کسب و کار، در مورد نظام مجوزدهی کشور (منبع: کانال شفافیت برای ایران)

🎞 مشاهده فیلم کامل
قسمت اول: l.tp4.ir/JGmIVc
قسمت دوم: l.tp4.ir/vAPzQf

✔️کانال اقتصاد رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️حکمرانی ناهمگن و مسئله تشویش اذهان

صادق زیبا کلام مشابه همین عبارات را میگوید، دادگاهی میشود، اما به سخنان ایشان واکنشی نشان داده نمیشود!

#Availability_Bias
#Salience_Effect


✔️کانال اقتصاد رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance

⭕️◻️سوءتفاهم‌ها در مورد اقتصاد رفتاری(1)
✍🏼مصطفی نصراصفهانی


▫️یکی از سوء‌تفاهم‌هایی که اهالی دانشگاه، بخصوص آن‌ها که با روش‌شناسی علوم آشنایی دارند، در رابطه با اقتصاد رفتاری دچارش هستند این است که «اقتصاد رفتاری» را زیرشاخه‌ای از «رفتارگرایی(Behaviorism)» می‌دانند!

▫️استفاده از واژه توصیف‌کننده «رفتاری» در نامگذاری دانش اقتصاد رفتاری منشأ این سوءتفاهم است. حتی اوایل عده‌ای آن را زائد می‌دانستند چرا که اساسا علم اقتصاد را علم مطالعه رفتار می‌دانستند.


▫️اما خودِ استفاده از واژه رفتاری هم بخاطر ریشه‌های این دانش در تحلیل تصمیم‌گیری رفتاری(Behavioral Desicion Analysis) است.


▫️آنچه که امروزه به عنوان اقتصاد رفتاری شناخته می‌شود اساسا ربط چندانی به رفتارگرایی ندارد!


▫️در واقع، اقتصاد رفتاری روی روانشناسی شناختی(Cognitive Psychology) سوار شده است و می‌دانیم که روانشناسی شناختی در جهتی کاملا متضاد با رفتارگرایی و بعد از آن ظهور پیدا کرد!

▫️اقتصاد رفتاری زیرشاخه ای از علوم شناختی است.


✔️کانال تخصصی اقتصاد و مالی رفتاری:
@BehavioralEconomicsAndFinance